Ti Panangituray ti Tao Natimbang Kadagiti Timbangan
Paset 1c—Ti Panangituray ti Tao Nakatin Kadagiti Timbangan—Apay?
Maragsakan ti “Agriingkayo!” a mangipakaammo iti serie dagiti artikulo maipapan iti “Ti Panangituray ti Tao Nakatin kadagiti Timbangan”
AWAN ti makailibak iti impluensia dagiti gobierno—tapno ipamaysa ti panagsasaritatayo maipapan iti politika—iti historia iti lubong ken iti tunggal maysa kadatayo. Ti pagsasaoyo, ti pagalagadan iti panagbiagyo, ti kita ti trabahoyo, ti sistema ti kagimongan a tagiragsakenyo, ken mabalin uray pay ti relihionyo, iti pasetna ket indiktar dagiti pagayatan ti napolitikaan a panagbalbaliw kadakayo.
Yantangay nasken ti gobierno, siasino kadakayo ti di agtarigagay nga agbiag iti sidong ti maysa a porma iti gobierno a mangpennekto kadagiti kasapulantayo iti kasayaatan a mabalin a pamay-an? Ngem ania a kita iti gobierno ti kasayaatan? Ket addaantay kadi iti aniaman a panagpili maipapan iti banag a panangituray?
Maragsakan ti Agriingkayo! a mangipakaammo iti maysa a serie dagiti artikulo maipapan iti “Ti Panangituray ti Tao Nakatin kadagiti Timbangan.” Dagitoy maitultuloyto kadagiti masanguanan a bilang daytoy a magasin. Bayat ti natda pay iti 1990, daytoy tamingenna ti historikal a nalikudan dagiti monarkia, aristokrasia, oligarquias, ken plutocrasia. Sukisokenna dagiti nalawat’ saklawenna a demokrasia, agraman dagiti adu a kita ti republika. Iturongna ti atension iti autokrasia, kinadiktador, ken dagiti gobgobierno a totalitariano kas iti bunga iti Fascismo ken Nazismo iti Gubat Sangalubongan II mausigdanto met.
Nakarikrikut ken narigat a maawatan ti panangituray ti tao, gapuna saan nga amin a masapul nga ammuen maipapan iti gobierno ket maiparang. Dagiti artikulo saanda a nadisenio nga agbalin a nalawat’ saklawenna a libro maipapan iti politika. Dagitoy saanda nga ipakaammo wenno itandudo dagiti pagimbagan ti kaaduan a natauan a gobgobierno wenno ti aniaman a maysa a porma a nangnangruna. Aniaman a panangidilig kadagiti nagduduma a porma ket saan a maipaay iti panggep a mangitandudo iti maysa a natantan-ok ngem ti sabali. Ti Agriingkayo! salimetmetannanto a naimbag dagiti pagalagadanna a nailanad iti panid 5, a sadiay mabasatayo: “Sukisokenna ti makin-uneg ken itudona ti pudpudno a kaipapanan dagiti agdama a paspasamak, kaskasdi daytat’ kanayon a neutral no iti politika.”
Dagiti artikulo a “Ti Panangituray ti Tao Nakatin kadagiti Timbangan” ket nadisenioda nga agbalin a paset dayta a panangsukisok iti “makin-uneg.” Dagitoy itudoda “ti pudpudno a kaipapanan dagiti agdama a paspasamak,” paspasamak a mangipamatmat a ti panangituray ti tao ket sangsanguenna ti maysa a krisis.
Ti libro a The Columbia History of the World deskribirenna ti krisis a kastoy: “Ti kasasaad a pakasarakantayo iti gobierno, relihion, moralidad, pannakilangen iti kagimongan, pagsasao, dagiti arte, ken ti kamaudianan a pakaibatayan iti sibilisado a biag, ti inanama ti publiko, palubosannatay nga agkonklusion a tentatibo maipapan iti kadakkel iti agdama a pamunganayan. Ti gobierno isut’ umuna iti listaan ken ti kapapatgan. . . . [Adda] pananglais iti linteg, iti Estado a mangipaalagad iti dayta, ken kadagiti gobernador a mamatpati pay laeng kadagita a dua. . . . Ti agdama a panangmatmat maisupadi unay iti panangmatmat maysa a siglon a napalabas . . . Kadagiti adu a paspaset iti lubong sisasaganan dagiti puersa a dumarop iti city hall iti maysa laeng a sao, mangriribuk ti bista iti publiko, mangdadael iti maysa nga unibersidad, wenno mangpabettak iti bomba iti embahada. . . . Kasta unay ti panagregget iti naan-anay a wayawaya. . . . Iti ababa a pannao, ti napolitikaan ken sosial a pagannurotan, ti kakaisuna a motibo ti pannakabalin iti tiempo isu ti Separatismo, aniaman a pilosopia ti mangabbong iti dayta. No daytoy saan pay a Pannakadadael, awan duadua a dayta ket Pannakasinasina.”
Ti kadi “Pannakasinasina” di agbayag mangiturongto iti “Pannakadadael,” ket no kasta, anianto ti pagbanagan ti lubong a pagnanaedantayo? Iti kinapudnona, ti panangituray ti tao mauk-ukomen saan a babaen kadagiti tattao a mangkatkatin kadagiti gobiernoda iti rinibribon a tawen ket maulit-ulit a masarakanda a nagkurang. Itatta ti Namarsua iti uniberso a mismo ti mangdawdawat iti pannakikuenta. Ti kadi rekord iti panangituray ti tao kadagiti adun a siglo maikalinteganna ti pannakaipalubos ti panagtultuloyna? Wenno ti kadi pannakakatinan iti mangukom a timbangan ti Dios ipakitana a masapulen a mapukaw? Ket no kasta, anianto ti mangsukat iti dayta?
Dagiti serie dagiti artikulo a “Ti Panangituray ti Tao Nakatin kadagiti Timbangan,” parang-ayennanto ti pannakaammoyo maipapan iti gobierno. Ket dayta mangipaayto ti inanama kadakayo ta nainkalintegan a manginanamakayo. Addan ti nasaysayaat a gobierno. Ket ti kasayaatan ngem amin, makapagbiagkayo a mangtagiragsak iti dayta!
[Dagiti Ladawan iti panid 9]
Inton ti rekord iti panangituray ti tao makatin kadagiti timbangan ti nadiosan a kinahustisia, pagimbagannanto aya ti panangukom ti Dios?
[Credit Line]
Ladawan ti WHO/PAHO babaen ken J. Vizcarra