Ti Panagamak iti Panagtayab—Pagtalinaedennaka Aya Ditoy Daga?
LADIES and gentlemen, ti eroplano a numero 210 agilugluganen.” Sumagmamano a gasut a pasaheros ti mangaramid iti maudi a panagapura a maipaay iti awitda a bagahe ken ti kagatgatang pay laeng a diario ken dagiti magasin. Dagiti gagayyem ken kakabagian makasangsangitda kadagiti naayat a pammalubos ken panaginnarakup bayat ti panagsagana dagiti pasaheros nga aglugan iti agur-uray nga eroplano.
Adu a minutos kamaudiananna ti panagungor ti uppat a dadakkel a makina ti jet, a tunggal maysa ti nataytayag ngem ti tao, ti mariknan iti uneg ti eroplano. Babaen ti panagrikosna ken panagandarna, mangpataudda iti nasurok a 100,000 a bileg ti kabalio. Ti eroplano mangawit iti 311,000 libra wenno 155.5 a tonelada a sungrod—umdas a sungrod, 47,000 a galon, a mangpunno iti maysa a paglangoyan iti ruar ti siudad!
Manipud iti pagluganan, ti naulimek a nalamuyot a panaglugan nga agturong iti naituding a runway mangrugin. Agur-uray iti batangda a maipaay iti panagpangatodan manipud iti control tower, ti tripolante ti cockpit repasuenda ti atiddog a listaanda kadagiti panangsukimat ti alikamenda. Kamaudiananna mapanen ti amin a sistema! “Flight 210, mabalinmon ti tumayab.” Ti piloto idurunnan dagiti throttles iti sango. “Agtultulidtayon.” Malliad dagiti pasaheros iti tugawda bayat ti panagpangato ti eroplano. Din agbayag ti piloto guyodennan ti control column isu a mangipangato iti sungo ti eroplano. Kellaat a nagpukawen ti daga, ket iti apagbiit ti eroplano nakagtengen iti naituding a kangatona a 11,300 metros pie ken iti kapartak a nasurok nga 885 kilometros. Iti sumagmamano nga oras, dagiti ginasgasut a pasaheros sitatalgeden a nakagtengda iti papananda—rinibribo a milias ti kaadayuna.
Ngem anian, saan nga amin ket nasayaat! Addada dagidiay a mabutbuteng a tuman-aw pay iti tawa. Nakamulenglengda iti sango, a kasla naikulengda. Addada dagidiay agkaling-etan ti dakulapda ken bimsagen dagiti gemgemda, a nakapetpet iti pasamano ti tugaw a siirut. Nakaparpartak ti panaggutok ti pusoda, nasakit ti tianda. Dadduma ti maringbawan iti pannakaulaw. Saanen a makabasa wenno makabuya kadagiti retrato. Awanen ti maaramidan.
Saan nga amin a panagamak iti panagtayab ket agpapada ti makagapu. Ti mabalin a mangapektar iti maysa mabalin a saan a makaapektar iti sabali. Adda dagiti agamak iti nangato, iti panagtayab iti batog ti danum, kadagiti bunggoy, iti pannakaserra, iti ipapatay, ken dadduma pay.
Nasaknap a Panagamak iti Panagtayab
Ngem dadduma a ginasgasut busbosenda dagiti adu nga al-aldaw iti isu met laeng a panagbiahe panagmaneho iti kotse wenno panagbiahe babaen iti tren gapu ta maamakda iti panagtayab. Napattapatta nga idiay Estados Unidos laeng, nasurok a 25 milion nga Americano ti maamak iti panagtayab—maysa iti tunggal innem a nataengan. Iti sangalubongan, ti bilang dagiti maam-amak a tumayab ngumatoda iti nangatngato pay. Ti panagamak iti panagtayab ket napattapatta a namagpukaw iti industria ti panagbiahe iti tangatang iti pagilian iti 21.2 milion nga one-way a biahe, 6 milion a biahe iti negosio ken 15.2 milion a personal a biahe, nga agbanag iti tinawen a pukaw iti masapulan a 1.6 bilion a doliar.
