Panangmatmat iti Lubong

“Kalalatakan a Narelihiusuan a Magasin”

Iti panagreggetda a madeterminar dagiti umili a Finlandes ti kalalatakan a narelihiusuan a magasin, inisponsoran ti Kotimaa, a kangrunaan a pagiwarnakan ti Iglesia Luterana ti Finlandia, ti maysa a surbey. Dagiti resulta dayta a surbey ti naitampok iti pammarang a panid nga artikulo a napauluan “Ti Pagwanawanan ti kalalatakan a narelihiusuan a magasin.” Iti panagkumentona iti balligi Ti Pagwanawanan no maidilig kadagiti dadduma a narelihiusuan a magasin, ti editorial iti isu met laeng a bilang ti nangilawlawag: “Ti rason [a Ti Pagwanawanan] ti kalalatakan isut’ matalek ken awan bannog a panagtrabaho iti biang dagiti manangiwarasda; isuamin mabigbigbigda dagiti agilaklako ti magasin kadagiti pagsulian ti lansangan, nga agtaltalinaedda iti lugarda agtudo man wenno aginit.”

Dagiti Epekto ti Law-ang

Ni Yuri Romanenko, a Soviet cosmonaut, ti nangbusbos ti 326 nga aldaw iti estasion ti law-ang a Mir. Kasanot’ pannakaapektar ti bagina ti kababayagan a panawen a nabusbos idiay law-ang ken ti napaut a pannakaisarangna iti pannakapukaw ti dagsenna? Sigun iti Pranses a magasin a L’Express, ni Romanenko ti timmayag ti maysa wenno dua a pulgada, kimmapuy dagiti piskelna, simmarangsang ti tultulangna, ket bimmassit ti kaadut’ darana iti 25 porsiento. Dagiti piskel ti lipay-lipay ti sakana kimbetda uray no pinadpadasna met ti agwatwatwat babaen ti panagusarna ti bisikleta a pag-ehersisio ken ti treadmill. Insingasing nga inyangaw ni Romanenko a dagiti cosmonaut ti masanguanan ket rebbeng a “dagiti kalbo tapno saandan nga agpakpakurtar, dagiti dadakkel ti takkiagda​—nasaysayaat no innem​—ken nararapis a gurgurong wenno uray maysa laeng nga addaan pagpetpetna, tapno di magaraw.”

Panagballigi ti Panateng

Naikeddeng dagiti autoridad a British a serraan ti National Institute for Medical Research on the Common Cold nga adda idiay Wiltshire, umabagatan nga Inglatera. Ti institute, a nabangon agarup 40 tawen ti napalabasen, ti nangipaay ti panagsirarakna iti panangsapul ti kasayaatan a pamay-an a pangkontra iti gagangay a panateng. Nupay kasta, “gaput’ kaawan ti bungana,” kuna ti pagiwarnakan a Pranses a Le Monde, “inkuenta [dagiti autoridad] a ti tinawen a tulong iti institute a £500,000 ti nasaysayaat laengen a busbosen iti sabali.” Sigun iti direktor ti institute, a ni David Tyrell, ti “digos a napudot” ti kaskasdi kasasayaatan a pamay-an a pangagas iti panateng wenno lammin.

Nadayaw a Polisia

Ingay-at ti Japanese National Police Agency ti “Kampania ti Panangparang-ay iti Langa ti Publiko” kalpasan ti pannakairuar ti surbey ti gobierno kadagiti ahensiana. Sigun iti report, kadadaksan nga impresion ti ipapaay dagiti polis. Iti amakda a dagita nga impresion ti manglapped ti kooperasion sibil iti panagimbestigar ti kriminal, kinuna ti vice-commissioner general ti ahensia kadagiti polis a pasayaatenda koma ti ladawanda iti publiko. Maysa a hepe ti polisia ti dimmawat ti tulong manipud maysa a kompania ti pampasahero nga eroplano. Ti kompania ti nangibaon kadagiti dua nga espesialista maipapan iti nadayaw a kababalin tapno sursuruan dagiti polis “ti ABC ti pannakilangen kadagiti tattao.” Itan ti intero a bunggoy iti estasion ti polisia ket nasanaydan a mangasikaso a sidadayaw kadagiti “sukida.”

