Ti Panangituray ti Tao Natimbang Kadagiti Timbangan

Paset 1b—Pudno Aya a Kasapulantay ti Gobierno?

TI ANARKIA: ti kinaawan iti aniaman a porma iti napolitikaan nga autoridad, nga agbanag iti maysa a kagimongan dagiti indibidual nga awanan iti gobierno, nga agkuna nga addaanda iti naan-anay a wayawaya.

TI Griego a pilosopo a ni Aristotle inawaganna ti amin a porna iti natauan a gobierno a kas nainkasigudan a di natalged ken agbaliwbaliw. Kunaenna, sigun iti maysa a mannurat, a “ti kinatalged dagiti amin a turay ket madadael babaen iti mangdadael a pannakabalin iti tiempo.”

Gapu kadagita a kasasaad, di pagsiddaawan a dadduma a tattao ti nangitandudo iti interamente a kinaawan ti gobierno, wenno ti bassit laeng a pannakaituray no mabalin. Ngem iti panangitandudo iti ‘kinaawan ti gobierno’ iti kinapudnona sapulenna ti anarkia, maysa a termino a naala manipud iti Griego a sao a kaipapananna “kinaawan ti agturay.”

Ti sao nga “anarkia” ket inusar idi 1840, eksakto a 150 a tawenen a napalabas, ni Pierre-Joseph Proudhon, maysa a Pranses a mannurat iti politika. Ngem ti pilosopia iti anarkismo ket nalawag nga imbalabala ti Ingles a ni Gerrard Winstanley 200 a tawenen a napalabas. Kas nailawlawag idiay The New Encyclopædia Britannica, “insaad ni Winstanley ti kamaudiananna nagbalin a dagiti kangrunaan a prinsipio kadagiti anarkista: a mangpadakes ti pannakabalin; a ti sanikua maikontra iti wayawaya; a ti autoridad ken ti sanikua adda kadagiti managaramid iti krimen; ket iti laeng maysa a kagimongan nga awanan kadagiti agturay, a sadiay ti trabaho ken dagiti produktona ti mapagraramanan, a dagiti tattao mabalin a siwayawaya ken naragsakda, nga agtignayda saan a sigun kadagiti linlinteg a naipaulog manipud iti ngato no di ket sigun kadagiti konsiensiada.”

Ngem saan kadi nga isuronatay ti kapadasan a tunggal grupo kasapulanna ti maysa a pagandaranna? “Nanipud pay idi immuna a tiempo,” kuna ti The World Book Encyclopedia, “dadduma a kita iti gobierno ti nagbalin a nasken a paset iti tunggal kagimongan.” Inlawlawagna a “tunggal grupo dagiti tattao—manipud maysa a pamilia agingga iti maysa a nasion—ket addaan kadagiti pagalagadan iti kababalin a mangituray iti biag dagiti miembrona.” Kasano pay ti panangibanagna kadagiti panggepna a maipaay a pakagunggonaan dagiti miembrona?

Ngarud kaaduan kadagiti tattao insigidanto nga awatenda ti kapanunotan a dadduma nga institusion ti addaan iti maanamongan a kalintegan a mangituray ken mangaramid iti pangngeddeng a maipaay iti pagimbagan dagiti isuamin. No awan ti gobierno a mangaramid kadagiti pangngeddeng maipaay iti komunidad, tunggal indibidual mabaybay-anda a sumurot iti idiktar ti konsiensiada, kas isingasing ni Winstanley. Mangparang-ay kadi daytoy iti panagkaykaysa? Wenno ad-adda kadi a tunggal indibidual agannayas a mangitultuloy iti bukodna a pagimbagan, a masansan pakadadaelan nga agpadpada dagiti rumbeng a kalintegan dagiti dadduma?

Dagiti eksperimento iti anarkia dida nagballigi a nangpasayaat iti kasasaad ti sangatauan. Dagiti panangikagumaan dagiti maika-20-siglo a terorista a mangituang iti kagimongan, tapno dadaelen ti pagarupenda a mangdaddadael kadakuada, saan met a nasaysayaat ti kasasaadna.

Iti simple a panagsao, ti ‘kaawan ti gobierno’ awisenna ti riribuk. Ti parikut ngarud ket saan a ti ‘kaadda wenno kaawan ti gobierno?’ no di ket, ‘no ania a kita iti gobierno ti maipaay iti kasayaatan a pagbanagan?’

Ti Nagtaudan iti Panangituray ti Tao

Ti panangituray ti Dios isu ti orihinal a padron a naipasdek a maipaay iti tao idiay minuyongan iti Eden nasurok nga innem a tawenen a napalabas. Impaganetget ti Namarsua ti panagpannuray ti sangatauan kenkuana ken iti panangiturongna kadagiti bambanag a maitunos iti maysa a prinsipio a kamaudiananna inyebkasna idiay Biblia: “Saan nga agtaud iti tao a magna ti panangiturong kadagiti addangna.” (Jeremias 10:23) Wenno kas kunaen ti maysa a proverbio nga Insik: “No awan ti tulong ti Dios awan ti maaramidan ti tao.”

