Manipud iti Naulimek a Lubong
NASAPA idi, agarup alas singko iti agsapa. Ti asawak, ni Basil, ken siak naimengkami iti sirok dagiti ules idi sinidolnak ket kinunana iti arasaas, “Honey, agtudtudo.” Pagay-ayatko laeng ti agidda iti kama ken umimdeng iti tedted ti tudo nga agdisso iti balay! Ngem bayat iti walo a tawen, ni Basil masapul nga ibagana kaniak nga agtudtudo agsipud ta diak mangngeg dayta. Iti daytoy a tiempo, nupay kasta, ket naiduma. Nagtugawak a kellaat a nakainder. Mangngegko dayta! Iti damdamo unay kadagiti adu a tawtawen, mangngegko dayta nagpintasan a timek!
Daytoy saan nga isu ti damdamo a pannakangngegko iti datin a timek a diak nangngeganen iti adu a tawtawen. Ti napalabas a lawas ket napno kadagiti timtimek iti simponia—ti panagungor ti paypay ti urno nga agrikrikos, ti kankanayon a panagkiriring ti dial tone ti telepono, ti nalamuyot a baddek ti sakak a magna a lumasat iti datar ti kusina. Dagitoy a timtimek, a gagangay unayen kadagiti kaaduan a tattao, ket kasla musika kadagiti lapayagko. Naisublin ti panagdengngegko! Bay-andak a mangibaga iti estoriak.
Nasapa a Resita
Agtutubo ken dedikado, rinugiak ti maysa a karera kas amin-tiempo a mannursuro iti Biblia idi 1958. Itan, 30 a tawen kalpasanna, itultuloyko pay laeng dayta a kurso. Nasapa pay idi 1970’s, bayat a ni Basil ken siak ti tumultulong kadagiti tattao a makagun-od iti naespirituan a pannakakita ken manglukat iti laplapayag dagiti tuleng kadagiti nakaskasdaaw a kinapudno iti Sao ti Dios, ti bukodko a pisikal a panagdengngeg ket kimmapuyen.
Idi 1977 napanak iti maysa a doktor idiay San Pedro, California, isu a nangiyam-ammo kaniak iti sao nga “otoscterosis.” Imbagana a dayta ket gagangay a matawid a sakit ket ti operasion mabalin a mangpasayaat iti panagdengngegko. Ngem kalpasan ti panangibagana kaniak kadagiti posible a dakes nga epekto iti operasion, rimmuarak iti opisinana, a mangibagbaga iti bagik met laeng a buyogen iti di panamati: ‘Saan a siak! Dagita a bambanag saanda a mapasamak kaniak.’
Iseserrek iti Naulimek a Lubongko
Bayat dagiti tallo a tawtawen, rinugiakon a nagin-inot ti naalumamay, naulimek a lubong—maysa a lubong nga awan ti aniaman a mangngeg a timek iti likudan. Dagiti tattao ket kasla lumabasda iti likudak ket kellaat nga agparangda. Ti pamiliar a pito ti kotse ti asawak a sumrek iti dalan awanen; ket kellaat nga isu ti agparangen iti balay, isu a mangkigtot kaniak gapu kadagiti laingna! No agsao dagiti tattao ket diak makita ti bibigda, marurodak agsipud ta ti timekda kasla aggapgapu iti sabali a direksion. Nasarakak ti bagik a sipapasnek a mangbuybuya kadagiti ebkas ti ruprupada kalpasan ti panagsaoda tapno masiguradok nga umiso ti sungbatko. No agngalngalngalak, masapul nga agsardengak tapno mangngegko ti panagsasarita. Ti kadadaksan a banag isu ti ikakarona ket ngangngani mariknak ti panagamak no mangikonkonduktaak iti panagadal iti Biblia kadagiti bassit ti timekna nga estudiante, agsipud ta saanko a kankanayon a maawatan dagiti komentoda. Mariknak a mabannogak—mapaksuyan—kalpasan laeng ti maysa nga oras.
