Apay Moderno-Aldaw a Saplit?

“TI KINARAPIS nagbalin a kapapatgan a banag iti biagko,” inamin ti 34-años a ni Ann. Ti panagamakna a lumukmeg ti nangiturong iti nakaro a panagdieta ken ti pannakapukawna iti 30 kilos iti apagbiit laeng. “Nagbalin a nakakutkuttong ket kasla karuruarna iti kampo konsentrasion,” kinuna ti asawana.

Kalpasanna, gapu iti bisinna, rinugianna ti nangnangan. Kalpasanna, tapno di lumukmeg, nagpurga ket pinilitna ti agbakuar tapno mairuarna ti taraon. ‘Kasano a ti asinoman maaramidna ti kasta a makaparurod nga ugali?’ nalabit mapanunotyo.

“Nalaklaka dayta ngem ti pagarupyo,” impudno ni Ann. “Basta kayatko laeng ti rumapis. Kasta unay ti pannakapilit dagiti babbai nga aglanga a narapis. Kankanayon ti panangpilpilit dagiti magasin ti uso, isu a mangipaganetget iti ‘kinarapis, kinarapis, kinarapis.’ Gapuna determinadoak nga agbalin a nakakutkuttong ken napintas.”

Ngarud ni Ann nakemmeg ti kankanayon a panangtengngel ti saksakit iti pannangan. Nakemmeg sadiay iti napaut a sangapulo a tawen. Kas kinunana: “Pulos a dika inarapaap nga agturong iti nagturonganna.” Ngem saan a naisangsangayan ni Ann. Isut’ maysa kadagiti napattapatta a maysa milion nga Americana a nakapataud iti anorexia nervosa wenno bulimia iti tinawen. Adu a lallaki ti nakapataud met iti kasta a saksakit iti pannangan, ket adu met ti nalukmeg a lallaki. Ngem aniada dagitoy a saksakit?

Dagiti Saksakit

Ti anorexia nervosa mailasin babaen iti nakaro ken napaut a di pannakapangpangan wenno panagkedked a mangan gaput’ panagsuppiat iti rikna. Daytat’ di patauden ti sakit. Daytoy a kasasaad agturong iti kasta unay a panagkuttong. Ti tao—gagangay maysa nga agtutubo a babai—nakarot’ panagamakna a lumukmeg ket mariknana a nakaluklukmegen uray no nakuttong. Agsardeng ti panagkadawyan. Agkedked a pagtalinaedenna ti lukmegna iti ngatuen ti kalalainganna a normal iti edadna ken katayagna.

Ti bulimia mailasin babaen iti maulit-ulit a pampannangan, kayatna a sawen, ti di malapdan a kasta unay a pampannangan iti apagbiit a tiempo. Kalpasanna, ti bulimic padasenna nga ikkaten dagiti calories babaen iti ginargari a panagbakuar, panagpurga ken pangpaisbo, wenno ti makabannog nga arsisio. Ti kankanayon a pakaseknan ti bulimic isut’ itsura ti bagi ken ti kinalukmeg.

Inkapilitan a nalabes a pannangan ket mailasin babaen iti di malapdan a pannangan, a sarunuen iti pannakabasol a panagbain maipapan iti ugali ken ti sumaruno a panaglukmeg. Ti mapilit a mangan aglablabes a mangan no maupay wenno maragsakan. Ti resultana isut’ panaglukmeg, yantangay dagiti mapilit a mangan kaaduanna dida purgaen ti bagida iti taraon.

Ngem ti basta panaglukmeg wenno panagkuttong, wenno ti kinalukmeg wenno kinarapis, dina ipamatmat nga adda sakitmo iti pannangan. Mabalin nga adda genetiko wenno sikolohikal a makagapu. Adda sakit iti pannangan no di umiso ti kababalin ti maysa iti taraon. Ket mangan ti maysa—wenno madi a mangan—gapu iti nakaro a pannakariribuk ti emosion.

Umad-adu

Kaaduan nga autoridad ireportda ti umad-adu a saksakit iti pannangan, a daddumat’ mangawag pay kadakuada nga epidemia. Iti maysa nga artikulo a napauluan “Saksakit iti Pannangan: Dagiti Ipamatmatna iti 1990’s,” dagiti managsirarak inlawlawagda a dagitoy a saksakit “immaduda iti kasta unay iti kasansan nanipud idi 1970 ket kankanayonen a masabsabet iti panangagas iti klinika.” Makuna a, 150,000 ti matay iti tinawen manipud kadagiti komplikasion a mainaig iti anorexia nervosa ken bulimia.

Ni Ann, nupay kasta, naimbaganen a naan-anay. Isut’ nagasat. Adda 21 porsiento a makapataud iti anorexia nervosa a matay manipud iti sakit. Dagiti pampanunot nga agbekkel gagangay kadagidiay addaan iti bulimia, ket ipadamag dagiti dadduma a doktor a maysa a kakatlo kadagiti pasienteda ti nangpadas a nangkettel iti biagda met laeng.

