No Kasano nga Ad-adut’ Maaramidan iti Basbassit a Tiempo

‘Sadinot’ napanan ti tiempo?’ Masansan aya a salsaludsodenyo dayta iti bagiyo? No kas kayo kadagiti kaaduan a tattao, nalabit ad-adda a masansan ti panangsaludsodyo ngem ti malagipyo.

Ti sumaganad mangiparang kadagiti singasing manipud iti panangmatmat ti maysa a babai, ngem yantangay agpada dagiti babbai ken lallaki agpada ti tiempoda iti linawas, ti saludsod a, ‘Kasano nga ad-adut’ maaramidak iti tiempok?’ isut’ maysa a kayat a sungbatan nga agpadpada dagiti lallaki ken babbai.

Mangikeddeng kadagiti Yun-una

Yantangay tunggal aramid iti panagbiag adda busbosenna a tiempo, addada bambanag a basta yun-una. Kas pangarigan, iti nalam-ek nga agsapa iti kalam-ekna, awan ti ad-adda a tarigagayan ti maysa nga ina no di ti panagtalinaedna pay bassit iti nabara a kamana. Ngem ibaga ti relo a panawenen ti panagluto iti pagalmusaran ket palubosannan ti asawana a mapan agtrabaho ken dagiti annakna a mapan idiay eskuelaan.

Dagiti yun-una a bambanag masapul met a maikeddeng tapno nasayaat ti panagandar ti sangakabbalayanyo. Adda tiempo a panaggatang iti taraon ken tiempo a panagluto; tiempo a panagdalus iti balay ken tiempo a panaglaba; tiempo a panaginana ken tiempo a panagadal; tiempo a panangaywan kadagiti ubbing kadagiti trabahoda iti balay—ken agtultuloy ti listaan.

Agtartrabahokayo kadi iti ruar ti pagtaengan? No kasta, gapu kadagiti nainayon a rebbengen nga aramiden, agbalin a napatpateg pay ti tiempo. Dika sayangen dayta, wenno kanayon nga itantan dagiti bambanag a maipaay iti sabali nga aldaw. Daytat’ makagapu no apay bigbigen dagiti adu a babbai a nasken unay ti maysa nga eskediol no kayatda a mairingpas ti trabahoda.

“No awan ti inaldaw nga eskediol,” kuna ni Josephine, ina ti innem nga ubbing nga agtawen iti 2 agingga iti 15 años, “diak mairingpas dagiti kalatko iti inaldaw.” Ni Sandra, nga addaan iti tallo nga annak, agtartrabaho iti ruar ti pagtaengan 25 nga oras iti linawas, ket umanamong: “Ay, madanaganak, no awan ti eskediolko.”

Kasta met, di pagduaduaan a dagiti yun-unayo maikeddengda babaen ti panangipategyo iti tiempo a mismo. Napateg dagitoy para ken Lola. Saanna laeng nga aywanan ti asawana no di ket ipaayna pay ti 90 agingga iti 100 nga or-oras iti binulan iti trabaho a panangiyadal iti Biblia. Kunana: “Nakapatpateg ti tiempo kaniak. Mariknak nga umiso laeng ti saan a panagpauray kadagiti tattao. Ket no dagidiay a saan nga agap-apura makitada a napateg unay ti tiempo kaniak, raemendanto nga ad-adda pay ti tiempok.”

Urnosenyo ti Trabaho

Apay a kasla saan a malmalpas dagiti dadduma a babbai ti trabahoda? Wenno apay a dadduma ti agreklamo a kanayon maipapan iti kinakurang ti tiempo? Mabalin kadi a ti makagapu ket saanda nga inurnos ti trabahoda? Kadagiti napalabas a kaputotan agmalmalem dagiti babbai nga aglaba ken agmalmalem iti maikadua nga aldaw nga agplantsa, ket inaldaw nga aggatangda ken aglutoda. Kadagiti adu a pagilian itatta, nupay kasta, ti maysa a babai mabalin nga agdalus iti balay, aglaba ken agpamaga kadagiti kawes, ken agluto nga aggigiddan no isut’ organisado. Dagiti moderno a pagnam-ayan ti nangwayawaya kadagiti adu a babbai nga agtrabaho iti ruar ti pagtaengan ken kaskasdi a mangaywan iti kasapulan ti pamiliada.

