Pannakalasat iti pannakaidadanes Idiay Nazi nga Alemania
PALUBOSANDAK a mangipan kadakayo iti kalpasan-ti-Gubat-Sangalubongan-I nga Alemania a sadiay naisaad ti entablado a maipaay iti dramatiko a panawen iti pannakaidadanes dagiti Kristiano.
Idi 1919 nagasawa dagiti dadakkelko, ket iti dayta met laeng a tawen indedikarda ti biagda nga agserbi ken ni Jehova. Naipasngayak iti sumaganad a tawen, ti kabsatko a lalaki a ni Johannes idi 1921, ni Eva idi 1922, ket kamaudiananna ni George idi 1928. Dakdakami laeng dagiti annak dagiti Estudiante ti Biblia, kas panangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova, iti siudadmi a Wittenberge.
Idi nagturay dagiti National Socialists, wenno Nazis, idi 1933, adu a mannursuro ti nagbalin a miembro iti partido. Idi nagkedkedak a mangibaga iti kablaaw a “Heil Hitler!” kankanayondak a rirriribuken dagiti kaklasek a Hitler Youth. Ti kangitingitanna dimteng idi diak makipaset iti summer solstice festival nga iti dayta ti literatura a pinaritan dagiti Nazis, agraman dagiti Biblia, ti mapuoran iti publiko.
Agarup iti dayta met laeng a tiempo, iti sanguanan ti intero a klase, ti kabsatko a lalaki a ni Johannes ket natungpa gapu iti panagkedkedna a mangibaga iti “Heil Hitler!” Kinarit ni Nanang ti kalintegan ti mannursuro a mangaramid iti daytoy, nga insitarna ti linteg maipapan iti wayawaya iti panagdayaw ken panagsao, isu nga, iti dayta a nasapa pay a tukad iti panagturay ti Nazi, ket supsuportaran a sipapanayag ni Rudolph Hess ken ti ministro iti Reich a ni Dr. Frick.
Dina inkankano ti imbagana, nagriaw ti mannursuro: “Anian ti turedmo a mangibaga iti kasta! Ti Führer nagturayen ket tunggal maysa masapul nga agapura ket makitunos!” Kalpasanna nagsao a sipupungtot: “Kitaekto a sika ken ti pamiliam agtungpalkayo iti kinapanglaw!”
Babaen ti panangperrengna kenkuana, simmungbat ni Nanang: “Dayta, Herr Sienknecht, ni Jehova ti Dios iti langlangit ken ti daga isunto ti mangikeddeng ket saan a sika!”
Pannakaidadanes ti Pamiliami
Di nagbayag kalpasanna nagawid ni Tatang ket, awanen ti aniaman nga introduksionna, kinunana: “Addatayon iti rukib dagiti leon iti Daniel!” Isut’ naikkat nga awan iti pakaammo manipud iti trabahona. Daytoy, ngarud, kaipapananna, ti pannakabaybay-a nga awan ti aniaman a makita a pamay-an iti pannakasuporta. Aniat’ aramidenmi itan?
Bueno, dagiti tattao a saanmi nga inanamaen a mangaramid iti kasta ti nangiyeg kadakami iti taraon, dadduma ti umay iti pagtaenganmi a siaannad iti rabii. Kamaudiananna ni tatang nangrugin a naglako kadagiti vacuum cleaners, a maigiddato iti dayta isut’ agiwarwaras met kadagiti maparparitanen a literatura ti Watch Tower.
Idi 1936 inanamongan dagiti Kristiano a kakabsattayo iti ruar ti Alemania ti maysa a resolusion a namakdaar iti gobierno ni Hitler nga isardengnan ti di umiso a panangtrato kadagiti Saksi ni Jehova. Dakami a Saksi idiay Alemania ti nangiwaras ti resolusion iti intero a pagilian idi Disiembre 12, 1936, iti nagbaetan ti alas 5:00 ken alas 7:00 t.r. Dayta idi ti panangrugik a makiraman iti ministerio ti tay-ak.
