Naibutaktak Dagiti Pagdaksan ti Nazismo
IDI 1920’s, bayat ti panangikagumaan ti Alemania a bumangon manipud iti pannakaabakna idi Gubat Sangalubongan I, okupado dagiti Saksi ni Jehova a mangiwarwaras iti nakaad-adu a literatura ti Biblia. Saan laeng a nangipaay daytoy iti liwliwa ken namnama kadagiti tattao nga Aleman no di ket pinakdaaranna ida iti pumigpigsa a pannakabalin ti militarismo. Iti baet ti 1919 ken 1933, nangitulod dagiti Saksi iti promedio a walo a libro, bokleta, wenno magasin ti tunggal maysa iti agarup 15 a riwriw a pamilia iti Alemania.
Dagiti magasin a Golden Age ken Consolation masansan a pinakdaaranda dagiti tattao kadagiti namilitaran a pasamak idiay Alemania. Idi 1929, nasurok a tallo a tawen sakbay a nagturay ni Hitler, situtured a kinuna ti Aleman nga edision ti The Golden Age: “Ti National Socialism ket . . . maysa a movimiento a . . . direkta nga agserserbi iti kabusor ti tao, ti Diablo.”
Idi bisperas ti pannakaisaad ni Hitler iti turay, kinuna ti The Golden Age nga Enero 4, 1933: “Agparparangen ti nakaam-amak a movimiento ti National Socialist, a kasla maysa a nakapegpeggad a derraas. Kasla di nakapapati a ti maysa a napolitikaan a partido a nagbassitan idi timmaud, a saan a kadawyan dagiti pagalagadanna, ket agbalin a nagdakkelan a rimbawanna ti kasasaad ti gobierno ti maysa a nasion, iti baet laeng ti sumagmamano a tawen. Kaskasdi a naibanag ni Adolf Hitler ken ti partidona a national socialist (ti Nazi) daytoy a manmano a paglaingan.”
Panagpakaasi Agpaay iti Pannakaawat
Nagbalin a primero ministro iti Alemania ni Hitler idi Enero 30, 1933, ket dua a bulan kalpasanna, idi Abril 4, 1933, naagaw ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Magdeburg. Nupay kasta, napasardeng ti bilin idi Abril 28, 1933, ket naisubli ti sanikua. Ania ti simmaganad a napasamak?
Agpapan pay iti nabatad nga ibubusor ti rehimen a Hitler, nangorganisar dagiti Saksi ni Jehova iti maysa a kombension idiay Berlin, Alemania, idi Hunio 25, 1933. Agarup 7,000 a tattao ti nagtataripnong. Pinagminar dagiti Saksi ti intensionda iti publiko: “Saan a pulos a napolitikaan ti organisasionmi. Idariragmi laeng ti pannakaisuro ti Sao ni Jehova a Dios kadagiti tattao, ket saan koma a malapdan dayta.”
Isu a sipapasnek nga inkagumaan dagiti Saksi ni Jehova nga ipakaammo ti kasasaadda. Ania dagiti nagbanaganna?
Nangrugin ti Panangatake
Ti di maisin a neutral a takder dagiti Saksi, agraman ti kinasungdoda iti Pagarian ti Dios, ket di aklonen ti gobierno ni Hitler. Saan a panggep ti Nazi a palubosan ti aniaman a panagkedked a mangsuportar iti ideolohiada.
Dagdagus kalpasan ti kombension idiay Berlin, inagaw manen ti Nazi ti sanga nga opisina idiay Magdeburg, idi Hunio 28, 1933. Riniribukda dagiti gimong ti Saksi ken nangarestoda. Idi agangay naikkaten dagiti Saksi kadagiti trabahoda. Naraut dagiti pagtaenganda, namalmalo, ken naarestoda. Idi kattapog ti 1934, nakumpiskar ti Nazi kadagiti Saksi ti 65 tonelada a literatura ti Biblia ket pinuoranda iti ruar ti Magdeburg.
