Sapulen Dagiti Tattao Dagiti Solusion
TI MAD [Mutual Assured Destruction] a doktrina ket imoral. Adda nakaam-amak, ken nagdakes a banag, iti panangibataytayo iti kinatalgedtayo iti abilidadtayo a mangpapatay kadagiti Russo a babbai ken ub-ubbing. Ket ad-adda pay a pakababalawan—no posible dayta—ti inggagara a panangpaadu iti pannakaisarang dagiti tattaotayo iti nuklear a pannakadadael tapno matungpal laeng ti di makita, maysa a historikal, di napaneknekan ken saan a nainkalintegan a teoria.” Dagitoy a sasao, nga insao ni Senador William Armstrong, iti E.U. iparangarangna ti marikna dagiti adu nga Americano a saan a pannakaidna maipapan iti depensa a naibatay iti abilidad a mangibales.
Kas maysa a pamusposan, idi Marso 1983, insingasing ni Presidente Reagan iti E.U. ti SDI (Strategic Defense Initiative), nga ad-adda a maawagan Star Wars. Kinunana: “Awagak ti sientipiko a komunidad a nangipaay kadatayo kadagiti nuklear nga armas nga iturongda dagiti adu a laingda iti pagimbagan iti sangatauan ken ti sangalubongan a talna: tapno ipaayda kadatayo ti pamay-an iti panamagbalin kadagitoy a nuklear nga armas nga awan ti mamaayna ken awan serbina.”
Nasirmata ni Reagan ti pannakapataud dagiti ad-adda pay a moderno, nangatot’ teknolohiana nga armas—x-ray lasers, electromagnetic rail-guns, kinetic-kill a luglugan, dagiti neutral-particle-beam nga armas—a mabalin a mangidepensa iti America ken kadagiti aliadona babaen ti panangdadaelna a dagus kadagiti misil ti kabusor sakbay pay a makagtengda kadagiti puntiriada.
Ti SDI, nupay kasta, ket sipipinget ken nasaknap a napagdedebatean manipud pay idi damo. Dagiti bumusor kunaenda a ti teknolohia imposible a makapataud iti saan nga agtedted a “payong” a maibusor iti naikeddengen a panangraut—ket ti agtedted a “payong” awan ti serbina a maibusor kadagiti nuklear nga armas. Iti pananggupgopna kadagiti dadduma a panagkedked, maysa a diputado iti E.U. ti nagkuna a buyogen iti panangumsi a “malaksid pay iti kinapudno a ti sistema ti SDI ket mabalin a mailemmengan, manglapunos, sisisikap a mangdaeg, saan a mabalin a paandaren dagiti tao no di laeng babaen kadagiti kompiuter, mabalin a labsingenna dagiti adu a katulagan iti panangtimbeng iti armas ken mabalin a gargarienna ti maysa a thermal a nuklear a gubat, . . . saan a dakes a sistema.”
Nabileg met ti panagkedked ti Union Soviet iti SDI. Kunaenda a ti America kayatna laeng ti mangibangon iti maysa a kalasag tapno mangitag-ay iti kampilan. Dagiti opisiales iti E.U., pabasolenda met dagiti Soviets a sililimed a mangpatpataud iti bukodda nga stratehiko a sistema ti depensa.
Iti aniaman a pamay-an, ti SDI mapaneknekanto a nakangingngina unay a patauden ken isaad. Dagiti pattapatta ket manipud 126 bilion agingga iti 1.3 trilion a doliar iti E.U. No idilig, ti intero nga U.S. Interstate Highway System ket aggatad iti $123 bilion! Nupay kasta, binilion a doliar ti inlasinen ti Kongreso ti E.U. nga agpaay iti panagsirarak iti SDI.
Pananginanama iti Pannakaikkat ti Armas
Kuna ti Ministry of Defense iti Soviet: “Mamati dagiti tattao a Soviet a ti pannakaikkat ti nuklear nga armas isu ti mapagtalkan unay a garantia a mabalin a malapdanto ti nuklear a didigra.” Nupay adda dagiti natatan-ok a pagalagadan, agtultuloy a sipapartak ti salisal iti armas.
