Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Saritaek Aya ti Maipapan iti Gayyemko?

DIAK mamati nga ar-aramidenna ti kasta a banag,” malagip ni Lee. Ni Lee ket nakalugan iti bisekletana a kaduana ti kasinsinna idi, iti panagsiddaawna, nakitana ti kagayyemanna unay, ni Chris, a kadua ti maysa a grupo dagiti agtutubo.

Agsigsigarilio ni Chris.

Nakigtot ni Lee, agsipud ta linabsingna ti makuna a Nakristianuan a pammati ni Chris​—uray din dakdakamaten ti pagayatan dagiti dadakkelna. (2 Corinto 7:1) Sisisikap nga inregreg ni Chris ti sigariliona ket inridisna babaen iti sakana, ngem saan a naallilaw ni Lee. Kalpasanna naammuanna a ti panagsigarilio ti pangrugian laeng ti parparikut ni Chris, gapu iti dakes a pannakikuykuyogna. Nabigbig ni Lee a ti gayyemna kasapulanna ti tulong ken ammona nga isut’ awan iti kasasaad a mangipaay iti dayta. Maigiddato iti dayta, isut’ agkedked a mangibaga iti siasinoman maipapan iti parikut. Inlawlawag ni Lee: “Isut’ gayyemko, ket diak kayat ti agipulong.”

Nalabit masarakanyo ti bagiyo nga adda iti umasping a kasasaad​—kellaat a naammuanyo a ti maysa a gayyem ket agar-aramat iti droga, agekeksperimento iti sekso, agkuskusit, wenno agtaktakaw. Kuna ti maysa a nalatak a magasin ti agtutubo: “Ti panagipulong. Ti panagidarum. Ti panangisarsarita. Dadduma nga agtutubo agdanagda a kasta ti ar-aramidenda no agsaritada maipapan iti gayyemda.“

Ti Paglintegan iti Panagulimek

Ti di umiso ti pannakaiturongna a kinasungdo ket kasla isu ti kangrunaan a rason dagiti agtutubo nga agkedked a mangireport iti dakes nga aramid ti gayyemda. Gapu iti panangmatmat iti disiplina a kas banag a makadangran, negatibo, ken makadadael, panunotenda a mangar-aramidda iti naimbag a maipaay iti gayyemda babaen iti panangabbongda kadagiti parparikutda. Dagiti industria iti TV ken iti sine ti nangrubrob iti daytoy a kapanunotan babaen iti panangpasayaatda iti kapanunotan a dagiti laeng marabutit ken dagiti stool pigeons ti mangipulong kadagiti gagayyemda. Gapuna, ti di naisurat a paglintegan iti kinaulimek ti masansan a naruay kadagiti agtutubo. Kas panagkuna ti maysa nga agtutubo a managan Carl: “Ti banag isu ti panangabbong a maipaay kadagiti gagayyemmo. No maipapan iti panangisarita kadagiti dadduma, basta dikay nga ammo nga aramiden dayta’.”

Ti pananglabsing iti dayta a paglintegan iti kinaulimek ibutaktakna ti maysa iti panangang-angaw dagiti kapatadanna ken mabalin a pannakapukaw iti pannakipagayamda. Maysa nga artikulo iti magasin a ’Teen, kas pangarigan, ti mangibaga iti maysa nga ubing a babai a managan Debbie a nakaammo a ti gayyemna a ni Karen ket maysa nga agtatakaw kadagiti tagilako (shoplifter). Iti panangikagumaanna a makatulong, inkeddeng ni Debbie ti mangibaga iti dayta kadagiti nagannak ni Karen. Saanen a makisarsarita ni Karen ken ni Debbie. Malaksid pay iti dayta, dagiti gagayyem ni Debbie ti nangliklik kenkuana gapu iti panagbalinna a managipulong. “Daytat’ nakababain a kapadasan, ket wen, makapasakit ti nakem,” kuna ni Debbie.

Masapul Kadi nga Agsaoka?

Umasping iti dayta, inibturan ni Lee ti kasta a pannakasakit ti nakem ken pannakaibabain ket inkeddengna ti agtignay. Kuna ni Lee: “Ti konsiensiak rirriribukennak agsipud ta masapul nga ibagak iti maysa!” Daytoy ti mangipalagip kadatayo ti maysa a pasamak a nailanad idiay Genesis 37:2: “Ni Jose idi nagtawen iti sangapulo ket pito, agipapaarab kadagiti an-animal agraman dagiti kakabsatna . . . Ket ni Jose idandanonna idi ken amana ti dakes a panagkukuada.” Mabalin, daytoy a report ket maipapan iti nadagsen a banag, ta ti orihinal a Hebreo a sao a naipatarus a “dakes” mabalin met a kaipapananna ti “kinadakes.” Nalabit dagiti kakabsat ni Jose ket daddadaelenda iti dadduma a pamay-an ti pagimbagan ti pamilia iti ekonomia. Aniaman ti kaso, ammo ni Jose a no agulimek, mabalin nga agpeggad ti naespirituan a pagimbagan dagiti kakabsatna.