Idi Disiembre iti dayta a tawen dagiti dadakkelko naikkanda iti bilin nga agparang iti sanguanan ti Sondergericht (Naisangsangayan a Korte) iti Berlin. Ti pammabasol: panagiwaras ti literatura iti naparitan nga organisasion. Sumagmamano nga al-aldaw kalpasanna dimteng ti sabali manen a bilin para kadakami amin nga uppat nga ubbing nga agparang iti lokal a korte iti Wittenberge. Apay? Nakuna a dakami ti binaybay-an dagiti dadakkelmi iti naespirituan. Anian a pannakaikontra dayta iti kinapudno!
Nasdaaw dagiti opisiales iti korte idi nangngegdakami nga agtutubo, nga itan ket 16, 15, 14, ken 8 ti tawennan, a mangikalkalintegan iti pammatimi babaen ti panangusar kadagiti Kasuratan. Impakaammomi a ti “Heil Hitler” kaipapananna ti “Ti pannakaisalakan agtaud ken ni Hitler,” ket yantangay ti pannakaisalakan agtaud laeng ken ni Jehova a Dios babaen ken ni Kristo Jesus, saanmi a mabalin nga usaren dayta nga slogan. Nupay kasta, inkeddeng ti korte a maipanawkami kadagiti dadakkelmi ket maibaonkami iti maysa nga eskuelaan iti reporma idiay Strausberg iti asideg ti Berlin.
Sakbay ti pannakadagasmi nga ubbing, impandakami dagiti dadakkelmi iti estasion ti tren ket imbaondakami idiay Wolfenbuttel iti apongmi a baket. Inaramidda daytoy agsipud ta ti kasoda iti korte ket naitantan, ket pagamkanda ti pagbanaganna. Iti estasion ni Nanang, nga aglulua, sititibker a kinunana: “Ni Jehova ti nasaysayaat a Mannalaknib ngem dakami.” Inungnguannakami iti mariknada a mabalin a maudin a tiempo, dagiti dadakkelmi inadawda ti Isaias 40:11: “Pagarabennanto ti arbanna a kasla maysa nga agpaspastor. Umongennanto dagiti kordero iti takiagna; ken awitenna ida iti barukongna.” Mariknami ti dakkel a pannakaliwliwa.
Iti naan-anay a pakasdaawan dagiti dadakkelmi, ti kaso a maibusor kadakuada ket naabsuelto gapu iti kinakurang iti pammaneknek.
Pananglisi kadagiti Nazis
Di nagbayag dagiti Nazis ti mangsipsiput manen kadakami nga agtutubo. Inyurnosda a dagus ti mangkita kadakami tapno sukimatenda dagiti “kapanunotanmi.” Tapno maliklikanmi ida, pinanawanmi ti apongmi a baket idiay Wolfenbuttel ket nagsisinakami, tunggal maysa kadakami ti nagnaed iti nagduduma a lugar. Nangalaak iti trabaho a kas maysa a klerk iti makinsango a lamisaan ti Duisburger Hof, maysa nga otel idiay Rhineland.
Maysa nga aldaw magagaran ti otel nga agur-uray iti isasarungkar ti Propaganda Minister Joseph Goebbels ken dagiti kamkamengna. Idi simmangpetda, tunggal maysa nga adda iti lobby ket nagsaludo ken nangipukkaw iti gagangay a “Heil Hitler!”—malaksid kaniak. Maysa nga opisial a nangato ti saadna ti nakadlaw iti dayta ket kamaudiananna, iti makinlikud a kuarto, sinangonak. Pinanunotko: “Isu daytoyen ti tiempo!” Ngem kellaat isut’ naayaban. Nalawag a ni Dr. Goebbels ti makasapul kenkuana a dagdagus. Dagdagus a pimmanawak babaen iti maysa kadagiti adu a pagnaan iti dakkel nga otel, a din nakita iti dadduma a paset ti aldaw.