Idi a dagiti dadduma a maam-amak a tumayab ti napagsaludsodan ti maysa a piloto ti eroplano no madanaganda no ti maysa a kabagian wenno nasinged a gayyem ti tumayab, ngangngani kanayon a kunaenda ti saan. Maysa a manangbalakad iti maam-amak a tumayab ti nagkuna iti maysa a seminar: “No saludsodek ti pasientek, ‘Palubosannak kadi nga aglugan iti eroplano inton sumaganad a lawas?’ kanayon a kunaenda, ‘Siempre, palubosanka.’ Ket imtuodek, ‘Apay? Dika kadi agdanag no matayak?’ Kanayon nga agkatawada ket kunada, ‘saanka a matay.’” Ti sabali pay a manangbalakad ti nagkuna: “Kanayonen a sinalsaludsodko kadagiti pasiente, ‘Manon a tattao ti am-ammom a natay kas resulta ti aksidente iti eroplano?’ Gagangay awan. ‘Manon a tattao ti ammom a natay kas resulta iti aksidente iti kotse?’ Gagangay dua wenno tallo.”
Apay nga Agamak?
Dagiti estadistika ken dagiti eksperto umanamongda a ti moderno a jetliner ket nakataltalged unay a pamay-an iti panagdaliasat. Dagiti mangkukuenta iti seguro, a ti trabahoda isu ti mangkuenta iti risgo iti seguro ken dagiti babayadan, kunaenda a no bumallasiwka a mapan iti sabali a pungto, agarup innem a daras a nataltalgedka no agtayabka ngem no agmanehoka. Dagiti kameng ti tripolante ti eroplano dagus a kunaenda a ti kapeggadan a paset ti panagbiahe ket saan a ti panagtayab no di ket ti panagbiahe a mapan ken aggapu iti eropuerto.
Itan ta kaaduanen ti agbibiahe iti eroplano, ania ti mamagbalin kadagiti dadduma a tattao a maamak iti panagtayab? (Uray pay adu a lallaki ti agkedked a mangamin, napattapatta a kadagidiay maamak iti panagtayab, ti pannakabingay ket gudua-gudua, iti babai ken lalaki.) Ipabiangda daytoy iti nakaro a panangipadamag ti pagiwarnak kadagiti aksidente ti eroplano, agraman kadagiti adu nga inaldaw-aldaw a sumaruno nga estoria, ken ti bilang dagiti sky-jackings a kas mapaspasamak. Kasta met, dagiti report iti ngangnganin panagdungpar iti tangatang, dagiti napuspuseken a tangatang, dagiti mammano a bilang dagiti controler iti trapiko iti tangatang ti mamagbalin kadakuada nga aglugan iti eroplano a buyogen iti panagamak. Nupay kasta, dagiti kinapudno ken dagiti bilang agtultuloy a mangpabor iti panagbiahe iti tangatang a kas natalged a pamay-an iti transportasion.
No Ania ti Maaramidan ti Maamak iti Panagtayab
Tapno rugian, kadagiti nabiit pay a tawtawen dagiti adu a kangrunaan nga eroplano pinadasdan a sursuruan dagiti managamak a tumayab maipapan iti kinatalged iti panagbiahe iti tangatang. Dagiti seminar naaramiden kadagiti adu a kangrunaan a siudad iti lubong babaen kadagiti piloto ti eroplano, kameng ti tripolante, ken dagiti agtartrabahon a klinikal a sikologo. Ti gastos ti tunggal estudiante ket agarup $200 agraman ti bayad ti tiket a maipaay iti panagtayab iti panagraduar. Dagiti sesion buklen dagiti programa ti saludsod ken sungbat, ti panagbalin a pamiliar iti eropuerto a mismo ken ti panangikkat iti kinasensitibo, ken kamaudiananna ti panagtayab iti graduasion a mismo.