Ti di panangikankano kadagiti dakes nga ar-aramid wenno dagiti di nainkasuratan a panagpampanunot ket naipadis iti panangpadpadas a di mangikankano iti sakit ti ngipen. Agitured ken ibturan ti ut-ot agingga iti kabaelam, saan a maikkat ti bukbok. Pudno unay, palpalubosam laeng ti bukbok nga agsaknap. Umasping iti dayta, ti basol ket maysa a makadadael, mangpadakes a puersa. No saan a malapdan, ti dakes pataudenna pay ti ad-adu a dakes. (Galacia 6:8) Iti sabali a pannao, no ti agbibbiddut a gayyem di makaawat iti tulong​—nalabit iti porma iti natibker a Nainkasuratan a disiplina​—mabalin nga isut’ matinnag a naun-uneg pay iti kinadakes.​—Eclesiastes 8:11.

Ti panangabbong iti kinadakes ti gayyem ngarud bassit laeng ti pagimbagan nga ipaayna ket mabalin a makaipaay iti din maisubli a pannakadangran. Awan duadua, ngarud, a ni Jose mariknana a maiduron a mangipulong kadagiti kinadakes dagiti kakabsatna! Dagiti ngay Kristiano itatta? Mamalakad ti Biblia: “Kakabsat, no ti maysa a tao masukalan iti uray ania a panangsalungasing sakbay a maammuanna dayta, dakayo a naespirituan bagbagaanyo dayta babaen ti espiritu ti kinatakneng.” (Galacia 6:1) Kaawatan, mabalin a dikay marikna nga addaankayo iti naespirituan a kualipikasion a mamagbaga iti agbasbasol a gayyem. Ngem saan kadi nga adda pagimbaganna ti panangipulong iti dayta a banag iti maysa a kualipikado a tumulong? Ta, ti panagliway a mangaramid iti kasta mabalin a mamagbalin pay kadakayo a ‘makiramraman kadagiti basbasolna’! (1 Timoteo 5:22; idiligyo iti Leviticus 5:1.) Dayta mabalin a pagbalinenna a mapagduaduaan ti kinasungdoyo iti Dios ken kadagiti nalinteg a prinsipiona.​—Salmo 18:25.

Iyaadani iti Gayyemyo

Ngarud nasken nga umadanikayo iti gayyemyo ket ipakaammoyo ti basolna. (Idiligyo iti Mateo 18:15.) Daytoy kasapulanna ti tured ken ti kinatibker iti biangyo. Dikay agsiddaaw, nupay kasta, no makasabetkayo kadagiti lapped, ta pagannayasan ti tao ti mangaramid kadagiti pambar. Agtalinaedkayo a natibker, a mangipaay kadagiti makakumbinsir a pammaneknek maipapan iti basolna, nangnangruna ti panangibaga iti ammoyo ken no kasano a naammuanyo dayta. (Idiligyo iti Juan 16:8.) Dikay ikari a ‘dikay ibagbaga iti siasinoman,’ ta ti kasta a kari ket awan ti mamaayna iti imatang ti Dios, isu a mangkondenar iti kinadakes.​—Proverbio 28:13.

Mamakdaar ti Proverbio 18:13, nupay kasta: “Ti sumungbat a di pay dumngeg nga umuna, kinamaag ken pakaibabainanna.” Nalabit adda napasamak a di panagkinnaawatan. Iti kasumbangirna, ti gayyemyo mabalin a nabang-aran a naibutaktak ti parikutna ken addaan iti maysa a kasarita ken pagipudnuan. Gapuna agbalinkayo a naimbag a managimdeng. (Santiago 1:19) Dikay lapdan ti siwayawaya a panagayus dagiti rikriknana babaen ti panangusar kadagiti mangukom nga ebkas a kas iti, “Saanmo koma nga . . .” wenno, “No siak koma dayta, mabalin nga . . .” Dagitoy ti mangpabileg laeng iti rikrikna ti pannakabasol ti gayyemyo ken ti kinaawan ti gawayna. Kasta met, dagiti ebkas iti pannakakigtot a kas iti, “Kasano a nabalinam!” ti mamagbalin laeng a dakdakes ti kasasaad.

