Panangmatmat iti Lubong
NAMULITAN A PLANETATAYO
“Nakadakdakes ti panangabuso iti aglawlaw ta daytat’ makitan iti law-ang,” kuna ti The Toronto Star. Dagiti ladawan nga innala dagiti astronauts manipud iti law-ang ipakitana a “ti planeta ket naabbungotanen iti tapuk manipud kadagiti umad-adu a disierto, agpukpukawen dagiti nalalawa a danaw ken ti padron ti panniempo mabalbaliwanen babaen iti polusion.” Ti pudot manipud kadagiti gilingan iti steel, ti angep manipud kadagiti dadakkel a siudad, ken ti asuk manipud kadagiti mapupuoran a kabakiran ti naisitar kas pangarigan iti pannakadadael iti aglawlaw a patpatauden dagiti tattao. Sigun ken ni Dick Underwood, maysa a konsultant iti U.S. National Aeronautics and Space Administration, ti napartak nga iyaadu dagiti disierto isut’ mangipaay “ti kadadakkelan a peggad,” ta mabalin nga awan ti pamay-an a mangpasardeng iti dayta. Iti panangyebkasna iti pannakaseknan, kinunana: “Ti daga ket maysa laeng a bassit a planeta, ngem daytat’ planeta a nakaisaadantayo.”
PANANGPASUBLI ITI RELIHION ITI SOVIET
Sigun ken Presidente Mikhail Gorbachev, “ti Union Soviet nagbiddut iti nabayagen a panagkedkedna iti relihion ket ita kasapulanen ti moral a puersana,” kuna ti The New York Times. Daytat’ nangadaw kenkuana a kunkunana: “Ti moral nga ipatpateg a tinignay ti relihion ken inikutanna bayat dagiti siglo mabalin a makatulong met iti trabaho a panangpabaro iti pagiliantayo. Kinapudnona, daytoy ket mapaspasamaken.” Maysa a report iti The Wall Street Journal patalgedanna: “Uray pay kadagiti tattao a saan unay a relihiuso, uson ti panagsennaayda iti panagbaba ti moral ti nasion ket marurodda iti kapanunotan a Marxist-Leninist maipapan iti relihion kas opium kadagiti tattao.” Nupay no ti panagbalbaliw, intuloy a kinuna ti Journal, “tinignayna ti intero a nasion a pannakaisubli ti iglesia, ti Libro dagiti Liblibro ket kasta unay ti kinakurang ti suplay.” Dagiti managipablaak iti libro a Soviet, a “konkontrolen [pay laeng] ti gobierno nga opisial a mangikaskasaba iti ateismo,” ket saanda nga agiprenprenta kadagiti Biblia tapno masabet dagiti kasapulan. Dagiti nalimed a mailako, no adda masarakan, ket $100 ti tunggal maysa, ket naipadamagen ti pannakatakaw dagiti Biblia.
MAKAPAPATAY A PANNAKAADIKTO
“Tunggal 13 a segundos, adda matay manipud iti tinignay ti tabako a sakit,” kuna ti UN Chronicle. “Dagiti kalalainganna a pattapatta ikabilda ti matmatay iti tabako a 2.5 milion a tattao iti tinawen.” Iti kaaduan a pagpagilian, ti bilang dagiti babbai nga agsigarilio ket napartak ti iyaaduna. Mainayon iti peggad iti kanser iti bara ken dagiti dadduma a saksakit iti pagangsan, dagiti agsigarilio a babbai nga agus-usar kadagiti pildoras a kontraseptibo agpegpeggada iti atake ti puso ken istrok. Dagiti masikog a babbai pagpeggadenda ti salun-at ti anakda.
TI MAUDI A DALAI LAMA?
Ti Dalai Lama iti Tibet, ti nangabak iti 1989 a Nobel Peace Prize, kunaenna a tarigagayanna ti aglusolos tapno ipalubosna iti nalatak a naibotos a primero ministro a mangala iti lugarna. Sigun iti doktrina ti Budista iti Tibet, ti agdama a Dalai Lama isu ti maika-14 nga inkarnasion ni Chen-re-zi, ti sibibiag a Buddha, ti dios a patron iti Tibet. Ti maysa a Dalai Lama ket mamatmatmatan a kas ti narelihiusuan ken napolitikaan nga agturay iti Tibet nanipud idi maika-17 a siglo. Apay a maisingasing ti panagbalbaliw itan? Ni Lodi Gyari, ti foreign minister ti Dalai Lama, pagarupenna a dayta ket nairanta a mangpilit kadagiti taga Tibet nga agpannuray iti masanguanan. “Ti Budismo isurona a dagiti isuamin a banag ket saan a permanente ken mapukaw ti isuamin, uray ti Dalai Lama,” kinunana. “Gapuna masapul nga agplanotayo a maipaay iti dayta.” Ngem dagiti papangulo a taga Tibet, a naidestierro a kadua ti Dalai Lama iti India, suppiatenda dayta a kapanunotan. Ti Tibet ket inturayan idi ti Komunista nga Insik nanipud 1950. Ti Dalai Lama timmalaw a napan idiay India idi 1959 kalpasan ti di panagballigi ti maysa nga iyaalsa a maibusor kadagiti Insik.