Ti Natibker a Takder Dagiti Saksi
Nupay adda dagitoy damo a panangraut, natibker dagiti Saksi ni Jehova ket binabalawda iti publiko ti panangilupitlupit ken kinaawan ti kinahustisia. Ti ruar ti Nobiembre 1, 1933, a The Watchtower nangiparang iti artikulo a “Dikay Agbuteng.” Naisagana dayta a nangnangruna nga agpaay kadagiti Aleman a Saksi, a mangbalbalakad kadakuada nga agbalinda a natured no mapasanguan iti kumarkaro a rigat.
Idi Pebrero 9, 1934, nangipatulod ni J. F. Rutherford, ti presidente idi ti Watchtower Society, iti maysa a surat ti protesta ken Hitler a kunkunana: “Mabalin a sibaballigi a malapdam ti asinoman ken amin a tattao, ngem dika sibaballigi a malapdan ni Jehova a Dios. . . . Iti nagan ni Jehova a Dios ken ti pinulotanna nga Ari, ni Kristo Jesus, kalikagumak nga ibilinmo kadagiti amin nga opisial ken ad-adipen ti gobiernom a mapalubosan dagiti Saksi ni Jehova dita Alemania a sitatalna nga agtataripnong ken di malapdan nga agdayaw iti Dios.”
Inkeddeng ni Rutherford ti Marso 24, 1934, kas ti pagpatinggaan. Kinunana a no iti dayta a tiempo saan a dumteng ti pannakabang-ar kadagiti Aleman a Saksi, maipablaakto dagiti kinapudno maipapan iti panangidadanes iti intero nga Alemania ken iti dadduma iti lubong. Sinungbatan dagiti Nazi ti kalikagum ni Rutherford babaen iti nakarkaro a panangabuso, nga imbaonda ti adu a Saksi ni Jehova kadagiti nabiit pay a naibangon a kampo konsentrasion. Isu a nairamanda kadagiti immuna a balud kadagitoy a kampo.
Imbutaktak Dagiti Saksi ti Kinarungsot ti Nazi
Kas inkari dagiti Saksi ni Jehova, rinugianda nga imbutaktak dagiti kinarungsot a mapaspasamak idiay Alemania. Dagiti Saksi iti aglawlaw ti globo maulit-ulit a nagipatulodda kadagiti protesta iti gobierno ni Hitler.
Idi Oktubre 7, 1934, nagtataripnong ti amin a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania a dumngeg iti maysa a surat a naibasa a naipatulod kadagiti opisial ti gobierno ni Hitler. Kinunana: “Direkta nga agkontra ti lintegyo ken ti linteg ti Dios . . . Gapuna kayatmi nga ipakaammo kadakayo nga agtulnogkami kadagiti bilin ti Dios aniaman ti mapasamak, aggigimongkami a mangadal iti Saona, ken agdayaw ken agserbikami Kenkuana kas iti imbilinna.”
Iti dayta met la nga aldaw, nagtataripnong dagiti Saksi ni Jehova iti 49 a sabsabali a pagilian iti special assembly ket impatulodda ti sumaganad a telegrama ken Hitler: “Ti dakes a panangtratom kadagiti saksi ni Jehova kigtotenna dagiti amin a nasingpet a tattao iti daga ken laisenna ti nagan ti Dios. Sardengamon ti panangidadanes pay kadagiti saksi ni Jehova; ta no saan dadaelennaka ti Dios ken ti partido nasional a binuangaymo.”
Dandani dagus a simmungbat dagiti Nazi babaen ti nakarkaro a panangidadanesda. Inyikkis pay ni Hitler: “Daytoy a grupo maikisapdanto ditoy Alemania!” Ngem bayat a kimmaro ti ibubusor, timmibker ketdi ti determinasion dagiti Saksi.