Ngem sabali ti konklusion ti immuna a tao a pagasawaan. Pinilida ti nagna “nga awan ti tulong iti Dios” ket kalpasanna napilitda a magna iti dalanda met laeng a rummmuar iti Paraiso nga inted ti Dios kadakuada. Kamaudiananna, bayat ti idadakkel ti natauan a pamilia, dimmakkel met ti pannakasapul kadagiti paglintegan iti gobierno a mangipasigurado iti talna ken urnos iti uneg daytoy nga urnos. Apaman a linaksid ti panangituray ti Dios, naskenen, ti panangituray ti tao, a mangpunno ti kinakawaw.—Genesis 3:1-5.

Agpapada Amin—Ngem Nagduduma

Manipud itoy a di makaawis a pangrugian, nakaad-adun a kita ti gobierno ti tao. Nakasimsimple man daytoy wenno nakarikrikut, aminda adda nagpapadaanda. Adtoy ti sumagmamano:

Dagiti gobierno aywananda dagiti kasapulan dagiti iturayanda. Ti gobierno a saan a mangaramid itoy mapukawna ti pannakaanamongna.

Mangipasdek dagiti gobierno iti paglintegan ti kababalin, isu a no di suroten dagiti iturayanna, madusada. Daytoy a linteg buklen dagiti pagalagadan ken linlinteg, agraman dagiti tradision a timmaud bayat dagiti adu a siglo. Dagiti umili kaaduanna tungpalenda ti pagalagadan iti kababalin gapu ta mabigbigda dagiti gunggona iti panangaramidda iti dayta, ta mariknada a ‘daytat’ masapul nga aramiden,’ ta paiturayanda iti panangpilit dagiti kapatadan, wenno basta madusada no saanda nga aramiden dayta.

Aramiden dagiti gobierno dagiti serbisio a lehislatibo, ehekutibo, ken hudisial babaen ti dadduma nga organisasion. Dagiti linlinteg maaramidda, maipaulog ti kinahustisia, ken maipatungpal dagiti pagalagadan.

Taginayonen dagiti gobierno dagiti nabileg a singgalut iti ekonomia iti lubong ti komersio.

Masansan a makikadua dagiti gobierno iti dadduma a porma iti relihion, a daddumat’ nasingsinged ngem kadagiti dadduma. Aramidenda daytoy tapno maanamongan ti panagturayda—‘ti bendision iti dios’—a no saan a kasta mabalin a dina magun-odan.

Siempre, agduduma met dagiti gobierno. Dagiti sientista iti politika nagduduma ti pangibilanganda a klase ken kategoria kadagiti gobierno. “Adda, kas pangarigan,” insurat ti The New Encyclopædia Britannica, “ti klasikal a nagdumaan dagiti gobierno kadagiti kaadu dagiti agtuturay—gobierno ti maymaysa a tao (monarkia wenno tirania), gobierno dagiti sumagmamano (aristokrasia wenno oligarquia), ken gobierno dagiti adu (demokrasia).”

No dadduma mailasin dagiti gobierno kadagiti termino iti kangrunaan nga institusionda (parliamentarismo, gobierno ti kabinete), sigun kadagiti kangrunaan a prinsipio iti autoridad iti politika (gagangay, karismatik), sigun iti kasasaad iti ekonomia, wenno kadagiti termino iti panangusarda wenno panangabusoda iti pannakabalin. “Nupay awan kadagitoy ti adut’ saklawenna,” kuna dayto a reperensia, “tunggal maysa kadagitoy a prinsipio iti panangusig addaanda iti nabileg a pakaibatayan.”

Ngem aniaman ti pangilasinantay kadakuada, ti nasken a banag a laglagipen ket dagiti nadumaduma a porma iti panangituray ti tao—awan mailaklaksid—ti nakatin kadagiti timbangan. Daytoy addanto napaut nga epektona kadatay amin.

[Kahon iti panid 6]

Iti panagsuratna maipapan kadagiti agtuturay a mangiturturay agingga ita agdama a tiempo, nagsurat ni apostol Pablo: “Paiturayan koma amin a tao kadagiti turay a nangatngato.” (Roma 13:1, 7) Gapuna, dagiti Kristiano a sumursurot iti panangiwanwan ti Biblia sipapasnek a tungpalenda amin a linlinteg iti daga a pagnanaedanda, malaksid no dagitoy labsingenda ti linlinteg ti Dios, a natantan-ok.

[Ladawan iti panid 7]

Nasken ti gobierno—no kasano a nasken ti trapiko a manglapped iti riribuk