Immay ti nagbalbaliwan idi 1980 idi inawisnak ti Watchtower Society a tumabuno iti Pioneer Service School—maysa a dua-lawas nga adut’ saklawenna a kurso iti panangisuro iti Biblia. Nagurayak iti sumagmamano a tawen a maipaay iti daytoy a pribilehio, ngem no saanak a makangngeg a nalawag, diakton magunggonaan manipud iti eskuelaan. Idin nga inkeddengko ti manggun-od iti sabali a medikal a kapanunotan.
Iti opisina ti doktor, daytoy a tiempo nasarakak ti bagik a nakatugaw iti sanguanan iti maysa a natayag, kasla darat ti kolor ti buokna nga otologo wenno mangngagas iti lapayag. Isut’ naanus panagruprupana ken nalaka nga asitgan. “Umanamongak iti doktor iti San Pedro,” kinunana. “Addaanka iti otosclerosis.” Nangrugin nga agtalekak kenkuana agsipud ta nagimdeng kadagiti salsaludsodko ket siniguradona a naawatak ti salsaludsodek sakbay ti isusungbatna. Isut’ managdengngeg! Nangipaay iti tiempo a mangilawlawag no ania ti otosclerosis ket inikkannak ti basaek a literatura. Agsipud ta kasla maseknan, saanak a nadanagan.
Otosclerosis—Ania Dayta?
Dagiti sasao nga oto (Griego iti “lapayag”) ken sclerosis (Griego iti “itatangken”) ti nangited kaniak iti pamalatpatan no ania ti mapaspasamak iti lapayagko. Nakangngegkayo kadin maipapan kadagiti babassit a tultulang iti tengnga ti lapayag—ti hammer, ti anvil, ken ti stirrup? Nalabit kas kaniak mabalin a dikay maseknan maipapan kadagitoy a babassit a bambanag, ngem kaskasdi agpannuraytayo iti kasta unay kadakuada. Idi laeng personal nga apektadoak a naammuak dagiti umiso a nagnaganda—malleus, incus, ken stapes. Dagiti stapes (wenno stirrup) ti maudi a kawing iti kadena iti makintengnga a lapayag. Gagangay, ti otosclerosis nga agsaknap agingga iti stapes, ket bayat a tumangken ti tulang, kumapuy met ti panagpigerger a maiyallatiw iti pluido iti makin-uneg a lapayag, isu nga agbanag iti pannakadadael ti panagdengngeg. Ti stapedial otosclerosis ket maysa a kita iti pannakadadael ti panangiyallatiw iti timek iti panagdengngeg ket gagangay a makorehir babaen iti operasion.
Maysa kadagiti immuna a bambanag a naammuak isu ti kaipapanan ti pannakadadael ti mangiyallatiw ti timek iti panagdengngeg. Iti simple a panagsao, dayta kaipapananna a dagiti timtimek saanda a maiyallatiw agingga iti makintengnga a lapayag gapu iti kasasaad a manglapped kadakuada. Ngem no adda pay laeng ti nasayaat a panagandar ti nerbio, ngarud ti maysa ket nasayaat a kandidato iti operasion. Nakaragragsak ta, addaanak iti nasayaat a panagandar ti nerbio.
Panangikkat kadagiti Stapes
Napanunotko nga awanto a pulos ti mangngegko bayat ti operasion dagiti stapes, ngem ti kasunganina ti napasamak. Idi addaakon iti sidong ti anesthesia, nakangngegak kadagiti napigsa a timtimek bayat a ti doktor, a mangus-usar iti mikroskopio ken agtartrabaho iti kanal ti lapayag, inikkatna dagiti stapes ket sinukatanna dayta iti maysa a barot a prosthesis. Kalpasanna, dagdagus, bayat nga addaak pay laeng iti lamisaan a pagoperaan, nangngegko ti maysa a timek a kas iti kalawag ti maysa a kampana—ti doktor a makisasao iti narsna. Sumaganad, sinaludsodannak: “Kasano dayta?” “Mangngegko ti isuamin!” kinunak. Pinakdaarannak, nupay kasta, a di agbayag kumapuyto ti panagdengngegko gapu iti ileletteg iti lapayag ket dayta mabalin a sumagmamano a lawas sakbay a sumayaatto manen ti panagdengngeg.