Ti kangrunaan a lapped iti pannakaikkat iti armas? Kinakurang iti panagtalek. Ti Soviet Military Power 1987, maysa a publikasion iti Departamento iti Depensa iti E.U., pabasolenna ti Union Soviet a ‘mangsapsapul iti panangituray iti lubong.’ Ti Whence the Threat to Peace, nga impablaak ti U.S.S.R. Ministry of Defense, saritaenna ti “imperial nga ambision ti [E.U.] a ‘mangituray ti lubong.’”
Uray pay no naangay dagiti panagsasarita maipapan iti panangtimbeng iti armas, dagiti dua a dasig agpinnabasolda iti maysa ken maysa nga addaan kadagiti inaagum a panggep. Ti naadaw iti ngato a publikasion ti Soviet ngarud pabasolenna ti Estados Unidos a “manglaplapped iti irarang-ay ti pannakaikkat iti armas kadagiti amin a luglugar” iti panangikagumaan a “mangiturong kadagiti internasional nga ar-aramid manipud iti saad ti kinabileg.”
Ti Estados Unidos sumungbat met a ti panangtimbeng iti armas ket maysa laeng a gakat ti Soviet a manglapped kadagiti “addan a namilitaran a pagimbagan . . . Kasta met, makita ti [Moscow] dagiti panagsasarita a panangtengngel iti armas a kas pamay-an iti panangitultuloy kadagiti namilitaran a panggep iti Soviet ken pakapuyen ti panangsuportar iti publiko kadagiti polisa ken programa iti panangdepensa ti Laud.”—Soviet Mïlitary Power 1987.
Ti agdama a katulagan a mangikkat kadagiti intermediate range a misil ket kasla maysa a nagdakkelan nga addang a rinang-ayan. Dayta ti damo a katulagan iti panangkissay—saan laeng a basta limitaran—dagiti nuklear nga armas. Nupay kasta, dagita a katulagan, nupay no historiko, saanda a naikkat amin dagiti nuklear nga armas.
Ti Parikut iti Panangsukimat
Kas pangarigan, ngay, ta amin dagiti nuklear a pannakabalin ket pudno a nagtutulagda maipapan iti naan-anay a panangikkat iti armas. Ania ti mangpasardeng iti aniaman wenno kadagiti amin a nasnasion nga agkusit—ket saanda nga ikkaten dagiti naparitan nga armas wenno sililimed a mangpataudda kadakuada?
Ni Kenneth Adelman, dati a direktor iti U.S. Arms Control and Disarmament Agency, kinunana: “Ti pannakaikkat dagiti nuklear nga armas sapulennanto ti kasasaknapan ken mannakibiang unay a sistema iti panangsukimat iti mismo a lugar a mabalin a mapanunot ti siasinoman. . . . Dayta kaipapanannanto, met, ti di ipagpagarup a pammalubos iti ganggannaet a pannakibiang dagiti amin a nasnasion.” Narigat a panunoten a ti aniaman a nasion surotennanto ti kasta a polisa iti panangipalubos.
Kasta met ipapantayo pay a dagiti nasnasion napagballigianda amin dagitoy a narigat a lapped ket inikkatda dagiti armas. Ti teknolohia ken ti pannakaammo a kasapulan tapno mangaramid iti bomba adda pay laeng sadiay. No bumtakto ti maysa a gagangay a gubat, kanayon nga addanto ti posibilidad a dumakkel agingga iti punto a sadiay mapataudto manen dagiti nuklear nga armas—ken mausarda.
Ni Hans Bethe, maysa a pisiko a nagtrabaho tapno mapataud ti umuna a bomba atomika, ngarud ti nagkuna iti nabiit pay: “Impagarupmi a matengngelmi ti genie. Saanen a maisubli iti bote, ngem addada dagiti nainkalintegan a pangibatayan iti panangipagarup a malaonna dayta. Itan ammokon a daytoy ket maysa laeng nga arapaap.”
[Ladawan iti panid 7]
Dadduma ti agrason a ti panangidepensa a maibusor iti nuklear a panangraut ket natantan-ok ngem ti panangibales kalpasan iti panangraut