Ngem ti ngay tiempo a mabusbos iti kaawan iti balay? Ti ad-adu a paset dayta, malaksid ti tiempo a pudno a nabusbos iti panagtrabaho, ti mabusbos iti panagbiahe a mapan ken agawid manipud iti trabaho, panaguray kadagiti opisina ti doktor ken dentista ken kadagiti dadduma pay a lugar. Mabalin kadi nga usaren ti ad-adu pay itoy a tiempo? Kas pangarigan, agnitingkayo kadi, agansilio, agdait, wenno agburda? Mayeskediolyo kadi ti dadduma kadagitoy a paglaingan kadagita a tiempo ken lugar? Adu a babbai ti agbasa, mangaramid iti listaan ti panaggatang, wenno agsurat kadagiti surat. Kinapudnona, iti sumaganad nga agbuyakayo iti TV, apay a dikay agdait wenno mangaramid kadagiti bambanag maipaay iti pamiliayo? Mabalin nga ad-adda nga apresiarenda dagitoy ngem dagiti ginatang kadagiti tiendaan, ken addaankayo iti pakakitaan a dikay saysayangen ti tiempoyo!

Nupay kasta, adda pay sabali a paset ti banag. Liklikan koma ti maysa ti agbalin a nakaing-inget iti panangusar iti tunggal minuto. Mabalin nga adipenennakayo ti tiempo, ket daytat’ mangikkat iti rag-oyo. Addada tiempo a tarigagayan ti maysa ti agtugaw a siuulimek ket panunotenna ti naaramidanna. Dagita a kanito pudno a napategda!

Agaplikar met laeng dayta a prinsipio no maipapan iti panangsalimetmet iti kuarta. Kasapulan ti kinatimbeng. Mabalin nga aglugankayo a mapan iti intero nga ili tapno makasalimetmet iti sumagmamano a sentimos, ket mangbusbos laeng iti ad-adu a tiempo ken gasolina iti panangaramid iti kasta. Siempre, no limitado ti badyetyo, napateg ti panagsalimetmet. Gapuna nalabit makatulong ti panaggatang iti maysa a tiendaan nga adda aminen idiay ti kasapulan. Ammoyo ti yan dagiti amin a bambanag, (isu a mangsalimetmet iti tiempo), ken ammoyo ti yan dagiti sale (isu a mangsalimetmet iti kuarta).

Panangpili iti Kasayaatan a Tiempo

Tunggal babai addaan ti bukodna a pagorasan. Dadduma nasaysayaat ti panagtrabahoda iti agsapa; daddumat’ saan a makapagtrabaho a naimbag agingga iti malem. No nasaysayaat ti panagtrabahoyo iti bigat, iyeskediolyo dagiti narigat a trabahoyo iti agsapa. Usarenyo ti bilegyo kadagiti tiempo a kasapulanyo ti bileg. No agtrabahokayo iti ruar ti pagtaengan, apay a dikay makisarita iti nangiyempleo kadakayo. Daytat’ pagimbaganyo ken pagimbaganna ti panangitedna iti trabahoyo a maitunos iti dayta. No, iti kasumbangirna, nabannayatkayo iti agsapa, yud-udiyo ti kapapatgan a trabahoyo inton nasaysayaaten ti panagtrabahoyo.

Naal-alibtak ni Maria no agsapa. Ibilangna ti tiempo a busbosenna iti ministeriona a kapapatgan a paset iti aldawna. Gapuna nangala iti paset-tiempo a trabahona iti malem. Daytoy ti mamagbalin kenkuana a mangipamaysa iti kasayaatan nga or-orasna iti trabaho a panangisuro iti Biblia. Makaaramidkayo met aya iti kasta nga eskediolyo?

Napudnokayo Koma

Tapno agbalin a praktikal ti maysa nga eskediol, dayta masapul a dina iraman dagiti adu unay nga ar-aramid. Ti panangpadas nga agbalin a Nalaing unay a Nanang, Asawa, wenno Trabahador mabalin a mangiturong iti pannakaupay ken pannakapaay. Pudno daytoy nangnangruna no addaankayo kadagiti parparikut iti salun-at. Sursuruenyo ti agtrabaho sigun kadagiti limitasionyo.