Idi agngudon ti 1943 kimmaron ti panangatake dagiti Aliado kadagiti siudad babaen iti eroplano, ket iti damdamo unay dagiti balud kadagiti kampo konsentrasion ti nausar a tumulong iti panagdalus ken panagtarimaan a simmaruno kadagiti panangbomba. Ti otel kasapulanna ti pannakatarimaan dagiti dadduma a tawtawa ken ruruangan, gapuna dagiti balud ti natudingan a mangaramid iti daytoy a trabaho. Naragsakanak idi nakakitaak kadagiti purpura a trianggulo kadagiti gulisan a kamisadentroda, isu a mangilasin kadakuada kas Saksi ni Jehova! Daksanggasat ta, idi pinadasko ti makisarita kadakuada, dagiti guardia nga SS ti nangitag-ay kadagiti ripleda, pinaturongandak, ket inriawda: “Darasenyo!” naglidayak iti kasta unay.
Ti narikut a kasasaad ti lubong iti dayta a tiempo ti namagbalin kadagiti adu kadakami a makarikna a daytoy ket agpatingganto amin iti Armagedon. Ngem kalpasanna nangrugin a naipuslit ti impormasion a dagiti puersa ti Aliado addadan iti dalanda nga agturong iti Alemania. Nangrugikamin nga agragsak agsipud ta ammomi a ti panangilupitlupit ti Nazi asidegen ti panagpatinggana.
Ti Panawen Kalpasan ti Gubat
Kalpasan ti panagtalnan ti tapuk ti gubat iti panangparmek iti Aliado, rinugian dagiti kakabsat a sigagagar ti pannakipaset ti pannakaorganisar manen ti trabaho a publiko a panangasaba. Itan nagkaykaysan ti pamiliami—isu a nasinasina iti sangapulo a napaut a tawtawen—ket agnanaedkami idiay Hannover iti makin-amianan nga Alemania. Iti dayta damo a tawen kalpasan ti gubat, 1946, sinelebraranmi ti Memorial iti pagtaenganmi, isu nga umdas ti kalawana nga agpaay kadagiti 50 a kakabsat idiay Hannover. Anian a nakalalagip a selebrasion, ti pannakilangen kadagiti kakabsat a nabiit pay a nawayawayaan manipud kadagiti kampo konsentrasion ken ti pannakakita kadagiti napulotan a makipangan kadagiti emblema! Daytat’ nangaramid iti di maliplipatan a rikna kaniak.
Idi 1946 inaramidmi met ti immuna a dakkel a kumbension kalpasan iti gubat idiay makin-amianan nga Alemania. Adu a lulua iti ragsak ti nagarubos. Uray pay dagiti nagpalawag masapul nga agsardengda iti sagpaminsan bayat ti palawagda tapno mangipaay iti lugar kadagiti rikriknada. Kasla didan makaibtur idi nakitada ti nakaad-adu kadagiti ingungotenda a kakabsatda a situtugaw a sitatalna ken tagtagiragsakenda ti instruksion nga awan dagiti alad nga alambre a nanglikmut kadakuada! Kalpasan daytoy simrekak iti ranggo ti kinapayunir ket naitudingak iti asideg a siudad iti Lehrte.
Manipud sadiay naayabanak nga agserbi idiay sanga nga opisina ti Alemania idiay Wiesbaden. Idi simmangpetak sadiay idi 1947 ti bilang ti pamilia ti Bethel ket nakurkurang ngem 20. Temporario a nagtrabahokami iti maysa a dakkel a villa, ket limitado ti espasio. Manipud Bethel naayabanak nga agatender iti Watchtower Bible School of Gilead idi 1952 ket nairamanak a nagraduar iti maika-19 a klase. Kalpasanna naitudingak manen idiay Wiesbaden tapno itultuloyko ti agtrabaho kas managipatarus.
