No Apay Naikrasak sa Timmayabak Manen

TI MAYSAT’ makinana, innem-pagtugawanna nga eroplanomi a Cessna 210 kataytayabna laeng manipud eropuerto idiay Sweden. Agtaytayabkami iti nababa nga angep ti agsapa idi a maysa a nangisit a banag ti kellat a nagparang sumagmamano a yarda iti sanguanan. Iti apagdarikmat, ti akinkannawan a payakmi, a napnot’ gasolina, naisina ket bimtak. Simmaganad, ti ridaw iti sikigak naitayab. Nagsuek ti maur-uramen nga eroplano, nagtupak iti daga, timmaltag, ket dinalapusnat’ sangagasut a yarda iti kakaykayuan sakbay a nagsardeng.

Nupay maul-ulaw ken marirriro, maymaysa laeng ti napanunotko—adayuan daytoy maur-uram a dadael. Agkarkarayamen ti apuy iti akinkannigid a payak, a napno met ti gasolina. Inarikapko ti mangitalged a barikesko ket pinalukayak. Immuna ti ulok, limmasatak iti apuy ti gasolina ket nagpatinggaak iti kapitakan sumagmamano a yarda ti kaadayona. Idi laeng a nadlawko a narumek ti akinkannigid a sakak.

Ti kaduak, a nangmaneho ti eroplano, napakigtotan ngem di unay nasaktan. Pinukkawak tapno tulongannak nga umadayo iti sumagmamano pay a yarda. Idi malpasna, pimmanaw tapno umawag ti tulong. Nagkaradapak iti ad-adayo pay. Idi a gistay matalimudawakon gaput’ bannog, ti akinkannigid a payak timmayuk ket bimtak. Nagtennag iti lawlawko dagiti maur-uram a paspasetna. Kalpasanna adda kinaulimek, malaksid ti ranipak dagiti babassit nga apuy nga inrugi ti gasolina.

Bayat nga agur-uray iti ambulansia, a nakaiddaak iti kapitakan, napanunotko a mabalin nga agpadakami koma a natay. Nabigbigkon a saan koma nga iyaleng-aleng ti biag no di ket mataripato koma ken usaren a nainsiriban.

Nupay kasta, makatayabakto ngata manen? Adu a tattao ti agnerbios maipapan ti panagpatayab ti babassit nga eroplano, ket dagiti report ti aksidente a kas iti daytoy ad-adda a pakaruennat’ panagbutbutengda. Nalabit ti umiso a pannakaammo kadagiti peggad a nairaman ken no kasano a dagiti kakasta a peggad masaranget a sieepektibo makatulongto a mangpabassit ti aniaman a panagbuteng a marikna no agtaytayab iti bassit nga eroplano.

No Apay Naikraskami

Immuna a nagtayabak iti pribado nga eroplano 20 a tawen ti napalabasen. Nagsiddaawak a naay-ayo. ‘Nagsayaat daytoy a wagas ti panagbiahe,’ kinunak. ‘Makasalbarak ti adu a tiempo iti trabahok kas manedier ti panagtagilako.’ Di nagbayag naadalko ti agpatayab, ket agingga ita nakapagtayabakon iti agarup 2,000 nga oras. Ti sertipikok ipakitana a kualipikadoak met nga agtayab nga addaan kadagiti instrumento, a kasapulan no di nalawag ti makita.

Nupay kasta, iti dayta dramatiko nga agsapa, nagtaytayabak kas maysa a pasahero agarup 500 a kilometro manipud ili ti Eslöv idiay akin-abagatan a Sweden nga agpa-kabisera, ti Stockholm. Mangalaak koma ti baro nga eroplano ket pagtayabek nga agsubli idiay Eslöv. Ngem nagpatingga ti biahe 27 segundos manipud panagtayabmi. Apay? Natauan a panagkamali—ti piloto nagkamali iti panangpattapattana iti posisionmi idiay angep ket imbaw-ingna a nakasapsapa dagiti payagpag ti payak. Gapuna, napukawmi ti panagpangato, nagsuek, ket naidungparkami iti maysa a torre.

Ti kinatalged iti tangatang kangrunaanna nga agdepende iti tallo a banag—ti kinamapangnamnamaan ti eroplano ken ti kinalaing ti pangngeddeng ken kapadasan ti piloto. Uray pay kasta, nakaad-adu dagiti pamay-an a napatauden a, no maiyaplikar dagitoy, pagbalinenda ti panagbiahe iti tangatang a natalged.