Kuna ti maysa a mannursuro iti seminar: “Nubenta porsiento kadagiti tattao a nakalangenmin ti nakatayaben. Kadagitoy, kagudua ti nagsardeng nga agtayab gapu iti butengda, ket kagudua ti agtaytayab pay, ngem marigatanda a mangaramid iti dayta. Ti laeng 10% kadagiti tattao iti seminarmi ti di pay pulos nakatayab.” Sigun kadagiti report, dagitoy a seminar sibaballigida a nakatulong kadagiti rinibo a maam-amak a tumayab, wenno maam-amak a di tumaytayab, nga agbalin a komportable iti panagtayab.
Gapu ta ti panagatender iti seminar saan a mabalin kadagiti isuamin a masapul nga aglugan iti eroplano, a mabalin a maipaay iti emerhensia a panagtayab, adtoy ti sumagmamano kadagiti singasing nga intukon dagiti manangbalakad iti seminar. Mangipaaykayo iti adu a tiempo a makagteng iti eropuerto. Ti maudin nga isasangpet ken ti panagap-apura nga aglugan iti eroplano paaduenna ti panagdanagyo. “Gagangay nga ibagak kadakuada a saanda nga agtugaw iti maudi a tugtugaw,” kuna ti maysa a manangbalakad. “Ad-adda a saan a komportable ken nakarkaro ti panaggunggon ti eroplano.” Ti sango ti eroplano ket nalamlamuyot ti tayabna ken naul-ulimek. Nupay kasta, agsipud ta dagitoy a tugtugaw ket first class, ket adu ti madi nga agbayad iti kanayonan a kuarta, ti maikadua a kasayaatan a pili ket ti adda iti payak. No ti itatan-aw iti tawa ti mangriribuk kadakayo, pilienyo ti tugaw nga adayu iti tawa. “Kalpasan ti panagtugawyon, aramidenyo . . . ti ehersisio a nauneg a panaganges,” ibalakad ti libro a The Air Traveler’s Handbook. “Daytoy a maymaysa a pamay-an ti nagkurri a siepektibo uray pay kadagiti managduadua unay. Aramidenyo dayta a nakakidem dagiti matayo. Agpusiposkayo a maipaay iti bileg nga agur-uray a mausar. . . . Iti kabiitan a panawen no mabalin agtakderkayo ket unnaten ti bagiyo. Magna iti cabin.”
“Napateg ti panangibaga kadagiti tattao a mabutbuteng a saan a makatulong ti alkohol,“ impakdaar ti manangbalakad iti seminar. “Iti 5,000-pie nga atmosperiko a bileg, dayta nga inumen ket kas iti maysa ket kagudua a panaginum. Kasta met, ti alkohol pagmagaenna ti sistema nerbio, pagmagaenna ti mucous membranes, pagbalinenna ida a saan a komportable, mabalin a pagbalinenna ida nga ad-adda a sensitibo iti panaggaraw, mabalin a pagsakitenna ida, ken mabalin nga agpatingganto iti panagrigatda.”
“Ti panagtalinaed a mismo iti tugaw,” kuna ti sabali, “ket maysa a kadadaksan a banag nga aramiden.” Imbes ketdi, mangikabil iti pungan iti likudanyo. Dayta ti makatulong kadakayo a mainanaan.
“Ladies and gentlemen, daytoy ti kapitanyo nga agsasao. Rugiantayon ti bumaba ket di agbayag agdissotayon. Pagyamanan iti panagtayabyo babaen iti eroplanomi.” Sumagmamano a minutos kamaudiananna ti nakulong a timek iti landing gear a bumabbaban ket mangngeganen. Ti piloto nakaawaten iti pammalubos nga agdisso. Ti runway ket adda iti sanguanan. Bumabbabatayon, ket impangato bassit ti piloto ti sungo ti eroplano. Makitan ti nasemento a runway iti babaen ti tawami—ket nagdissokamin! Nagungor dagiti makina bayat ti panangbaliw ti piloto iti panagandarna tapno pabannayaten ti panagpababa ti eroplano, ket kamaudiananna ti dakkel nga eroplano nagsardengen idiay terminal. Maysa manen a naballigi a panagtayab!
[Picture Credit Line iti panid 23]
Ladawan ti Trans World Airlines