Laglagipenyo ti salaysay ti Biblia maipapan kadagiti tallo a “manangliwliwa” ni Job, nga awanen ti naaramidanda no di ti nangkondenar ken ni Job. Kalpasan ti panangbabainda kenkuana kadagiti pammabasol, kinuna ni Job: “Ti liwliwa nga ipaayyo ket mangtutuok laeng. Itultuloyyo aya ti agsao iti awan inggana? . . . No addakayo iti lugarko ket addaak iti lugaryo, . . . mapabilegkayo kadagiti pammalakad ket itultuloyko ti agsao tapno maliwliwakayo.” (Job 16:1-5, Today’s English Version) Gapuna padasenyo nga ipakita ti pannakipagrikna ket riknaenyo no ania ti marikrikna ti gayyemyo. (1 Pedro 3:8) Daytoy ti mangtimbeng no ania ti sawenyo ken no kasano ti panangisaoyo iti dayta.

Ngem nupay no aramidenyo ti inggat’ kabaelanyo a mangparegta iti gayyemyo, masansan a ti kasasaad kasapulanna ti ad-adu pay a tulong ngem ti mabalinyo nga ipaay iti kasasaadyo. Ipilityo, ngarud, nga ipudno ti gayyemyo ti biddutna kadagiti dadakkelna wenno kadagiti dadduma a mapagtalkan a nataengan. Ket no ngay ti gayyemyo agkedked a mangaramid iti kasta? Ipakaammoyo kenkuana a no dina lawlawagan ti banag iti uneg ti nainkalintegan a tiempo, ngarud kas ti pudno a gayyemna, mabalin a mapilitankayo a mangibaga iti maysa maigapu kenkuana.

Panagbalin a “Pudno a Gayyem”

Ti Proverbio 17:17 palagipannatayo a ti “pudno a gayyem agayat iti amin a tiempo, ken maysa a kabsat a naiyanak no adda pakarigatan.” Pudno, iti damo mabalin a saan a maawatan ti gayyemyo no apay nga inaramidyo ti kasta a tignay, ket mabalin a saanna nga apresiaren dayta. Mabalin pay a maupay ken mabalin a dagus nga ipatinggana ti pannakipagayamna. Ngem dikay mariribukan. Ikkanyo ti gayyemyo ti tiempo a mangpanunot kadagiti rikriknana ket mabigbignanto a pudno nga interesadokayo iti napaut a pagimbaganna ken pagsayaatanna.

Itan agsublitayo kadagiti kaso ni Lee ken ni Debbie. Kuna ni Lee: “Ammok nga inaramidko ti umiso a banag babaen ti panangibagak dayta iti maysa. Ti konsiensiak nasaysayaaten agsipud ta ni Chris magunggun-odannan ti tulong a kasapulanna. Kamaudiananna immay ket imbagana kaniak nga isut’ saan a naupay kaniak iti panangaramidko iti inaramidko ket dayta met ti nangpalag-an iti riknak.” Pudno, saan nga amin a gagayyem agtignaydanto a sisasayaat. Malaglagip ni Debbie: “Basta ammok a diak mapalubosan nga agtultuloy ni Karen ken mabalin nga agtungpal pay iti pagbaludan nga addaan iti rekord a kinadelingkuente.” Kamaudiananna simmardengen dagiti gagayyem ni Karen kadagiti saan a nasayaat a komento. Kuna ni Debbie: “Nakigayyemak kadagiti baro a gagayyem. Nakalasatak ken nakasursuro iti adu bayat ti panangaramidko iti dayta.”

No ti gayyemyo itultuloyna ti agrurod iti natured a panagtignayyo, nalawag nga isu pulos a saan a pudno a gayyem iti damo pay laeng. Kadagiti pudno a Kristiano, nupay kasta, addada dagidiay a mangdayaw kadagiti nangato a prinsipioyo, a dadduma kadakuada ti mangsapul pay iti pannakipagayamyo kas banagna. Saan laeng a dayta, mapnekkayonto iti pannakaammo a napaneknekanyo ti kinasungdoyo iti Dios ken impakitayo ti bagiyo met laeng a maysa a pudno a gayyem.

[Blurb iti panid 19]

No ti gayyemyo ket madi a manggun-od iti tulong a mismo, mabalin a nasken ti panagtignayyo a maigapu kenkuana

[Ladawan iti panid 21]

Ania koma ti aramidenyo no maammuanyo a ti maysa a gayyem ket agturturongen iti serioso a parikut?