Sakbay ti Panagtayab

Sakbay a panawan ti daga, ti managpanunot a piloto siaannad nga usigenna dagiti bambanag a kas ti bukodna a kualipikasion ken pisikal a kasasaadna, ti eroplano, ti panawen, dagiti pasahero, ken ti kasasaad ti dalan a pagdissuan.

Dagiti moderno nga eroplano itatta mammano a matnagda gapu kadagiti pisikal wenno mekanikal a depekto. Uray pay kasta, adda pagisuratan a libro iti tunggal eroplano a pangirekordan ti piloto ti amin a panagtayab ken aniaman a depekto a madlawna. Dagitoy a depekto masapul a makorehirda babaen kadagiti autorisado a mekaniko sakbay ti sumaruno a panagtayab. Mainayon pay, dagiti partes ti eroplano, kas ti makina, paligpalig, ken kaaduan nga instrumento, mausarda laeng iti naituding a tiempo sakbay a kasapulan ti pannakamantener. No maturposen ti periodo ti pannakausarna, dagiti alagaden ti panagtayab kalikagumanda a dagitoy masuktanda wenno matarimaanda a nasayaat—uray nakasaysayaat pay laeng ti panagandarda! Sakbay ti umuna a panagtayab iti tunggal aldaw, kasapulan nga usisaen ti piloto ti eroplano a sursurotenna ti maysa nga espesipiko a listaan. Kaaduan a piloto nakaan-annadda no maipapan ti panangsurot kadagitoy a pamay-an ti kinatalged. Ta ngamin, ti biagda met ket apektado.

Makapainteres, dagiti sumagmamano a partes ti eroplano, kas ti magneto ti makina ken sistema ti panangpaandar, ti altimetro, ken ti alikamen ti panagdisso, addaandat’ katulongan. No agperdi ti kangrunaan a sistema, sumublat ti katulongan, ket mabalinan ti eroplano ti agdisso a sitatalged. Ipantayon, di mabigbig nga antimano ti piloto ti tunggal panagperdi a mabalin a tumaud iti eroplano, ngem babaen ti umdas a kinasigo maliklikanna ti didigra no dadduma a mekanikal nga alikamen maperdida.

Sakbay ti panagtayab ikeddeng met ti piloto no agtayab sigun ti VFR (visual flight rules wenno alagaden ti panagtayab babaen ti panagkita) wenno IFR (instrument flight rules wenno alagaden ti panagtayab babaen ti instrumento). Dagiti eroplano nga agtayab sigun ti IFR maiwanwanda babaen ti air-traffic control nga agusar ti radar. Adu a piloto ti babassit nga eroplano, nupay kasta, saanda a lisensiado iti kasta a panagtayab iti instrumento.

Panangparmek kadagiti Peggad ti Panagtayab Babaen ti Panagkita

Ti panagtayab iti VFR ket posible laeng no ti makita ket nalawag. Anian, no dimmakes ti panawen? Mabalin nga in-inut nga agpababa ti piloto ket agtalinaed iti baba dagiti ulep. Kasapulanna daytoy ti pudno a disiplina ken kinaannad iti biang ti piloto. Mainayon pay, nalabit nasaysayaat ti agsubli ket agdisso iti alternatibo a pagdissuan. No ikeddengnat’ agtultuloy, mabalin a dakdakkeltot’ problemana ta awan unay usar ti radio ti eroplano ken alikamen iti nabigasion kadagiti nababa a panagpatayab.

No di mabalin ti panagtayab iti nababa, ti piloto mabalin a mangala nga insigida ti tulong manipud air-traffic control. Umuna, nupay kasta, kasapulannat’ agpangato iti nataltalged a kangato. Ti panagtayab kadagiti ulep mabalin a makariro iti piloto a saan a nasanay iti instrumento. Gapuna, masapul nga agtalinaed a kalmado, ikabilnat’ panunotna kadagiti kaskenan a bambanag. Agpangato nga umabante iti umiso a kapardas ken anggulo; iti mabiit maipasdekto manen ti radio ken nabigasional a komunikasion. Mabalinton a mailasin ti eroplano babaen ti radar ket maited ti tulong iti panagdisso iti maiyanatup a pagdissuan.

Addada met dadduma pay a peggad kabayatan ti awan katulongna a panagbiahe babaen ti panagkita. Ti panagtayab kadagiti lugar nga aduan di nakontrol a trapiko kasapulanna ti patinayon a panagsipsiput iti tunggal turong. Umad-adun dagiti panagdidinnungpar kadagiti kakasta a lugar gaput’ umad-adu a trapiko ken nangatngato a kapardas. Dagiti nabigasional a kamali ken napipigsa nga angin a sumuba mangiturongdat’ panagkirang ti gasolina.