Idi 1935, imbutaktak ti The Golden Age ti maipadis iti Inkisision a pamay-an ti panangtutuok ti rehimen a Nazi ken ti sistemada iti panagespia. Impalgakna met a panggep ti organisasion ti Hitler Youth a gugoran dagiti agtutubo nga Aleman iti panamatida iti Dios. Iti sumaganad a tawen ti kampania ti Gestapo iti intero a nasion nagresulta iti pannakaaresto dagiti rinibu a Saksi. Di nagbayag kalpasanna, idi Disiembre 12, 1936, simmungbat dagiti Saksi babaen iti bukodda a kampania, a nagibunongda iti intero nga Alemania iti pinullo a ribu a kopia ti resolusion a mangprotesta iti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova.
Idi Hunio 20, 1937, nagibunong dagiti siwayawaya pay laeng a Saksi iti sabali a detaliado unay a mensahe maipapan iti pannakaidadanes. Ninagananna dagiti opisial ken imbinsabinsana dagiti petsa ken lugar ti panangidadanes. Nasdaaw ti Gestapo iti daytoy a panangibutaktak ken ti abilidad dagiti Saksi a mangibutaktak kadakuada.
Ti panagayat iti kaarruba ti nangpilit kadagiti Saksi a mangpakdaar kadagiti tattao iti Alemania a dida paallilaw iti nakaskasdaaw a sirmata a nadayag a sangaribu-tawen a panagturay ti Third Reich. “Masapul nga ibagami ti kinapudno ken ipaaymi ti pakdaar,” kinuna ti bokleta a Face the Facts, a naipablaak idi 1938. “Mabigbigmi a ti gobierno a totalitariano . . . ket produkto ni Satanas a nabuangay kas sandi ti pagarian ti Dios.” Nairaman dagiti Saksi ni Jehova kadagiti umuna a puntiria ti panangabuso ti Nazi, ngem inyebkasda met ti nakaro a kinarungsot kadagiti Judio, Poles, dagiti baldado, ken dadduma pay.
Kinuna ti resolusion a “Warning!,” a naanamongan iti kombension dagiti Saksi ni Jehova idiay Seattle, Washington, E.U.A., idi 1938: “Dagiti Facista ken Nazi, a radikal a napolitikaan nga organisasion, di umiso a tinengngeldan dagiti adu a pagilian ti Europa . . . Amin a tattao maorganisardanto, maikkat amin a wayawayada, ket mapilitdanto amin a tumulok iti turay ti naan-anay a diktador ket kalpasanna naan-anay a mapasublinto ti kadaanan nga Inkisision.”
Kankanayon a nangibrodkas ni Rutherford kadagiti nabileg a bitla maipapan iti sinasatanas a kasasaad ti Nazismo. Dagiti bitla ket naulit a naibrodkas iti sangalubongan ken nayimprenta ti riniwriw [a kopia] a maiwaras. Idi Oktubre 2, 1938, impalawagna ti “Facismo Wenno Wayawaya,” isu a nangbabalawanna a sibabatad ken Hitler.
“Idiay Alemania managayat-talna dagiti gagangay a tattao,” inwaragawag ni Rutherford. “Insaad ti Diablo ti pannakabagina a ni Hitler a mangituray, maysa a lalaki a di nasimbeng ti panunotna, narungsot, dakes ken nauyong . . . Sirurungsot nga idadanesna dagiti Judio agsipud ta idi, isuda ti tattao a nakitulagan ni Jehova ken ikutda ti nagan a Jehova, ken agsipud ta maysa a Judio ni Kristo Jesus.”
Bayat a kumarkaro ti pungtot ti Nazi kadagiti Saksi ni Jehova, kumarkaro met ti panangbabalaw dagiti Saksi. Kinuna ti Mayo 15, 1940 a ruar ti Consolation: “Talaga a naan-anay nga anak ti Diablo ni Hitler ta dagitoy a palawag ken pangngeddeng agayusda kenkuana a kas iti danum [nga agayus] iti nagsayaatan ti pannakaaramidna a pagayusan ti ibleng.”
