Panangmatmat iti Lubong
Mapukpukaw ti Vaticano ti Impluensiana
Bayat dagiti siglo dagiti nagnagan nga España ken Francia ti addaan maipada a kaipapanan iti naimas nga arak ken ti napeklan a Katolicismo. Itatta, kaskasdi nga agayus pay laeng dagiti arak, ngem ti panangsuportar iti Iglesia Katolika Romana kadagitoy dua a pagpagilian iti Makin-abagatan nga Europa ti napartak ti panagpababanan. Ti Kruispunt, maysa a Dutch a magasin ti Romano Katoliko, ipadamagna a 46 porsiento laeng kadagiti amin nga Español ti kaskasdi a mayat pay laeng a mairehistro a kas aktibo a Katoliko, ket ti laeng 18 porsiento kadagiti amin a tattao idiay España ti makimismisa iti linawas. Kasta met, ti Sofres Institute idiay Paris, Francia, impakaammona a 55 porsiento kadagiti amin a Romano Katoliko iti dayta a pagilian ti makarikna a mabalin a dida ikankano ti opisial a pammilin ti papa ket kaskasdi a maysada pay laeng a naimbag a Katoliko. Patienda a ti aborsion ken ti panagdenna sakbay ti panagasawa ket maipalubos ket “naan-anay a nasken ti panagbalin a kameng ti maysa a paruko wenno maysa nga organisasion a Katoliko.” Ti panagadal ipamatmatna nga agpadpada idiay España ken Francia 15 porsiento iti populasion ti timmalikuden iti relihion.
Mangpaababa iti Biag a Kumbinasion
“Ti kumbinasion a di nasayaat a pannakataraon ken ti masansan a panagsikog ti mabalin a makapaababa iti panagbiag ti maysa a babai iti lima a tawen iti tunggal anakna,” kuna ti Asiaweek. “Dagiti internasional nga espesialista irekomendarda ti dua agingga iti tallo a tawen a nagbaetan iti panagsikog.” Ti ad-addayu a baet salaknibannanto ti ina manipud “panagkapuyna kas ina” gapu iti panagsikog ken ti panagpasuso ket pasayaatenna met ti salun-at ti ubing. Isitar met ti padamag dagiti gunggona iti panagpasuso “a manglapped iti di nasayaat a pannakataraon ken ti panangpabassit iti ipapatay ti maladaga.”
Musika a Maipaay iti Operasion
Makatulong kadi ti musika kadagiti pasiente bayat ti operasion? Dagiti resulta iti panagsirarak a naaramid idiay Jefferson General Hospital idiay Port Townsend, Washington, isingasingna a makatulong. Dagiti epekto iti musika iti kuarto a pagoperaan kadagiti 25 a nagduduma a pasiente ti inadal ti therapist ti musika a ni Helen Lindquist Bonny ken ti nars a mangitudok iti pagpipikel a ni Noreen McCarron. Ti musika imbes a ti pangep-ep iti panagdanag ti nausar a mangpabassit iti timtimek iti uneg ti kuarto a pagoperaan a masansan a mangpataud iti panagdanag sakbay ti operasion. Ti napintas ti awengna a musika pababaenna ti presion iti dara ken ti panagbitik ti puso, kuna ti American Health, ken pabassitenna met agingga iti kagudua dagiti pangep-ep iti sakit a kasapulan a mangpakalma iti pasiente. Maysa a pangipadisan a panagadal iti Pederal a Republika iti Alemania ipakitana a ti nalatak a musika manipud iti ’40’s ken ’50’s, nga addaan kadagiti agpapada a kumpas ken ritmo ti nausar. Dagiti nagulo, makariro a timtimek maliklikan. Kuna ni McCarron a ti makabang-ar nga epekto iti musika ket katupag iti 2.5 mg a Valium. Dagiti pasiente a dumdumngeg iti dayta kaaduanna nasaysayaat ti riknada kalpasan ti operasionda ket mabibiit ti panagawidda.
Lumawlawa a Disierto
“Tinawen, ti maysa a lugar a mamindua a kas iti kalawa ti Belgium, 60,000 kuadrado kilometro [23,000 sq mi], ti agbalbalin a disierto,” kuna ti magasin a New Scientist. “Daytoy mapasamak nupay adda kari nga inaramid dagiti 94 a nasnasion 10 a tawenen ti napalabas a pasardengenda ti ilalawa ti disierto.” Kaaduan iti $6 bilion (E.U.) nga inlasin dagiti babaknang a nasnasion a maipaay iti panangpasardeng iti panagbalin ti daga a disierto ti nausar a maipaay iti sanitasion wenno panagdalus ken panangibangon kadagiti kalkalsada. Nupay adda ti balligi a napaliiw kadagiti dadduma a luglugar, awan ti uray maysa a nasion a nakapasardeng iti ilalawa ti disierto.
Lab-awannan ti Kabaelan ti Daga
Ti sistema ti daga a mangsuportar iti biag ti naiduronen agingga iti “panagngangabitna” isu nga addanto ti manayon a panagbalbaliw ken pannakadadael, kuna ti Worldwatch Institute. Ti kabbaro a report, nga State of the World 1987, kunana a ti “panangikagumaan a mangpasayaat iti kasasaad ti panagbiag ti mangrugrugin a mismo a mangpapeggad iti salun-at iti ekonomia iti lubong.” Ti resulta iti pammakamulit, pannakapukaw dagiti mula ken an-animal, ken ti agpabpababa a panagpataud iti taraon ken sungrod “ti mamagbalbalin iti daga a saanen a mapagnaedan dagiti kaputotan iti masanguanan,” kuna ti report. Innayonna pay: “Awan pay ti kaputotan a nangsango iti kakasta a kaadu dagiti isyu a makasapul iti dagdagus a panangasikaso. Dagiti immuna a kapkaputotan ti kanayon a maseknan iti masanguanan, ngem datayo ti immuna a napasanguan iti pangngeddeng a mangikeddengto no ti daga a tawidento dagiti annaktayo ket mabalinto a pagnaedan.”
