Panagsirarak Babaen iti Animal—Bendision Wenno Lunod?
NO MAYSAKAYO kadagiti minilion a tattao a damo a naaddaan iti anges ti biag idi pangrugian daytoy a siglo, mabalin a pagaammoyo unay a ti panagbiagyo linab-awanna ti inanamaen dagiti dadakkelyo ken ti doktor wenno kumadrona a nangpaltot kadakayo. No naipasngaykayo idiay Estados Unidos, Canada, wenno Europa, ti kaatiddog ti panagbiagyo idi 1900 ket agarup 47 a tawen. Kadagiti dadduma a pagilian ab-ababa pay ti kaatiddog ti panagbiag. Itatta, kadagiti adu a pagilian ti kaatiddog ti panagbiag ket nasurok a 70 a tawen.
Aniaman ti edadyo, agbibiagkayo iti maysa a mapagduaduaan a tiempo. Dagiti appoyo a lallakay nasaksianda ti di matengngel nga epekto dagiti nakaad-adu a saksakit a nangpabassit iti kaputotanda. Ti burtong, kas pangarigan, innalana ti biag dagiti adu a ribo iti tinawen ket binutbutengna dagiti minilion a dadduma pay iti natda pay a panagbiagda. Ti trangkaso namapatay met—ti maysa laeng nga epedemia pinapatayna ti 20 milion a tattao iti maysa a tawen (1918-19). Simmaruno iti Gubat Sangalubongan I, ti epedemia ti tipos pinatayna ti tallo a milion a tattao idiay Russia. Ti epedemia ti tipos napasamak kadagiti adu a dadduma a pagilian bayat ti Gubat Sangalubongan II. Napattapatta a 25 iti tunggal 100 a tattao a naimpektaran bayat ti epedemia ti tipos ti natay.
Ti nakaam-amak a sakit a paralisis ti maladaga, a naammuan kamaudiananna kas poliomyelitis, pinabassitna ti populasion ti lubong iti agarup 30,000 a tattao iti tinawen ken pinilayna dagiti rinibo a dadduma pay, nangnangruna dagiti ubbing. Addada dagidiay ubbing pay ti edad a di nakalasat iti umuna a pannakidangadangda iti tipos wenno dipteria, scarlet fever wenno kamuras, uyek a kelkelen wenno pneumonia. Awan patinggana ti listaan. Kadagiti 100,000 nga ubbing a maipasngay, dandani 10,000 ti natay kasanguanan ti umuna a kasangayda. Di mabalin nga operaen idi ti tumor ti utek. Di pay naammuan no kasano ti pananglukat kadagiti naserraan nga urat. Awan pannakabalin dagiti doktor idi a mangisalakan kadagiti biktima iti atake ti puso, ket mamapatay ti kanser.
Nupay adda dagiti makapapatay a saplit a nangsaplit iti lubong nanipud idi panagbaliw ti siglo ken sakbayna, immatiddog ti panagbiag ti tao iti agarup 25 a tawen. Gapuna, kadagiti adu a paspaset iti lubong, ti maysa nga ubing a maipasngay itatta agbiagen iti agarup 70 a tawen.
Ti Maibayad a Mangisalakan iti Biag
Nagasat ta, kaaduan nga agtutubo nga agbibiag itatta nalisianda ti adu kadagiti makapapatay a saksakit a nasapa a nangpabassit iti adu kadagiti inapoda. Ngem mabalin a saanda a maragsakan iti pannakaammo nga adu kadagiti dutdotan a gagayyem ti tao—dagiti aso, pusa, koneho, bakes, ken dadduma pay—ti napapatay gapu iti medikal a siensia ‘tapno mabalin nga agbiag dagiti tattao iti at-atiddog ken nasalun-at a biag itatta,’ kas panangiyebkas dagiti sientista iti dayta.
Kinapudnona amin dagiti saksakit a napukawen wenno natengngelen iti daytoy a siglo—ti polio, dipteria, bike, kamuras, rubella, burtong, ken dadduma pay—naparmekda babaen iti panagsirarak babaen iti animal. Dagiti ag-agas a pangbibineg, ti panangpakan ken panangagas babaen iti urat, ti panangagas babaen iti radiasion ken ti chemotherapy maipaay iti kanser, amin dagitoy ti nasubok ken napaneknekan nga epektibo iti damo kadagiti animal. Ket dagitoy ti sumagmamano laeng.
“Kinapudnona awan ti kangrunaan nga agas wenno panagopera iti moderno a siensia a mabalin a napataud nga awan ti panagsirarak babaen iti animal,” kinuna ti maysa a mabigbigbig a neurologo, ni Dr. Robert J. White. “Ti panagtrabaho kadagiti aso ken dadduma nga animal ti nangiturong iti pannakasarak iti insulin ken ti panangtengngel iti diabetes, ti panangopera a manglukat iti puso, ti pacemaker iti puso ken ti interamente a pannakaimula manen dagiti organo. Ti polio . . . ket dandanin mapukaw idiay Estados Unidos babaen kadagiti manglapped a bakuna a naan-anay babaen kadagiti bakes. Babaen iti panagtrabaho kadagiti animal, dagiti managsirarak napangatoda ti bilang dagiti maagasan nga ubbing a masapsaplit iti nakaro a lymphocytic leukemia manipud iti uppat a porsiento idi 1965 agingga iti 70 porsiento itatta,” kinuna ti isu met laeng a doktor.
