Negosio ti Armas​—No Kasanonakay nga Apektaran

“TI PROBLEMA no iti gastos para iti depensa isut’ panangkalkulo ti kangina dayta a dimo dadaelen daydiay banag a depdepensaem.” Idi imbaga dayta ni Eisenhower a dati a presidente ti E.U. idi 1956, ti sangalubongan a gastos iti militar sigun iti naipiho a presio ket kurang a kagudua no iti agdama a magasgastos. Kasanonakay nga inapektaran daytoy ikakaro ti negosio ti armas? Adda panagsirarak, ti World Military and Social Expenditures, a mangipakita itoy:

1. No iti agdama a nginat’ magasgastos toy lubong iti armas, ti kadawyan a tao isakripisiona ti tallo inggat’ uppat a tawen ti biagna a mangged tapno mabayadan dayta.

2. Dagiti nabuslon a panaggatangda iti igam pinataudna ti namuntuon nga utang ti publiko a bayadanto dagiti sumaruno a kaputotan.

3. Ti pannakaliway kadagiti kasapulan ti panagbiag gaput’ panangiyun-una iti bileg militar nagresultat’ 1 a tao kada 5 nga agbibiag a nakapangpanglaw. Umad-adu ti populasion toy lubong a di makabasa ken makasurat, masaksakit, ken naynay a mabisbisinan.

4. Ti panangigunamgunam ti militar iti moderno a teknolohia bale kessayanna dagiti panggedan a maparnuay koma dagita a kuarta no nabusbos iti edukasion, salun-at, pagtaengan iti siudad, ken dadduma pay a kasapulan dagiti umili. Umad-adu dagiti awan panggedanna.

5. Adda 1 a soldado kada 43 a tattao ditoy lubong ngem 1 la a doktor kada 1,030 a tattao.

6. Dagiti tawen a panagabuso ti militar nangparnuay iti kasasaad a nakirkiro ken napegpeggad iti biag ti tao ngem iti aniaman a tiempot’ historia.

7. Dagiti igam a nawadwad ti papatayenna, iti apagdarikmat nga abiso, kinautiboda ti intero a sangatauan.

Nakaro a “Panagtakaw”

Dagiti napanglaw ditoy lubong isudat’ maapektaran unay gaput’ negosio ti armas​—kadagiti daga a kabaknangan agraman kadagiti kapanglawan. Kastoy ti panangiyebkas ni Dwight D. Eisenhower: “Tunggal paltog a mabukel, tunggal bapor de guerra a maipatapaw, tunggal bomba a maipatayab inton agangay kayulogannat’ panagtakaw kadagidiay mabisbisin a di met mapakan, kadagidiay malamlamin a di met makawesan. Ti lubong a maar-armasan saan a kuarta laeng ti gasgastosenna. Busbosenna pay ti ling-et dagiti bannogna, ti saririt dagiti sientistana, dagiti balay ti annakna.” Daytoy a “panagtakaw,” aniat’ kayuloganna kadagiti biktima?

Agawenna ti panageskuelada:

▪ Ti bayad ti maysa a kabbaro a nuklear a submarino katupagna ti makatawen a badyet ti edukasion ti 23 a napanglaw a daga nga addaan nasurok a 160 milion nga ages-eskuela nga ubbing.

▪ Ti badyet ti U.S. Air Force dakdakkel ngem ti dagup ti badyet ti edukasion ti nasurok a maysa a bilion nga ubbing ti Africa, Latin America, ken Asia, malaksid iti Japan.

Agawenna ti kuartada:

▪ Kadagiti kallabes a tawen 75 porsiento kadagiti naibenta nga armas ti lubong ginatang ti Third World​—nadarasudos a panangbusbos iti doliar a nagresultat’ tuok a panangbayad kadagiti narikut a baniaga nga utang.

▪ Idi 1988 ti nagupgop a baniaga nga utang dagiti daga ti Third World dimmanonen iti agallalangit a $1.3 trilion ($1,300,000,000,000).

▪ Ti makatawen a badyet militar toy lubong katupagna ti mategged ti agarup 2.5 bilion a tattao kadagiti 44 a kapapanglawan a daga.

Agawenna ti taraon ken inumenda:

▪ Inaldaw a $590,000 ti mabusbos ti maysa a bapor nga aircraft carrier, idinto ta inaldaw idiay la Africa, 14,000 nga ubbing ti matay iti bisin wenno sakit a nainaig iti bisin.

▪ Dagiti badyet ti depensa militar ti Third World ket agarup mamimpito a daras a nangatngato ngem idi 1960, ngem 1 kada 2 a tao, delikado ken nalabit makapapatay ti kakaisuna a danum nga in-inumenna.

Agawenna ti salun-at ken biagda:

▪ Kada minuto adda promedio a 30 nga ubbing ti matay kadagiti gagangay unay a sakit ti lubong. Maliklikan koma dagitoy babaen iti bakuna, kinadalus, umiso a taraon no dagiti pangtaming iti pagbiag ken salun-at ket umun-una ngem ti bileg militar.

▪ Ti programa a panangbakuna a mangsalaknib koma iti 750 milion nga ubbing manipud sakit a makaalis napattapatta a gatad laeng ti dua nga aldaw a panagaramid toy lubong iti armas.

▪ Kadagiti napanglaw a pagilian, ti promedio a kawatiwat ti biag ab-ababat’ 30 a tawen ngem kadagiti nabaknang a daga, a ti maysa a makagapu isut’ di panangtaming iti salun-at gaput’ panangiyun-una kadagiti armas.

Talaga, dagiti negosiante ti armas dakkel ti basolda iti nakaayay-ay a kasasaad ti lubong. Aniat’ makunada kadagitoy a situasion? “Saan a madukotan ti konsiensiami. Tumultulongkami iti mismo nga irarang-aymi,” kunat’ pangbaniaga a bise ministro ti pagilian a kalaingan a mamartuat iti armas. Ngem ti kadawyan a tao maiyimtuodna, ‘Mabalin ngata a pasardengen dayta?’ Amirisentay dayta a saludsod kadagiti sumaganad a dua nga artikulo.