Kaaduan kadagitoy a problema, nupay kasta, maliklikanda babaen ti naannad a panagplano. Ti nalaing a piloto ammuenna ti posisionna iti tunggal 15 wenno 20 a minuto ket mangaramid kadagiti nasken a panangbalbaliw ti dalan. No dina kabaelan nga ammuen ti posisionna, mabalin nga awaganna ti air-traffic control. Manipud sadiay mabalin a maammuan ti lugarna babaen ti radar wenno babaen panangsapul ti transmision ti radiona. No di agkurri dagitoy, mabalinnat’ agturong iti maysa a dakkel a danaw, maysa a karayan, wenno aniaman pay a lugar a nalaka a mailasin. (Ti di sanay a piloto mabalin a padasenna ti agrikos tapno masarakanna ti di nakita a pagtandaan a lugar. Masansan a barengbareng daytoy ken gastarenna ti napateg a gasolina.)

Dagiti Problema iti Panagyelo

Iti sidong ti sumagmamano nga atmosperiko a kasasaad, mabalin nga adda problema iti panagyelo. Kaaduan a pribado nga eroplano ket limitado ti alikamenda a pangikkat-yelo wenno awan pay ketdi. Ket no umadut’ yelo kadagiti nadumaduma a paset ti eroplano, in-inut a bumaba ti kapardasna agingga a mapukawen ti eroplano ti abilidadna a tumayab. Kadagiti panagpatayab iti akingngato a susuon dagiti ulep, ti panagyelo ket potensial a peggad uray kadagiti nabara nga al-aldaw ti kalgaw!

Nupay kasta, no tumaud ti panagyelo, nakalaklaka para iti piloto ti makalapsut iti panagdadael babaen laeng ti panagpababa iti nabarbara a tukad. Anian, no ti temperatura iti daga ket asidegen iti panagyelona? Mabalin a serioso daytoy a situasion, ket siaannad koma a tingitingen ti piloto no mabalin ti agtayab. Ngem no ti angin ket namaga ken nalawag, masansan a bassit laeng ti peggad ti panagyelo uray no nababa ti temperatura.

Panagtayab kadagiti ‘Thunderclouds’

Ti panagtayab kadagiti thunderclouds (cumulonimbus) iramannat’ sabali pay a potensial a peggad. Sumagmamano a babassit nga eroplano kasta met dagiti dadakkel a komersial nga eroplano nakarot’ pannakadadaelda gaput’ kakasta nga ulep. Ti dakkel a peggad ditoy ket saan a kimat ngem dagiti napipigsa a puersa ti angin ken no dadduma dagiti kasla gemgem nga uraro a mabalin a madungpar. Gagangay a makita ti piloto dagitoy nga ulep ket liklikanna ida. Nupay kasta, no awanen pamay-an ti panagtayab a sitatalged kadagiti kakasta a kasasaad, ania ti solusion? Ti nasirib a piloto ammona ti pagsasao—dimo pulos padpadasen a sarangten ti dakes a panawen. Agtalinaedka iti daga.

Dagitoy ti sumagmamano kadagiti peggad ti panagtayab kadagiti babassit a pribado nga eroplano. Ket kinapudnona, dimo mabalin ti agtayab iti pribado nga eroplano nga awan aniaman a peggad. Ngem di kadi pudno daytoy kadagiti amin a wagas ti panagbiahe? No umisot’ pannakakabal ken pannakatengngelna, nupay kasta, ti pribado nga eroplano ket natalged met ken kumbiniente. Gapuna no agbiahekayo kas pasahero, siguruenyo nga ammoyo a ti piloto ket saan laeng a kualipikado ngem kasta met nalaing ken mapagtalkan, maysa a tao a raemenna ti biag.

Agsipud ta sipapanunotak kadagiti natalged a bambanag, agtultuloyak nga agtayab. Kas maysa a piloto, kankanayon a saludsodek ti bagik no adda pay aniaman a banag a maaramidak para ti kinatalged ken no nakapagplanoakon kadagiti alternatibo nga addang no bilang adda mapasamak. Ti panagbalin a responsable iti biag dagiti sabsabali ket serioso a banag. Gapuna, ti panagtayab ket di koma pulos agbalin a napeggad a pannakigasanggasat. Mausar koma a makagunggona ken makaparagsak. Ken kangrunaan amin, maaramid koma a natalged!—Naipatulod.

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Saan nga amin a pannaka-kras agresulta iti pannakadadael ken pannakadangran a kas napasamak kaniak (ngato). Tallot’ nakalasat manipud iti daytoy a panag-kras (pasingit)