NAABAK TI NANGABAK ITI LOTERIA
“Magatangko ti aniaman a tarigagayak no kayatko dayta,” kuna ni Jean-Guy Lavigueur, a nangabak iti $7.6 milion a jackpot iti loteria ti Canada idi 1986, “ngem malaksid iti dayta saanak a naragragsak ngem ti siasino man.” Ti dati nga awan pagtrabahuanna a trabahador manipud Montreal inwaragawagna a ti panagbalin a milionario “di nangbalbaliw kaniak, ngem daytat’ nangbalbaliw iti tunggal maysa nga adda iti aglawlawko.” Itan ti pamilia ken dagiti dati a gagayyem nga agpadpada ti nangbaybay-an kenkuana agsipud ta, kas kunana, “diak mangipapaay iti umdas a kuarta kadakuada.”
TI MARIHUANA KEN TI MEMORIA
Nasarakan dagiti managsirarak a “dagiti tin-edyer a mangabuso iti marihuana mabalin nga agsagabada kadagiti parparikut gapu iti saan a napaut a memoria nga agingga iti innem a lawas kalpasan ti panagsardengda nga agsigarilio iti droga,” kuna ti magasin a Science News. Iti pannakapaliiwna a dagiti tin-edyer a nangabuso iti marihuana “masansan a marigatanda a makalagip kadagiti pagalagadan ken sumurot iti pagsasaritaan” bayat a maag-agasanda iti programa iti panangagas iti droga, dagiti managsirarak sinukimatda ida a maibusor kadagidiay a nangabuso kadagiti dadduma a droga ken dagidiay a saan a nangabuso a pulos iti droga. Dagiti “ubbing a lallaki ken babbai a nangabuso iti marihuana dakdakes ti naaramidanda iti apagbiit laeng a trabaho a panagimemoria” ngem dagiti dua a sabali a grupo, kuna ti report, ket innem a lawas kalpasanna, “nupay simmayaat bassit dagiti memoriada, kaskasdi a nakapkapuyda ngem ti dua a sabali a grupo.”
HOMOSEKSUAL A KLERO
“Panawenen nga adda mangibaga iti dayta a direkta,” insurat ti klero a ni Andrew Greeley iti National Catholic Reporter. “Dagiti papangulo iti iglesia mapabasolda iti maysa pay a kinamaag, maysa a mangdaddadael iti isuamin a tinakderan ti Katoliko a kinapadi.” Ania dayta? “Dagiti papangulo iti iglesia palpalubosanda ti doble a pagalagadan iti di panangasawa ket, gapu iti kinamaagda ken kinatakrotda, palubosanda ti kinapadi nga agbalin nga ad-adu, nalabit di agbayag kaaduanna, ti bakla,” kuna ni Greeley. Nupay no bigbigenda nga “adu a papadi, obispo, papa ken uray pay dagiti sasanto kadagiti napalabas a tawtawen ket mabalin nga ad-adda a homoseksual ngem heteroseksual iti pannakaiyam-ammoda,” patienna a ti agdama a pagalagadan iti kinapadi maipapan iti seksualidad dagiti papadi ti mangar-aramid iti klero nga agbalin a nangnangruna a homoseksual, a mangdadael nga ad-adda pay “ti namulitanen a ladawan iti kinapadi.” Kinuna pay ni Greeley: “Agparang nga adu a homoseksual a papadi a naordinan idi napalabas a dua a dekada ti aktibo iti seksual ket dadduma kadakuada ti pedophiles [kaykayatda a biktima iti sekso dagiti ubbing].”
