Ti Panangmatmat iti Biblia
Panagsigarilio—Dagiti Peggad
IDI 1950’s, impakaammo ti maysa a kompania ti sigarilio ti produktona kas “ti pinedido dagiti doktor.” babaen iti panagtalek, dagita a pagsasao intandudoda idi dagiti sigarilio a kas katulongan iti salun-at ken ti kinabileg—ngem ita saanen! Dagitoy dagiti al-aldaw a sapulen dagiti gobierno a ti maysa a kaha ti sigarilio ket mangipakita iti maysa nga etiketa a mangpakdaar maipapan iti nakaro a peggad iti salun-at.
Nupay kasta, dadduma a managsigarilio kumpetda pay laeng iti kapanunotan a ‘ti maysa a sigarilio matulongannak nga agpanunot ken agtrabaho a nasaysayaat.’ Mabalin a dida ikankano ti peggad iti salun-at a kas saan a dakdakes ngem ti pannangan iti sangabareta a kendi a maipaay iti dagdagus a bileg wenno ti pananginum iti kape tapno marugian ti agsapa. Wenno mabalin a limitaranda ti peggad iti panagsigarilio iti pisikal a bagi. Mabalin kadi nga umisoda. Adda kadi pagsuppiatan a ti maysa a sigarilio—gapu iti amin a peggadna—mabalin a tulonganna ida nga agtrabaho a nasaysayaat?
Nangina Unay a Pagbayad!
No pudno man a ti maysa a sigarilio gunggonaanna ti managsigarilio iti ad-adda a kinaalerto ken ti kinasigo wenno dayta pataudenna laeng ti panangarapaap a mangaramid iti kasta, awan duadua a ti gunggona dumteng a buyogen iti nakaam-amak a nginana. Malaksid iti peggad iti kanser ken sakit ti puso kamaudiananna, usigenyo ti dagdagus a resulta: Iti uneg ti pito agingga iti sangapulo a minutos a panagsigarilio, marikna ti managsigarilio ti panangulaw iti droga, a nikotina: “Daytat’ maipaay a bukodmo,” kuna ti sikoparmakologo iti University of California a ni Nina Schineider, “ket tenglenna ti rikna ken ti maaramidan. Daytat’ mamagbalin iti dayta a makaadikto unay.”
Kas iti panangadikto ti heroin ken cocaine? Wen, kinuna ti siruhano heneral iti Estados Unidos iti pakdaarna a naipaulog idi Mayo 16, 1988. Daytoy a pisikal a pannakaadikto, inlawlawagna, ti makagapu no apay a dadduma a managsigarilio ket “itultuloyda dayta nupay adda dagiti dakes a pisikal, sikolohikal wenno sosial a pagdaksanna.”
Ket ania dagiti pagdaksanna! Idi 1985 ti panagsigarilio ti makimbiang iti 100,000 nga ipapatay iti tinawen idiay Britania, 350,000 iti tinawen idiay Estados Unidos, ken kakatlo kadagiti amin a natnatay idiay Grecia. Daytoy a rekord kas parikut ti salun-at iti publiko ket narigat nga ikalintegan. Ti nagbasol, ti asuk ti tabako, ket saan laeng nga awan maitulongna iti bagi kas taraon wenno inumen no di ket nainkasigudan a makadangran.
Isut’ gapuna, a ti kadi nikotina iti asuk ti tabako ket dakdakes pay ngem ti caffeine iti kape, tsa, wenno tsokolate? Manipud iti panangmatmat ti medisina, awan ti pagpadaanda. Kuna ni Dr. Peter Dews, managsirarak iti caffeine manipud Harvard University: “Iti isuamin, ti caffeine ket bassit laeng a banag ti panangdangranna iti salun-at iti nasion no idilig iti aramiden ti panagsigarilio iti dayta.” Ngem daytoy a panangipato ti medisina iti panagsigarilio ket pangrugian laeng.
Ti Panangusig iti Dakes a Pambar
Tapno makita no apay a ti panagsigarilio ket naan-anay a naiduma ti kasasaadna manipud iti taraon ken ti inumen, usigenyo ti disenio ti bagiyo. Kunaen ti Eclesiastes 7:29 a “ti Dios inaramidna dagiti tattao a nalinteg, ngem isuda nasarakanda dagiti adu a palpaltuad.” Nupay no ti pannangan ket inted-Dios a gagangay nga aramid ti bagiyo, dagiti panangabuso kadagiti saan a makaagas a droga ket paltuad ti tao. Awan ti gagangay, kalalainganna a panangusar kadagitoy makaadikto a sustansia. Masigarilio man, matomar, wenno maitudok babaen iti dagum, dagitoy tignayenda ken dadaelenda ti panagandar ti bagi iti pamay-an a maikontra iti nakaisigudan.