Ti paset ti panagsirarak iti animal ket pinaneknekan ti dati a katulongan iti laboratorio a ni Harold Pierson, isu a nagtrabaho iti sidong ni Dr. F. C. Robbins idiay Western Reserve University, Cleveland, Ohio, E.U.A. Imbagana iti Agriingkayo! a ti programada a mangsukay iti agas a maipaay iti polio inramanna ti panangusar kadagiti bekkel ti bakes. Ti tisyu manipud iti maysa a bekkel mabalin a mausar kadagiti rinibo a panangsubok. Inlawlawagna: “Dagiti bakes maaywananda iti kasasaad ti tao ket kanayon a maikkanda iti pangbibineg no maoperada. Kinapudnona awan ti inggagara a kinaranggas. Nupay kasta, babaen iti pannakaoperada, dagitoy ti di boluntario a biktima iti sientipiko a kinaranggas.”
Ti Panangopera iti Puso ken ti Panagkabaw
Kas direkta a banag iti panagsirarak babaen iti animal, napataud dagiti baro a paglaingan a manglukat kadagiti urat a sinerraan ti naurnong a kolesterol, iti kasta linapdanna ti adu a maatake iti puso—isu a kangrunaan a makagapu iti ipapatay iti Makinlaud a lubong. Babaen ti panageksperimento nga umuna kadagiti animal, nasursuro dagiti doktor no kasano ti panangikkat iti dakkel a tumor manipud iti utek ti tao ken ti panangisilpo kadagiti nadadael a paspaset ti bagi—taktakkiag, saksaka, im-ima, ken dagiti ramay. Ni Dr. Michael DeBakey, isu a nangaramid iti immuna a naballigi a coronary artery bypass, kinunana: “Iti bukodko a panangsukimat iti klinika, dandani tunggal immuna nga irarang-ay iti panangopera iti puso ket naibatay iti eksperimento iti animal.”
No maipapan iti panagkabaw, kinuna ni Dr. Zaven Khachaturian iti U.S. National Institute of Aging: “Walo a tawenen a napalabas addakami iti pagbeddengan. Di nakapapati ti rinang-ayan iti panagsirarak iti Panagkabaw agsipud ta ti puonanmi iti kangrunaan a panagsirarak maipapan iti panagandar ti utek ket agsubli iti 1930s.” Ti kaaduan iti trabaho rinamanna dagiti animal, ket napaliiw ti doktor a dagitoy tenglenda ti sekreto iti agtultuloy nga irarang-ay.
Ti AIDS ken ti Parkinson’s Disease
Ti kangrunaan a panagsirarak itatta, ken ti trabaho a mamagbalin kadagiti sientista nga ag-overtime, isut’ maipaay iti agas a manglapped iti nakaam-amak a sakit nga AIDS, isu a pattapattaen dagiti dadduma nga eksperto a mangpapatayto iti agarup 200,000 a tattao inton 1991 idiay laeng Estados Unidos. Idi 1985 dagiti sientista idiay New England Regional Primate Center nagballigida iti panangilasin iti mikrobio nga STLV-3 (SAIDS, porma ti AIDS kadagiti bakes) kadagiti bakes a macaque ken ti panangikabil iti dayta kadagiti dadduma. Kinuna ni Dr. Norman Letvin, immunologo iti New England Regional Primate Center: “Itan ta ti mikrobio ket nailasinen, addaantayon ti modelo nga animal isu a pangpataudantayo kadagiti ag-agas a maipaay kadagiti bakes ken dagiti tattao. Posiblen ti makasursuro iti adu manipud iti nagbassitan a bilang dagiti animal iti natimbeng a panagadal ngem iti panangpaliw kadagiti ginasgasut a tattao a pasiente iti AIDS.”
Dagiti doktor idiay Yerkes Regional Primate Research Center iti Emory University iti Atlanta isuda ti immuna a nangipakita, babaen iti panagadalda kadagiti bakes a rhesus, a mabalin ti mangimula iti tisyu a mangpataud iti dopamine iti utek kas ti panangagas iti sakit a Parkinson. Nanipud idi 1985 dagiti siruhano ti utek mangar-aramiddan kadagiti panagopera kadagiti tattao idiay Emory University Hospital. Marikna dagiti doktor a daytoy mabalin a mangiturong iti irarang-ay iti pannakasarak iti agas maipaay iti sakit.
Nagturong ti tao kadagiti animal iti panagsapsapulna iti sungbat kadagiti makariro a salsaludsod maipapan iti no kasano ti panangparang-ay ken panangtaginayon, uray temporario laeng, iti imperpekto a panagbiagna. Nupay kasta, ti panangusar kadagiti animal iti medikal a panagsirarak nangibangon kadagiti napateg nga isyu iti naimbag a kababalin a saan a nalaka a risoten.
[Kahon iti panid 5]
Panagsirarak Babaen iti Animal—Aramid idi Ugma
TI NASAKNAP a panangusar dagiti doktor ken sientista iti animal tapno maawatanda ti panagandar dagiti organo ti tao ket saan a naisangsangayan iti daytoy maika-20 a siglo. Nausaren dagiti animal iti panagsirarak iti agarup 2,000 a tawtawen. Idi maikatlo a siglo K.K.P., idiay Alexandria, Egipto, ipamatmat dagiti rekord a ti pilosopo ken sientista a ni Erasistratus nangusar kadagiti animal a mangadal kadagiti panagandar ti bagi ket nasarakanna ida nga agaplikar kadagiti tao. Idi maikapat a siglo, ti mabigbigbig a Griego a sientista a ni Aristotle nangurnong babaen iti panagadalna kadagiti animal kadagiti napapateg nga impormasion maipapan iti pannakasangal ken ti panagandar iti bagi ti tao. Lima a siglo kamaudiananna ti Griego a mangngagas a ni Galen nangusar kadagiti bakes ken baboy tapno paneknekanna ti teoriana a dagiti urat mangawitda iti dara imbes nga angin.