Agtakder a Naan-anay ken Addaan Natibker a Panamati
Dagiti Natured ken Natarnaw Nagballigida iti Baet ti Panangidadanes ti Nazi
“ANAKKO, agsiribka, ket paragsakem toy pusok, tapno masungbatak ti mangumsi kaniak.” (Proverbio 27:11) Ipalgak daytoy nabara a kiddaw a dagiti nasaririt a parsua ti Dios kabaelanda a paragsaken ti puso ni Jehova gapu ta matalek ken nasungdoda kenkuana. (Sofonias 3:17) Nupay kasta, ti manangumsi a ni Satanas ket determinado a mangdadael iti kinatarnaw dagidiay agserserbi ken Jehova.—Job 1:10, 11.
Napalalo ti pungtot ni Satanas iti ili ni Jehova nangnangruna idi rugrugi ti maika-20 a siglo, idi naitapuak manipud langit iti kaparanget ti daga. (Apocalipsis 12:10, 12) Nupay kasta, dagiti pudno a Kristiano nakapagtakderda a “naan-anay ken addaan natibker a panamati” ken sinalimetmetanda ti kinatarnawda iti Dios. (Colosas 4:12) Usigentayo iti apagbiit ti maysa a nagsayaat nga ulidan iti kasta a kinatarnaw—dagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania sakbay ken bayat ti Gubat Sangalubongan II.
Nasuot ti Kinatarnawda Gapu iti Naregta a Trabahoda
Idi dekada 1920 ken rugrugi ti 1930, nagiwaras iti adu a literatura ti Biblia dagiti Bibelforscher, kas awag idi kadagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania. Iti nagbaetan ti 1919 ken 1933, agpromedio iti walo a libro, bokleta, wenno magasin ti naipaimada iti tunggal pamilia idiay Alemania.
Iti daydi a tiempo, adda idiay Alemania ti maysa kadagiti kadakkelan a grupo dagiti napulotan a pasurot ni Kristo. Kinapudnona, kadagiti 83,941 a tattao iti intero a lubong a nakiraman iti Pangrabii ti Apo idi 1933, agarup 30 porsiento ti agnanaed idiay Alemania. Di nagbayag, napadasan dagitoy Aleman a Saksi dagiti nakaro a kasasaad a nangsuot iti kinatarnawda. (Apocalipsis 12:17; 14:12) Naikkatda iti trabaho, naraut dagiti pagtaenganda, ken napapanawda iti eskuelaan, ket dagus a nangiturong dagitoy iti pannakakabkabil, pannakaaresto, ken pannakaibalud. (Ladawan 1) Gapuna, kadagiti tawen agingga iti Gubat Sangalubongan II, dagiti Saksi ni Jehova ti mangbukel idi iti 5 agingga iti 10 porsiento kadagiti amin nga adda iti kampo konsentrasion.
No Apay nga Indadanes Dagiti Nazi Dagiti Saksi
Ngem apay a ti turay a Nazi kinaluksawna dagiti Saksi ni Jehova? Iti librona a Hitler—1889-1936: Hubris, napaliiw ti propesor iti historia a ni Ian Kershaw a naidadanes dagiti Saksi agsipud ta nagkedkedda a “mangbigbig iti naan-anay a turay ti estado ti Nazi.”
Ti libro a Betrayal—German Churches and the Holocaust, nga inurnos ti propesor iti historia a ni Robert P. Ericksen ken ti propesor a mangisursuro iti pakasaritaan dagiti Judio a ni Susannah Heschel, inlawlawagna a dagiti Saksi “nagkedkedda a makiraman iti kinaranggas wenno agusar iti puersa militar. . . . Patien dagiti Saksi a ti panagbalin a neutral iti politika kaipapananna ti saanda a panangibutos ken Hitler wenno panagsaludo ken Hitler.” Sigun iti isu met laeng a libro, daytoy ti namagpungtot kadagiti Nazi ken nakairurumenan dagiti Saksi agsipud ta “ti Sosialismo Nasional dina ipalubos ti kasta a panagkedked.”