Inlawlawag ni Dolly, nga addaan iti nakaro a sakit: “Ti tiempok ket naisentro kadagiti ar-aramid ti asawak. Yantangay agnanaedkami iti bassit laeng a maiyakar-akar a pagtaengan, no malpasnan ti trabahona, aramidek metten ti trabahok. Ti sakitko lapdannak a mangaramid iti amin a kayatko nga aramiden. Ngem no kabaelak, ti ministeriok ti umun-una. Dagiti dadduma a bambanag iti aglawlaw ti pagtaengan mabaybay-anda iti dayta nga aldaw.”

Agbaliwbaliwkayo

Ti panangsubok iti kasayaatan a maaramidan ti maysa a babai ket no kasano ti panagtignayna iti sidong ti tiempo ti rigat. No isut’ makapagtalinaed a nakalma iti sidong ti krisis, ad-adut’ maaramidanna ngem no isut’ madanagan iti kasta unay.

Nasarakan ni Sandra ti sekreto iti panangtengngel iti rigat. Kunana: “No mapasamak dagiti emerhensia ket mariknak a maip-ipitakon, basta agkalmaak. Ammok a nakaskasdaaw dayta, ngem epektibo. Apaman a matengngelkon ti bagik, iti kasta maikeddengkon no aniat’ masapul nga aramiden nga umuna. No diak agkalma, diak maikeddeng dagiti masapul a mayun-una. No naikeddengen dagitoy, ngarud mabalinkon nga apuraen dagiti ar-aramidko tapno masabet ti emerhensia ket maileppas dagiti bambanag. Kas pangarigan, naminsan nasapa a simmangpet dagiti bisita maipaay iti maysa a pangmalem. Imbes nga agammangawak, basta naglutoak bayat ti panangasikasok kadakuada iti kasayaatan a kabaelak. Nakakalkalma ti isuamin ket naragsakanda amin.”

Manggun-od iti Tulong

Naminsan kinuna ti maysa a ti kasayaatan nga ehekutibo isu daydiay manglikmut iti bagina met laeng kadagiti nalaing a tumulong. Gun-odenyo kadi ti tulong dagiti dadduma iti trabaho? No ammo dagiti kakaduam iti trabaho a maapresiar ti tulongda, ad-adda nga agboluntarioda. Kasta met laeng iti pagtaengan. Daksanggasat, dadduma a babbai ti nakais-istrikto unay nga agtagibalay ken agluto ta upayenda ti tulong. Ket dayta met laeng a kababalin ti mabalin a makagapu no apay a dadduma nga assawa ken inna ket kankanayon nga aduan iti trabaho bayat a dagiti miembro ti pamiliada ti basta agtugaw laeng a di maseknan.

Ita dakayo met ngay? No kasapulanyo ti tulong, paregtaenyo kadi dayta? Dumawatkayo kadi ti tulong, wenno agmandarkayo? “Ad-adda a makaawis ti “pangngaasim man” ngem ti “aramidem man”—kasarsaritayo man dagiti annakyo wenno ti asawayo.

Maysa a babai, iti panangkomendarna iti asawana gapu iti tulongna, kunana: “Pudno a nalaing iti dayta. No masakitak, paturogennakon, ket isut’ agluton iti pangmalem; isu ken dagiti ubbing timulongda amin a mangaramid iti trabaho. Pudno nga inapresiarko dayta!”

Anian a nagsayaatan a kababalin ti pamilia dayta! Ngem ti kangrunaan a tao iti daytoy a kasasaad isu ti ina. Mabalin a sanayenna dagiti ubbing a makabigbig iti kinapateg ti tiempo ken ti panangsukay iti positibo a kababalin iti trabaho. Dagita nga ubbing kaaduanna kayatdanto ti tumulong agsipud ta agrag-oda a tumulong iti maymaysa a kalat ti pamilia.

Nupay di sawenen, dadduma a tattao ti mangsayang iti tiempo aniaman ti kunaen wenno aramiden dagiti dadduma. Ditay mabalin a balbaliwan ida; maparang-aytay laeng ida. Maikeddengtay ti agbalin a napudno maipapan iti tiempo, agbalin a nasaysayaat ti pannakaorganisarna, maikeddeng dagiti umiso nga yun-una, ket makagun-od ti tulong no kasapulan.

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Masapul a maikeddeng dagiti yun-una tapno umiso ti panagandar ti sangakabbalayan