Naibutaktak Dagiti Nakaam-amak nga Aramid Kadagiti Kampo
Nupay saan a pagaammo ti kaaduan a tattao ti kaadda dagiti kampo konsentrasion agingga idi 1945, masansan a nagparang dagiti detaliado a panangiladawan kadakuada kadagiti publikasion ti Watch Tower idi 1930’s. Idi 1937, kas pagarigan, insalaysay ti Consolation dagiti panageksperimento iti poison gas idiay Dachau. Idi 1940, dagiti publikasion ti Saksi nainaganannan ti 20 a nadumaduma a kampo ken naipadamagnan ti nakaam-amak a kasasaadda.
Apay a pagaammo unay dagiti Saksi ni Jehova dagiti kampo konsentrasion? Idi nangrugi ti Gubat Sangalubongan II idi 1939, addan 6,000 a Saksi a naikulong kadagiti kampo ken pagbaludan. Pattapattaen ti Aleman a historiador a ni Detlef Garbe a dagiti Saksi buklenda idi a tiempo ti baet ti 5 ken 10 a porsiento ti intero a populasion ti kampo!
Iti maysa a seminar maipapan kadagiti Saksi ken ti Holocaust, kinuna ni Garbe: “Kadagiti 25,000 a tattao a nangamin a Saksi ni Jehova-da idi mangrugi ti Third Reich, agarup 10,000 ti naibalud iti nadumaduma a kawatiwat ti tiempo. Kadagitoy, nasurok a 2,000 ti naibalud kadagiti kampo konsentrasion. Daytoy kaipapananna a dagiti Saksi ni Jehova, malaksid kadagiti Judio, ti kakaruan nga indadanes dagiti SS kadagiti amin a grupo ti relihion.”
Idi Hunio 1940, kinuna ti Consolation: “Adda 3,500,000 a Judio idiay Poland idi inrugi ti Alemania ti Blitzkrieg [kellaat ken napartak a pananggubat] . . . , ket no umiso ti report a nakagteng iti Makinlaud a lubong, naan-anay a maibambanagen ti pannakadadaelda.” Idi 1943, kinuna ti Consolation: “Sistematiko a maikiskisap dagiti intero a nasion kas kadagiti Griego, Poles ken Serbs.” Idi 1946, inlasinen ti The Golden Age ken Consolation dagiti 60 a nadumaduma a pagbaludan ken kampo konsentrasion.
Napaay Dagiti Nazi Kadagiti Saksi
Nupay pinadas dagiti Nazi a pasardengen ti pannakaiwaras ti literatura ti Watch Tower, inamin ti maysa nga opisial ti Berlin: “Narigat a masarakan dagiti nalimed a lugar idiay Alemania a pakaimalmalditan pay laeng ti literatura dagiti Estudiante ti Biblia; awan ti mangawit kadagiti nagan ken direksion [dagiti Saksi] ket awan ti mangliput iti sabali [a Saksi].”
Nupay adda naganat a panangikagumaanda, pulos a di natiliw ti Gestapo ti nasurok a kagudua ti intero a bilang dagiti Saksi idiay Alemania iti aniaman a tiempo. Agasenyo ti pannakapaay ti nagsayaatan a sistema ti panagespia ti Nazi—dina maurnong ken mapaulimek daytoy nagbassitan a grupo wenno mapasardeng ti pannakaiwaras ti literatura. Maipaima ti literatura iti tattao kadagiti lansangan ken makastrek pay kadagiti kampo konsentrasion uray naaladan kadagiti barut!
Napagballigian ti Barbarismo
Dagiti Nazi, a naibilang nga eksperto a mangdadael iti pakinakem ti tao, kasta unay ti panangikagumaanda a mangdadael iti Nakristianuan a neutralidad dagiti Saksi ni Jehova, ngem dida nagballigi. Kinuna ti libro a The Theory and Practice of Hell: “Masapul nga aminen ti maysa nga, iti sikolohikal, pulos a di mapadisan ti SS ti karit nga imparang dagiti Saksi ni Jehova.”