Ti Panagngatingat ken ti Panagmaneho

Ti panagngatigat ti babol gam ti mabalin nga ad-adda a makariing kadagiti agdudungsa a tsuper ngem ti kape, nalamiis a tualia, wenno panagkanta, kinuna ti Asahi Evening News, maysa a pagiwarnak a Hapones. Dagiti managsirarak ti nagaramid kadagiti panangsubok kadagiti beteranon a tsuper nga agtawen ti 30’s ken 40’s ket naduktalanda a ti panagngatingat ti babol gam ti nangipangato ti bilang ti allon ti utek dagiti agdudungsa a tsuper iti 50 porsiento iti normal, ket dies minutos iti kamaudiananna, dagiti allon ti nataginayon iti 25 porsiento iti ngato ti bilang ti panagdungsa. Ti kape, iti kasumbangirna, ti nangipangato laeng iti pulso ti allon ti utekda iti 40 porsiento laeng iti ngato ti agdudungsa a kasasaadda, ken iti uneg ti dies minutos, amin dagiti epektona ti nagawanen. Dagiti nalamiis a tualia ken panagkanta masansan mangted laeng kadagiti apagbiit nga epekto. Kuna ti report, nupay kasta, a kuna met dagiti managsirarak a ti “panangpasardeng iti kotse, panangiddep iti makina ken panangiridep bassit ti nagtalinaed nga isut’ kasasayaatan a pammagbaga para kadagiti tsuper tapno maliklikan ti pannakaturturogda iti dalan.”

Di Pay Unay Lakay

Ti panagadal ti sabali a pagsasao ti kanayon maysa a karit. Ngem dagiti managsirarak nga agtartrabaho kadagiti nagduduma a Max Planck Institutes sadi Federal Republic ti Alemania lablabananda ti pammati a ti abilidad nga agadal ti kumapuy gapu iti edad. Sigun ti The Times ti London, kuna ni Propesor Wolfgang Klein nga “awan ti sientipiko nga ebidensia a dagiti natataengan a kayatda ti agbalin a nalaing iti sabali a pagsasao ti naipasango iti dakkel a pakarigatan ngem ti ub-ubbing.” Nupay kaaduan a natataengan nakitada a narigrigat ti pananggun-od ti nasaysayaat nga aksent, lablab-awanda met dagiti agtutubo iti abilidad a makaadal ti ad-adu a bokabulario. Kinapudnona, sigun ken Propesor Paul Baltes ti Education Research Institute, “adu a tattao a nalaklakay iti edad ti agikut ti kalalainganna a reserba ti memoria, a mabalin a mausar a pagadal ken pagpanunot.” Sabali pay a managsirarak, kunat’ The Times, napaliiwna a ti maipatpato a pukaw ti kapasidad ti kinalaing dagiti tattao “a nalaklakay ket mabalin gapu iti estilo ti panagbiagda ket saan a ti abilidadda: iti adu a kaso saanda laeng nga inusar ti pannakabalin ti utek a sisasagana koma nga usarenda.”

Nagastos a Basura

Idiay Estados Unidos, dagiti lumalako ti aksion, dagiti kompania, ken dagiti direkta nga agikorkoreo ti kada tawen mangbusbusbosda ti nasurok ngem $100 bilion tapno agaramid ken agiwaras ti agarup 30 bilion a dokumento. Aniat’ mapasamakto kadagita amin? Iti tunggal doliar a kasapulan a pagimprenta kadagiti porma, “ti kanayonan a $20 inggat’ $80 ti gasgastuenda a pagaramid, pagiwaras, pagidulin, ken inton agangay, panangdadael kadakuada,” kunat’ The Times ti London.