Sangalubongan a Protesta ken Naan-anay a Pannakaraut
Babaen ti naisangsangayan a mensahero, idi Pebrero 9, 1934, ni Joseph F. Rutherford, nga isu ti mangidadaulo iti trabaho iti daydi a tiempo, nangipatulod iti surat ken Hitler kas protesta iti panangirurumen ti Nazi. (Ladawan 2) Idi Oktubre 7, 1934, ti surat ni Rutherford ket sinaruno ti agarup 20,000 a surat ken telegrama kas protesta ken Hitler nga impatulod dagiti Saksi ni Jehova iti 50 a pagilian, a pakairamanan ti Alemania.
Simmungbat dagiti Nazi babaen ti ad-adda a panangidadanesda. Idi Abril 1, 1935, naparitan dagiti Saksi iti intero a pagilian. Ket idi Agosto 28, 1936, nangisayangkat ti Gestapo iti naan-anay nga iraraut kadakuada. Kaskasdi, dagiti Saksi “intultuloyda ti nagiwaras kadagiti pampleta ket iti sabali a bangir tinaginayonda ti pammatida,” kuna ti Betrayal—German Churches and the Holocaust.
Idi Disiembre 12, 1936, kas pagarigan, nupay nalaka la koma a maduktalan dagiti Gestapo, agarup 3,500 a Saksi ti nagiwaras iti pinullo ribu a kopia ti maysa a nayimprenta a resolusion maipapan iti rigat a sagsagabaenda. Maipapan iti daytoy a kampania, inreport ti The Watchtower: “Maysa dayta a dakkel a panagballigi ken nakaro a pannakaparmek ti kabusor, a pagrag-oan unay dagiti matalek a trabahador.”—Roma 9:17.
Napaay ti Panangidadanes!
Intultuloy dagiti Nazi a sinapul dagiti Saksi ni Jehova. Idi 1939, innem a ribu kadakuada ti naibalud, ken rinibu ti naipan kadagiti kampo konsentrasion. (Ladawan 3) Ania ti kasasaad idi nagpatingga ti Gubat Sangalubongan II? Agarup 2,000 a naibalud a Saksi ti natay, ket nasurok a 250 kadakuada ti napapatay. Nupay kasta, insurat da Propesor Ericksen ken Heschel a “sinalimetmetan ti kaaduan kadagiti Saksi ni Jehova ti pammatida iti baet ti riribuk.” Kas resultana, idi narpuog ti turay ni Hitler, nasurok a sangaribu a Saksi ti rimmuar a sibaballigi kadagiti kampo.—Ladawan 4; Aramid 5:38, 39; Roma 8:35-37.
Ania ti nangpabileg iti ili ni Jehova a mangibtur iti pannakaidadanes? Kastoy ti inlawlawag ti nakalasat iti kampo konsentrasion a ni Adolphe Arnold: “Uray no sika ti kanunumuan, makitanaka ni Jehova, ammona no ania ti sagsagabaem, ket ipaayna kenka ti bileg a kasapulam tapno madaeram ti kasasaad ken makapagtalinaedka a matalek. Saan nga ababa ti imana.”
Anian a maitutop kadagita a matalek a Kristiano ti sasao ni propeta Sofonias! Kinunana: “Ni Jehova a Diosmo adda iti nagtengngaam, ti maingel a mangisalakanto; agrag-onto kenka a mabuyogan iti panagragragsak.” (Sofonias 3:17) Sapay koma ta amin nga agdaydayaw iti pudno a Dios ita tuladenda ti pammati dagidiay nasungdo a Saksi a nagtalinaed a natarnaw iti sidong ti panangidadanes ti Nazi ket iti kasta maparagsakda met ti puso ni Jehova.—Filipos 1:12-14.
[Picture Credit Line iti panid 8]
Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, iti pammalubos ti USHMM Photo Archives