Sakbay ti ipapanaw ti doktor iti kuarto a pagoperaan, inyawatna kaniak dagiti stapes nga inikkatna nga adda iti maysa a plastik a bassit. Nasdaawanak. Nagbassitan! Pinampanunotko iti apagkanito no kasano a naindaklan unay ni Jehova a Dios a nangaramid iti kasta a nagbassitan ngem nakapatpateg a bambanag. Nalagipko dagiti sasao ti salmista: “Ti langak saan a nailinged kenka idi nabukelak a sililimed. Dagiti matam nakitada daydi bagik a di pay nabukel, ket ita librom naisuratda amin.” Wen, uray dagiti babassit nga stapes, dagiti kababassitan a tultulang iti bagi ti tao, maipatpategda iti aanakan.—Salmo 139:15, 16.
Ti abilidad a makangngeg ken makikomunikar a naimbag ket nakaay-ayat a sagut manipud iti Namarsuatayo. Ti pannakapukaw iti dayta nga abilidad ket pudno a dakkel a pukaw. Ti pannakagun-od iti dayta kalpasan iti pannakapukawmo iti dayta ket dakdakkel pay a ragsak. Anian a panagyamanko iti pannakabaelko a nangpanaw manen iti naulimek a lubongko!—Kas insalaysay ni Bette E. Sterrett.
[Kahon iti panid 19]
Nangngegyon Aya?
Nangngegyon aya dagiti sumaganad a rinang-ayan iti panangagas kadagiti tuleng?
◼ Ti Ménière’s disease, ket maysa a sakit ti makin-uneg a lapayag a mangipamatmat iti nakaro a parikut iti panagtimbeng ken iti kamaudiananna panagtuleng, ket maag-agasanen babaen iti operasion babaen iti panangisingit iti shunt tube, wenno tubo a mangiyallatiw a pinataud ni Dr. William House ken ti House Ear Institute idiay Los Angeles.
◼ Para kadagidiay a nakaron ti kinatulengda, ti namnama mabalin nga agpannuray iti maar-aramiden a cochlear implants. Ti implant buklen ti maysa nga elektroniko nga alikamen a maimula iti lapayag babaen iti operasion. Dayta ti tignayen ti maysa a mikropono ken ti speech processor a maisuot iti bagi. Dagitoy nga alikamen ti mangbaliw kadagiti allon ti timek a pagbalinen nga allon ti koriente. Babaen iti naimula nga alikamen, ti koriente ti mangtignay iti nerbio ti panagdengngeg isu a mangiyallatiw iti mensahe iti utek, a daytoy ti mangbigbig kadagitoy a pannakatignay kas timtimek. Capuna, ti pasiente a naikkan iti implant makalapsut iti saan a pannakangngeg nga agturong iti pannakangngeg. Nupay no limitado laeng ti mailasinna a sasao, ti pasiente nupay kasta ket mabalinna ti makiuman iti aglawlawna. Daytat’ mangtulong kenkuana a makisarita, a mangilasin kadagiti timtimek iti aglawlawna, ken mangtengngel iti timekna a mismo. Agingga ita, ngangngani 400 a pasiente ti naaddaanen iti kasta a cochlear implant. Ti masanguanan agparang a naraniag a maipaay iti dakdakkel pay nga irarang-ay babaen ti panangusar iti implant.
[Kahon iti panid 20]
No Kasanot’ Pannakikomunikar iti Tao a Nadadael ti Panagdengngegna*
◼ Rugianyo babaen ti panangibaga iti tao ti tema ti mensaheyo ket sarunuenyo dayta babaen iti naisurat a pakaammo a maipaay kadagiti nangnangruna a napapateg a puntos.
◼ Agsao a nalawag ken nabambannayat ngem iti gagangay a tuno.
◼ Makisao a sisasango iti tao, a nasaysayaat no ti rupayo ket malawagan.
◼ Dikay agngalngal wenno ikabil dagiti im-imayo iti rupayo bayat ti panagsaoyo.
◼ Liklikanyo ti agsao manipud iti sabali a kuarto wenno no adda ti di maliklikan nga uni, kas iti agub-ubo a danum.
[Dagiti diagram iti panid 21]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Ti Operasion ti Stapes.
Addang 1: stapes otosclerosis
Addang 2: naikkat dagiti stapes
Addang 3: barot a naisukat kadagiti stapes