Idi 1954, iti edad a 34, inkeddengko ti mangasawa. Ni Edith ket maysa a payunir ken addaan pay laeng iti kontrata kas maysa a kumakanta iti opera. Kabayatanna, nupay kasta, naibaonkami kas espesial payunir idiay Lohr, maysa nga ili idi edad media.
Di nagbayag dimteng ti sabali manen a pannakabaliw ti nakaitudingan. Nagsikog ni Edith iti anakmi a lalaki a ni Markus, gapuna masapul a panawanmi ti amin-tiempo a serbisio. Kamaudiananna immakarkami idiay Canada. Sadiay a naipasngay ti sabali pay nga anak a lalaki, ni Reuben. Dagitoy nga annak ket 34 ken 30 ti edaddan. Maysa ti agserserbi kas panglakayen ket ti sabali kas ministerial nga adipen idiay Thornhill Congregation, Ontario, iti amianan ti Toronto, a sadiay ti pagserserbiak kas presiding overseer.
Bendisionan ni Jehova dagiti Managibtur
Babaen iti tulong ni Jehova nakalasat ti ilina kadagiti pagam-amkan iti turay a Nazi ket naorganisarda manen a maipaay iti ad-adu a teokratiko a serbisio. Maisupadi iti dayta, paliiwenyo iti napasamak kadagiti Nazis. Sinelebraranda ti nasapa a panagballigida bayat dagiti immuna a tawtawen sakbay ti gubat iti Zeppelinwiese idiay Nuremberg. Ngem itan nagun-odanmi dayta met laeng a lugar a maipaay iti nakalalagip a kumbension idi Setiembre 1946. Ti pudno a kangitingitanna dimteng idi Lunes, Setiembre 30. Dagiti opisina, titiendaan, ken restaurants iti siudad naserraanda amin iti dayta nga aldaw.
Ngem apay a naserraan dagiti negosio iti dayta a partikular nga aldaw ti Lunes? Agsipud ta dagiti sentensia ti panangpapatay kadagiti kriminal a Nazi ket naiwaragawag idiay Nuremberg. Dati, ti pannakaiwaragawag dagiti sentensia ket naaramid koma iti Setiembre 23, ngem dayta ti naitantan agingga iti Setiembre 30. Gapuna, iti dayta met laeng tiempo a dagiti dati a manangidadanesmi ket nakabaludda, a dumdumngeg kadagiti sentensia, wen, iti dayta met laeng nga aldaw, iti paraangan a dati a pagparparadaan dagiti Nazis, ditoy dakami a naidadanes iti napalabas ti siraragsak nga agselselebrar iti sanguanan ti Diosmi!
No taliawek, buyogen iti panagtalek makunak a ditay koma maseknan a pulos iti kasla “panagtaktak” iti naipadto nga umadanin a pannakadadael daytoy di nainkalintegan ken manangilupitlupit a sistema. “Di bumurong a matungpalto dayta,” kas inkari ti Dios. “Isu saan nga agulbod.” Nasungdo ni Jehova. Isut’ naan-anay a mangtengtengngel iti tiempo. Gapuna, ti “naituding a tiempo” masapul a dumteng inton “di bumurong” a pukawennanto dagiti kabusorna, nga agpaay a pakaidayawanna ken maipaay iti pannakaisalakan dagidiay agdaydayaw kenkuana. “Dinto agbayag”! (Habacuc 2:3)—Kas insalaysay ni Konstantin Weigand.
[Ladawan iti panid 18]
Ni Konstantin Weigand, a makita ditoy a kadua ti pamiliana, nalasatanna ti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova idiay Nazi nga Alemania
[Ladawan iti panid 21]
Dagiti Nazis nga agsalsaludo ken Hitler idl 1937. Idi 1946, inusar dagiti Saksi ni Jehova daytoy nga stadium ti Nuremberg a maipaay iti maysa a kumbension bayat a dagiti papangulo a Nazi ket nasentensiaanda
[Credit Line]
U.S. National Archives