Gatad iti Sabidong
Adu a sabidong ti napatpateg pay ti gatadda ngem ti napateg a bato wenno balitok, kuna ti magasin iti Soviet nga Sputnik. “Kas pangarigan, ti maysa nga onsa a sabidong iti ulopong ti aggatad iti 9,000 doliar [E.U.], ti sabidong ti Bungarus caeruleus ket 14,000 doliar, ti agtaud iti maysa nga uleg iti baybay ket 43,000 doliar, ti agtaud iti coral cylindersnake 56,000 doliar, ti agtaud uleg a boomslang iti Africa ket 283,000 doliar, ti sabidong iti bumble bee (Bombus muscorum) 1,134,000 doliar, ket ti sabidong ti kabayan nga alimbubuyog a black widow iti America ket 2,360,000 doliar.” Apay a nakangingngina? Gapu iti kinarigat ti panangala kadakuada, ta dadduma a kita ti mammano. Malaksid iti dayta, dagiti insekto mangipaayda laeng iti miligramo iti sabidong ket dagiti uleg agarup sangapulo a tedted, ket alaenna ti makabulan a mangpataud iti sabali manen a kasta kaadu. Nupay nakangingngina, dagita a sabidong ket makalikaguman unay a mausar kadagiti serums a mangisalakan kadagidiay nakagat ken pangagas kadagiti saksakit.
Ti Adu a Matmatay iti Polusion
“Idiay Switzerland, a sadiay kagudua iti kalawa ti daga ti kabakiran wenno pagilian a bambantay, ti promedio a matmatay iti acid rain ket 50 porsiento,” kuna ti International Herald Tribune, nupay no “kadagiti dadduma a lugar . . . ti kaadu ti natay wenno matmatay a kaykayo nakagtengen iti 65 porsiento.” Ti kasta nga estadistika makapadanag kadagiti ekologo a mangmatmat iti acid rain a kas nakaro a parikut a mangapektar iti adu iti makin-amianan nga Europa. Iti Pederal a Republika iti Alemania, kas pangarigan, nasurok a 50 porsiento kadagiti kaykayo ti natay wenno matmatay, ket idiay Francia, kasta met laeng ti mapaspasamak idiay lugar ti Vosges. Idiay Poland ti matmatay iti acid rain ket agingga iti 40 porsiento. Sigun iti maysa a dokumento manipud iti Polish Academy of Social Sciences, a naadaw iti linawas a Pranses nga L’Express, ti pannakarugit ti angin ken danum ti mangisaksaknap met iti didigra idiay Poland. Nupay no adda nakaro a parikut ti Europa iti polusion, ni Dr. Claude Martin, maysa nga espesialista iti acid rain, ti nangipudno: “Adda ti panagkedked nga agtignay iti dayta ken agtignay a sipipinget.”
“Napartak a Panangikagumaan”
Di pay ammo no mano a talaga ti kaadu dagiti kita iti mulmula ken animal nga adda. Ti panangpattapatta ket manipud 5 agingga iti 30 milion, nupay ti laeng 1.6 milion ti nailasin. Agsipud ta sumagmamano laeng ti naadal a maipaay iti sientipiko a leksion wenno mausar iti ekonomia, kuna ti The New York Times, dagiti biologo “mangaw-awagda iti baro a panawen iti gagangay a panagsirarak, maysa a napartak a panangikagumaan a mangsapul ken mangadal kadagiti minilion a kita sakbay ti pannakapukaw dagitoy.” Kaaduan kadagitoy a kita ti adda iti tropikal a natutudo a kabakiran, isu a daddadaelenen ti panagtarikayo wenno maar-aramid a kataltalonan ken rantso. Nupay no dagiti babassit a parparsua ken mulmula dida maawis ti simpatia ti publiko a kas kadagiti balyena ken pandas, dagitoy “isuda ti pamuon iti naririkut a sangal a kamaudiananna mangsuportar iti amin a biag, agraman dagiti tao,” kuna ti Times.
Baro a Pagam-amkan iti Dara
Dagiti opisiales iti Estados Unidos maseknanda iti mammano a virus a makapataud iti kanser a mabalin nga agsaksaknap iti kas met iti panagsaknap iti virus a mangpatpataud iti AIDS. “Addaankamin iti pammaneknek a maysa a virus a maisaknap babaen iti dara ken mainaig iti serioso unay a sakit ti nadlaw idiay E.U.,” kuna ni S. Gerald Sandler, direktor iti medisina iti Red Cross. Ti virus, a maawagan human T-cell leukemia virus one, wenno HTLV-I, isu ti damo a virus a naammuan a mangpataud iti kanser kadagiti tao. Malaksid iti panangpataudna iti maysa a porma iti leukemia kadagiti nataengan, ti virus mainaig met iti sakit ti nerbio—tropical spastic paraparesis, wenno TSP—a dayta ti kapada iti multiple sclerosis. “Ti virus mangipaay iti naisangsangayan a peggad gapu iti napaut a panagpadlawna,” kuna ti The Wall Street Journal. “Dagiti tattao a naakaran iti virus ti mabalin a saan a makapataud iti leukemia iti sumagmamano a tawen.” Ngem apaman a tumaud ti sakit, ti naakaran a tao ti gagangay nga agbiag laengen iti tallo a bulan.