Nailet a Kuelio

Impalgak ti nabiit pay a panagadal idiay Cornell University a dagiti white-collar a mangmangged ti nasaysayaat a madeskribir kas “tight-collar” a mangmangged. Iti pangarigan dagiti 94 a white-collar a mangmangged, nasarakan dagiti imbestigador a “67 porsiento kadakuada ti nakakawes kadagiti kuelio ti kamisadentro a nakail-ilet,” kuna ti magasin a Prevention. “Idi ti grupo naikkan ti pannakasubok ti panagkitada, nasukalan a ti abilidad dagiti retina ti matada a makaaramid ti nadaras a pannakibagay iti panagbaliw ti lawag ket kimmapuy.” Sinuspetsa dagiti managsirarak a ti sentido ti panagangot, panagdengngeg, ken panagraman, ken uray pay ti nalawag nga abilidad ti panagpanunot ti mabalin met a maapektaran gapu ta dagiti nailet a kuelio lapdanna ti panagayus ti dara idiay ulo.

Baro a Nuklear a Panagbuteng

Bayat a ti panaglako kadagiti komersial a nuklear a materiales kadagiti nasnasion ti umad-adu, rimsua ti baro a panagbuteng nga agawen dagiti terorista dagiti materiales bayat a dagitat’ maiyak-akar. “Dagiti gundaway a maipaay iti ar-aramid dagiti terorista, agraman ranta nga agtakaw ti plutonium, ti dumakkel iti kalalainganna kas resulta ti dimmakkel a komersial a pannakausar met ti plutonium,” kuna ti report ti U.S. Defense Department. Ti plutonium ti kangrunaan a material a maus-usar kadagiti nuklear nga ig-igam. Dayta met ti kanayonan a produkto ti operasion ti nuklear a planta ti koriente ket maipatpatulodda a pagsungrod kadagiti dadduma a reactor. Pagam-amkan ti gobierno a takawen dagiti terorista ti plutonium tapno “aramidendanto a pagpabettak” wenno “tapno mangpartuat ti radiolohikal a kinapeggad.”

Doble a Panagsao

“Iti daytoy a lubong awan ti sigurado no di laeng ni patay ken dagiti buis,” insurat ti estadista ti E.U. a ni Benjamin Franklin idi 1789. Itatta, kuna ti Ingles a propesor a ni William Lutz, mabalin nga insuratna koma: “Awan siguradon malaksid ti negatibo a pagtungpalan ti panangaywan iti pasiente ken panangparang-ay ti rentas publikas.” Ti problema ket isut’ doble a panagsao, “ti akademiko a sao a maipaay iti doble a panagsao ken amin a langa ti sasao a pangallilaw, agraman ti aglalaok ken nalibeg a sasao,” kuna ti Parade Magazine. Agparang a kasla nakabisadon dagiti sumagmamano nga opisiales ti gobierno dayta iti panagreggetda a mangilemmeng wenno mangpalibeg kadagiti impormasion. Imbes nga agulbodda, ti maysa “mangiyaw-awan” wenno “agilemmeng ti impormasion.” Nailasin ti lapis kas maysa a “nalag-an a maiggaman ti ima a pagisurat ti komunikasion” ken ti abut ti bala kas “ballistic ti pannakaaramidna a paglukatan iti narabaw nga aglawlaw.” Ti napanglaw isuda “dagiti ahente a nababat’ maragragpatda,” ken daydiay nakigtot isu ti “pilosopikal a nagbaliw ti panangipagarupna.” Ti doble a panagsao ti aglaplapusanan met iti tay-ak ti medisina, a sadiay ni patay nagbalinen a “pagpatinggaan a paset” ken ti dakes nga aramid kas “naisiasi a panagdaliasat iti panangagas.”