Kinapudnona, dagiti Saksi, a tultulongan ti espiritu ti Dios, nangabakda iti dangadang. Inladawan ti historiador a ni Christine King, chancellor iti Staffordshire University idiay Inglaterra, dagiti agsumbangir a dasig iti dangadang: “Iti maysa a dasig [dagiti Nazi] nakaad-adu, nabileg, kasla di maabak. Iti sabali a dasig [dagiti Saksi] nakabasbassitda . . . nga addaan laeng iti pammati, awanen ti sabali nga armasda . . . inabak dagiti Saksi ni Jehova babaen iti kababalinda ti bileg dayta pannakabalin ti Gestapo.”
Bassit laeng, natalna ken naiduma a grupo dagiti Saksi ni Jehova nga adda iti pagturayan ti Nazi. Ngem, nakidangadangda ket nangabakda iti dangadang iti bukodda a pamay-an—maysa a dangadang agpaay iti kalintegan nga agdayaw iti Diosda, maysa a dangadang maigapu iti ayatda iti kaarrubada, ken maysa a dangadang a mangibaga iti kinapudno.
[Kahon iti panid 9]
Imbutaktak Dagiti Saksi ti Kaadda Dagiti Kampo
NUPAY saan nga ammo ti kaaduan a tattao dagiti nagan a kas iti Auschwitz, Buchenwald, Dachau, ken Sachsenhausen agingga idi kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, pagaammo unay dagiti managbasa ti The Golden Age ken Consolation dagitoy. Ti report dagiti Saksi ni Jehova, a nalimed a naiserrek kadagiti kampo nupay kasta unay ti peggadna ken naipablaak kadagiti literatura ti Watch Tower, imbutaktakna ti mangpapatay a panggep ti Third Reich.
Idi 1933, impablaak ti The Golden Age ti damo kadagiti adu a report iti kaadda dagiti kampo konsentrasion idiay Alemania. Idi 1938, impablaak dagiti Saksi ni Jehova ti libro a Crusade Against Christianity, iti Pranses, Aleman, ken Polako. Siaannad a pinaneknekanna ti narungsot a panangatake ti Nazi kadagiti Saksi ket inramanna iti diagrama dagiti kampo konsentrasion ti Sachsenhausen ken Esterwegen.
Nagsurat ti nangabak iti premio Nobel a ni Dr. Thomas Mann: “Nabasak ti libroyo ken ti nakaam-amak a panangpaneknekna a buyogen ti kakaruan nga emosion. Diak mailadawan ti aglalaok a rikna ti pannakarurod ken pananggura a nanglapunos iti pusok bayat ti panangsukimatko kadagitoy a rekord ti panangilupit ti tao ken ti makarimon a kinarungsot. . . . Ti panagulimek ipamatmatna laeng ti di mangikankano a kababalin ti lubong . . . Naaramidyo ti rebbengenyo iti panangipablaak itoy a libro ken ti panangipakaammoyo iti publiko kadagitoy a kinapudno.”—Kuami ti italiko.
[Kahon iti panid 10]
Mairaman Dagiti Saksi Kadagiti Immuna Idiay Kampo
NI Madame Geneviève de Gaulle, balasang a kaanakan ti dati a presidente ti Francia a ni Charles de Gaulle, ket miembro ti French Resistance. Idi natiliw ken kalpasanna naibalud idiay kampo konsentrasion ti Ravensbrück idi 1944, naam-ammona dagiti Saksi ni Jehova. Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, nagbitbitla ni Madame de Gaulle iti intero a Switzerland ket masansan nga insalaysayna ti kinatarnaw ken kinatured dagiti Saksi. Iti maysa nga interview idi Mayo 20, 1994, kinunana maipapan kadakuada:
“Nairamanda kadagiti immuna a naidestiero iti kampo. Adut’ natayen . . . Mabigbigmi ida kadagiti naidumduma a badge-da. . . . Naan-anay a naiparit kadakuada ti panagsarita maipapan iti pammatida wenno ti mangikut iti aniaman a relihioso a liblibro, ken nangnangruna ti Biblia, a naibilang a kakaruan a libro ti sedision. . . . Am-ammok ti [maysa kadagiti Saksi ni Jehova], ket adda dadduma a naibaga kaniak, a napapatay gapu iti panangikut iti sumagmamano a pinanid ti teksto ti Biblia. . . .