Dagitoy a saksakit iti pannangan apektaranna ti amin nga edad, etniko, ken grupo dagiti rasa ken ballasiwenna ti amin a kasasaad iti kagimongan. Daytoy kumarkaro a saplit rinautnan ti adu a narang-ayen iti ekonomia a dagdaga. Idiay Japan ti inaduanna makuna a “kasta unay” nanipud idi 1981. Ti Sweden, Britania, Hong Kong, Sud Africa, Australia, ken Canada naaddaanda amin iti irarang-ay.

Ngem apay a dagiti saksakit iti pannangan, nupay naipadamagen iti ginasgasut a tawtawen, nagbalin nga epidemia iti maika-20 a siglo?

“Ti Templo iti Kinarapis”

Kalpasan iti 40 a tawen a panagsirarak, ni Dr. Hilde Bruch inlawlawagna: “Agannayasak a mangisalaysay iti kasta unay a panangipaganetget ti Uso iti kinarapis. . . . Dagiti magasin ken sine addaanda ti isu met laeng a mensahe, ngem ti kankanayon a mangpilit isu ti telebision, nga ulit-ulitenna dayta, inaldaw-aldaw, a ti maysa maay-ayat ken mararaem laeng no isut’ narapis.”

Sakbay ti tawen 1900, ti panagkawes iti uso a kawes isut’ kangrunaan a pakaseknan dagiti babaknang. Ngem kalpasan ti Gubat Sangalubongan I (1914-18), ti itataud dagiti department stores, magasin dagiti babbai, ken ti ladawan dagiti uso ti nangpataud iti iyaadu ti panaginteres iti uso kadagiti kaaduan a babbai. Dagiti napintas nga estilo a baro nga uso napataudda a nakaad-adu iti gagangay a kadakkel. Ngem tapno maisuot dagitoy, ti maysa a babai masapul a maaddaan iti “umiso” a pigura. Iti kasta, dagiti pagkapuyan iti pigura agbalin a pakaupayan ken pakaibabainan ti babai a saan a makaisuot kadagita a naestilo a kawes.

Kalpasanna, idi 1918, ti damo a kaaduan a malako a libro ti panagdieta innaigna ti panangtimbeng iti kinalukmeg iti panagraem iti bagi met laeng. Ti kinalukmeg kadagiti babbai namatmatan a kas pagkapuyan iti kababalin ken maysa a lapped iti kagimongan. Iti librona a Fasting Girls, inlawlawag ni Joan Brumberg ti resulta: “Kaiyariganna, inton 1920s ti makinruar nga itsura ket napatpateg ngem ti makin-uneg a kababalin gapu ta ti pannakaawis iti sekso sinukatanna ti espiritualidad kas ti ‘naraniag nga arkos ti babai.’ . . . Adut’ nangipauneg iti kapanunotan a ti kadakkel ken itsura ti bagi isut’ pakarukodan ti kinapateg ti bagi.”

Gapuna, adda panangpampanunot iti panagdieta ken ti pisikal a kinapintas. Itatta, adda napattapatta a 50 porsiento kadagiti babbai idiay Estados Unidos nga agdidieta iti naituding a tiempo, a kaaduan kadakuada maipaay laeng iti itsura! Maysa a panagsaludsod nga innala ti magasin a Glamour inimtuodna dagiti 33,000 a babbai: “Aniat’ mamaragsak unay kadakayo?” Uppat a pulo ket dua porsiento ti simmungbat iti, “Ikukuttong.” Dayta ket dandani mamindua nga ad-adu ngem ti aniaman a pagpilian nga intukon ti panagsaludsod, kas iti “Panagballigi iti trabaho.”

Bayat a sumrektayo iti 1990’s, ti kinarapis nagbalinen a simbolo iti bileg, naaramidan, ken kinapintas. “Gapu iti kinapauten ken ti aglablabes a pangkaaduan a panagdayaw iti templo iti kinarapis, awan duadua nga adu nga agkapatadan nga agtutubo a babbai ti mamagbalin iti panagdieta nga artikulo iti pammati, inlawlawag ni Brumberg. Aniat’ nalawag a resulta? Epidemia dagiti saksakit iti pannangan.

Nupay adda panangpilit iti kagimongan nga agbalin a narapis, saan nga amin a babbai makapataudda kadagiti saksakit iti pannangan. Gapuna, siasino dagiti nangnangruna nga agsakit iti kasta?

[Kahon iti panid 3]

Dagiti Risgo Manipud iti Saksakit iti Pannangan

Anorexia Nervosa

Dagiti saksakit iti dara, abnormal a presion iti dara, abnormal a panagtuglep wenno kinakapuy, iregular a bitik ti puso, kellaat a sakit ti puso, panagamarilio ti kudil, saksakit iti hormone, panagsardeng ti panagkadawyan, panagrunot ti tulang.

Bulimia

Irregular a panagkadawyan, kinakapuy ti piskel ken panagbetted, panagmaga ti bagi, pannakaulaw, panagrunot ti enamel ken panagabut ti ngipen, di panangikankano, pannakabannog, parparikut iti panagtunaw, irregular a bitik ti puso a mabalin nga agturong iti panagatake ti puso, pannakasugat ken panagpadara iti karabukob, sakit ti tian.

Inkapilitan a Nalabes a Pannangan

Panaglukmeg a mainaig iti nangato a presion ken panagbannog, nakaro a kinalukmeg (a mangpakaro iti peggad iti diabetes), coronary heart disease, kanser, saksakit iti hormone, ken bato.