Maisupadi iti dayta, ngangngani aniaman a taraon wenno inumen ipaaynanto ti dadduma kadagiti gagangay a kasapulan ti bagi a maipaay a sungrod, maipaay iti panagdakkel, ken ti panangtarimaan iti tisyu. Ipapantayon, dagiti tattao nga addaan kadagiti parparikut iti salun-at masapul a liklikanda dagiti taraon nga addaan kadagiti pangpreserbar, adu ti tabana, wenno caffeine. (Iti maysa a diabetiko, napeggad ti gagangay nga asukar.) Ngem iti kaaduan a tattao, uray dagitoy a taraon addaanda iti makapasalun-at a pagimbagan ken, no kalalainganna, saanda a makadangran. Ti panagsigarilio ket naiduma nga interamente.
Uray pay ti maysa wenno dua a sigarilio, kas iti maminsan a panangusar iti cocaine a maipaay a pagragsakan, ket kasta unay a makaawis. Maysa a panagadal ti gobierno a Briton nasarakanda a no dagiti agtutubo agsigarilioda iti dua laeng a sigarilio, addaanda laeng iti 15-porsiento a gundaway nga agtalinaed a saan a managsigarilio.
Ti Kaadda iti Kasayaatan nga Espiritualidadyo
Sigurado a dikay dumteng iti kasayaatan a kasasaadyo kas maysa nga awan gawayna a biktima iti pisikal a panagpannuray iti droga—ti “di malapdan a panagtarigagay” iti nikotina kas ti panangdeskribir ti siruhano heneral iti E.U. iti dayta. Imbes a paadipenyo ti bagiyo iti dayta, sapulen ti Biblia ti panagteppelyo, ti pannakabalin a ‘mangiturong iti bagiyo kas ti adipenyo met laeng.’—1 Corinto 9:24-27.
Ti tabako dina laeng atakaren ti lasag ti managsigarilio—nga agpeggad iti kanser, emphysema, ken sakit iti puso—no di ket atakarenna met ti panunotna. Gapuna, babaen iti nasikap a panangmulit, ti kababalin ti pudno a mangadipen iti personalidad ti managsigarilio, wenno ti pangngeddengna. “Bayat iti 26 a tawtawen,” inamin ti maysa a mannurat iti magasin a Time, “nagbalinak nga adipen iti sigarilio. Iti di nakurkurang ngem sangapulo, pinadpadaskon a wayawayaan ti bagik. Ti laeng managusar iti nikotina a paulit-ulit a mangpadpadas a mangparmek iti ugali ket di nagballigi ti makaapresiar a naan-anay no kasano karigat ti mangidian iti dayta.”
Pilitennatayo ti Biblia, kas dagidiay inay-ayat ti Dios, nga “agdalustay koma iti isuamin a kinarugit [pannakamulit] ti lasag ken espiritu.”—2 Corinto 7:1; Kingdom Interlinear.
Apay a maseknan ti Dios no abusarentayo ti mismo a bagitayo ken dagiti panunottayo? Gapu laeng aya ta isut’ naayat a Namarsuatayo, a maseknan nga agbiagtayo sigun iti naan-anay a kabaelantayo kas dagiti parsuana. Babaen iti panangtignayna iti panagrasontayo, kunana: “Siak, ni Jehova a Diosmo, a mangisuro kenka a maipaay iti gunggonam [saan a pakadangram].”—Isaias 48:17.
Ti pudno a karit, ngarud, isu ti panagbalin a napudno kadagiti bagbagitayo agpaay iti pagimbagantayo. Awan ti mamaay ti panangikalintegan iti panagsigarilio gapu kadagiti mamagkalma nga epektona wenno dagiti dadduma a “pagimbagan” a sangkabassit laeng a pananglapped iti rigat iti pannakaikkat iti nikotina. Iti medisina, ti panagsigarilio ket maysa a kalamidad iti salun-at ti publiko; ngem iti narelihiusuan, daytoy a paltuad ti tao a panangiserrek iti nikotina iti dara babaen iti bara dina inkankano ti nadalus a pagalagadan ti Namarsua ket mulitanna ken dadaelenna ti bagi ti tao. Gapuna apay a gargarienyo ti parikut? Anian a nasaysayaat ti panangipangag iti proverbio: “Ti manakem a tao madlawna ti dakes, ket aglemmeng, ngem ti nanengneng aglayon laeng ket agsagaba.”—Proverbio 22:3.
[Picture Credit Line iti panid 26]
Vincent van Gogh, Skull With Cigarette, 1885. Pammadayaw iti National Museum, Amsterdam, Holland