“Ti dayawek unay kadakuada ket mabalin koma a nakaruardan [iti kampo konsentrasion] iti aniaman a tiempo babaen laeng ti panagpirma nga idianda ti pammatida. Idi agangay, dagitoy a babbai, a nakakapkapuy ti langada ken madandanagan, nabilbilegda pay ngem ti SS, nga addaan ti amin a pannakabalin ken pamuspusan a mabalinda nga usaren. [Dagiti Saksi ni Jehova] addaanda ti bileg, ket awan ti makaparmek iti pakinakemda.”
[Kahon iti panid 11]
Ti Kababalin Dagiti Saksi Idiay Kampo
GAPU iti ayat iti kaarruba—iraman dagiti Saksi saan laeng a dagiti naespirituan a taraonda no di ket dagiti pay pisikal a taraon nga adda kadakuada—kadagiti kaduada iti selda, kuartel, kampo.
Inlawlawag ti maysa a Judio a nakalasat iti kampo konsentrasion idiay Buchenwald: “Naam-ammok sadiay dagiti Bibelforscher. Kankanayon a paneknekanda ti pammatida. Kinapudnona, awan ti makapasardeng kadakuada nga agsarita maipapan iti Diosda. Mannakitinnulongda unay kadagiti dadduma a balud. Idi naorganisar ti panangpapatay kadagiti adu a Judio idiay kampo idi Nobiembre 10, 1938, dagiti ‘Jehovah’s schwein’, kas pangawag dagiti guardia kadakuada, nagsursorda a nangiraman kadagiti rasionda a tinapay kadagiti lallakay/babbaketen ken mabisbisinan a Judio, uray no awan ti taraon nga agpaay kadakuada a mismo iti uppat nga aldaw.”
Kasta met, kinuna ti maysa a babai a Judio a naibalud idiay kampo ti Lichtenburg maipapan kadagiti Saksi: “Naturedda a tattao, a siaanus a nangibtur iti narigat a kasasaadda. Nupay naparitan dagiti gentil a balud a makisarita kadakami, pulos a di tinungpal dagitoy a babbai daytoy a pagalagadan. Inkararagandakami a kasla kamengnakam ti pamiliada, ket nagpakaasida a saankam a sumuko.”
[Kahon iti panid 12]
Naipadto ti Panangikagumaan a Mangilibak iti Holocaust
ITI ruarna iti Setiembre 26, 1945, kinuna ti Consolation a mabalin nga addanto maaramid iti masanguanan a panangikagumaan a mangbaliw iti historia ken ilibak ti napasamak. Kinuna ti artikulo a “Nadadael Kadin ti Nazismo?”:
“Pagarupen dagiti propagandista a mabiit laeng a malipatan dagiti tattao. Panggepda a pukawen ti napalabas a historia, nga agpammarangda a kas kadagiti moderno a mananggunggona, nga ilibakda a dida nairaman iti krimen idi napalabas.”
Inted ti magasin daytoy a pakdaar buyogen ti pannakaawat: “Agingga iti pananggubat ni Jehova iti Armagedon, agtultuloy ti panagparang ti makarimon a Nazismo.”
[Dagiti diagram iti panid 11]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
Nagparang dagitoy a diagrama dagiti kampo konsentrasion kadagiti publikasion ti Saksi idi 1937
[Ladawan iti panid 7]
Dagiti 150 a trabahador idiay sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Magdeburg idi 1931
[Dagiti ladawan iti panid 8]
Imbutaktak dagiti publikasion ti Saksi ni Jehova ti pannakikappon ti iglesia iti Nazismo