2,500-ANÕS A BURTIA
Kasano ti panangsibug ni Ari Nabucodonosor ti sarsarita a Hanging Gardens of Babylon. Dayta ti kayat nga ammuen ni Presidente Saddam Hussein iti Iraq, kuna ti New York Post. Kasta unay ti panagayatna a mangammo ta mangituktukon iti premio a $1.5 milion iti siasino man a makaipaay iti mabalin a nausar a sistema iti panangsibug iti sarsarita a pito-grado a natukadtukad a hardin. Nupay kasta, ti moderno a teknolohia saan a mabalin a mausar iti sistema, ti laeng mabalin a nausar idi maikanem a siglo K.K.P. Ti gobierno ti Iraq tarigagayanna a tuladen dagiti hardin, a mabalin a kas iti kangato a 110 metros. Ti salisal ket silulukat laeng kadagiti taga Iraq.
DI MATARIGAGAYAN A SISINSILIO
Ti kusing (1 sentimos, E.U.) kumarkaron ti panagbalinna a di nalatak, bayat nga umad-adu a negosiante ti mangipigket kadagiti pagilasinan a mabasa: “Saan a maawat ti sentimos.” Adu a sentimos ti basta maibellengen. Maysa a planta ti recycling idiay Florida ti agkuna a nakasarak iti gatad iti $1,000 a sentimos iti linawas a nailaok kadagiti basura iti sangakabbalayan. Ti Treasury Department iti E.U ireportna a nasurok a 6,000,000,000 a sentimos ti agpukaw iti tinawen.
NATNATAY ITI GUBAT
Nasurok a 4.5 milion a tattao ti natay iti gubat idi 1988, sigun iti panagadal ni William Eckhardt iti Lentz Peace Research Laboratory nga adda iti E.U. “Tallo a kakapat kadagiti biktima ti sibilian, a kaaduan kadagitoy ket lallakay ken ubbing a saan a makasarak a dagus iti pagtaengan ken nalaka a maapektaran iti malnutrision,” kuna ti artikulo iti National Catholic Reporter. Dagiti panaggugubat a sibil ti makagapu ti napaneknekan a gubgubat kadagiti 18 kadagiti 22 a pagpagilian. Nupay kasta, ti Makin-amianan nga Ireland, El Salvador, Nicaragua, Namibia, ken Sud Africa saanda a nairaman, ta dagiti natay kadagidiay a nasnasion ket kurang a sangaribo ti bilangda iti nakatawen. Bimtak dagiti gubat idiay Burundi ken Makin-amianan a Somalia idi 1988.
KABABASSITAN KADAGITI BABASSIT
Maysa a lugar dagiti akuatiko a mikroorganismo ti nasarakan: dagiti kagaw a saan a dakdakkel ngem .2 micrometro ti diametrona. Idi, ti kababassitan a porma iti biag maipagarup a ti nanoplankton, dagiti organismo nga agrukod iti 10 agingga iti 20 a micrometro ti diametrona, ken ti picoplankton, nga agrukod iti nakurkurang ngem 2 micrometro ti diametrona. Napattapatta a manipud 10 milion agingga iti 100 milion kadagiti kagaw ti adda iti maysa laeng a millilitro a di namulitan a danum—mamimpulo a daras iti bilang iti bakteria—a mamagbalin kadakuada a “ti kaaduan a porma ti biag ditoy daga,” kuna ti Scientific American.
KINARANGGAS ITI VIDEO
Ti naranggas a panangpapatay iti uppat a babassit nga ubbing a babbai idiay Japan ket pakaigapuan iti rurod sadiay kadagiti nararangas a videotapes, kuna ti magasin nga Asiaweek. Ti manangpapatay, ni Miyazaki Tsutomu, kunaenna a ti graphic video violence ken ti pornograpia ti nangtignay kenkuana a mangaramid iti nakaam-amak a seksual a panangraut ken panangpapatay. Nasarakan dagiti polis ti agarup a 6,000 a videotapes idiay pagtaengan ni Tsutomu; a mangiparangarang iti pudno iti biag nga eksena iti panangpapatay, ti panangsinasina kadagiti tattao, ken ti pornograpia. Ngem ti pannakangiwat iti industria ti video dina inkankano ti aniaman a pakainaigan iti nagbaetan dagiti sine ken dagiti krimen a kas “awan ti mamaayna.” Nupay no dagiti nagannak dinawatda ti ad-adu pay a pananglapped kadagita a tapes, maysa nga opisial iti gobierno ti nangdakamat laeng iti posibilidad iti pananglimitar kadagiti managbuya a 18 años wenno natataengan pay. Ngem napaliiw ti Asiaweek: “Dayta saanna a dinakdakamat ti isyu: ni Miyazaki ket 26.”