Sinot’ Makapataud iti Saksakit iti Pannangan?

Nupay adda normal a nainkalintegan a panaginteres iti langa ti maysa, mabalin a tumaud ti sakit iti pannangan no agbalinen a kasta unay ti panangpampanunot ti maysa iti langana. Iyilustrar ti sumaganad a panagsaludsod ti banag.

AGRIINGKAYO!: Nalukmegka kadi, Ann, idi nangrugi dagiti parparikutmo?

ANN: Saan, ngem mangrugrugiakon a makipag-“date,” ket kayatko a napintas ti langak.

AGRIINGKAYO!: Nagpannuray kadi ti panagraemmo iti bagim met laeng iti langam?

ANN: Siguradoak a kasta. No matmatandak dagiti tattao, kanayon nga imtuodek ti bagik, ‘Aniat’ pampanunotenda?’ Kanayon a pampanunotek, ‘Masapul nga agbalinka a narapis tapno napintaska.’

AGRIINGKAYO!: Gapuna no mariknam a napintas ti langam, nasayaat ti riknam?

ANN: Siempre! No lumukmegak, kagurak ti bagik. No agsarmingak, diak pampanunoten dagiti makin-uneg a kababalin.

Awan makaammo no apay a dadduma a tattao makapataudda kadagiti saksakit iti pannangan ket saan a makapataud dagiti dadduma. Ti kultura, genetiko, salun-at wenno biokemikal a parparikut, ken ti aglawlaw ti pamilia nalawag nga addaanda amin ti paset. Kaskasdi, addada dadduma a kababalin iti personalidad a kasla mangilasin iti kaaduan kadagiti agsagsagaba.

Panangikagumaan nga Agbalin a Naan-anay

Kas maysa a grupo, kaaduan kadagidiay addaan iti saksakit iti pannangan agannayasda nga agbalin a nakalalaing ken perpeksionista a nalaing iti eskuelaan wenno iti trabaho. Kalpasan ti panangagasna iti nasurok a 130 a pasiente nga addaan iti anorexia, ni Dr. Hilde Bruch, iti librona a The Golden Cage, deskribirenna dagiti rikrikna a gagangay kadagita: “Maymaysa ti pagamkam unay, a daytat’ panagbalin nga ordinario, wenno kalalainganna, wenno gagangay—saan a basta nasayaaten. . . . Pagarupem a napategka laeng no makaaramidka iti naisangsangayan, maysa a napateg ken makaay-ayo a pakaawisan dagiti dadakkelmo ken dagiti ipatpategmo a tattao ket dayawendaka a naisangsangayan unay.”

Inamin ni Lee, a nakapataud iti anorexia: “Padpadasek nga aramiden ti nakasaysayaat a banag, padpadasek nga aramiden ti isuamin nga aramidko a kasayaatan.” Masansan daytoy a panagbalin a naan-anay maidemostra babaen iti napasnek a tarigagay a mangay-ayo kadagiti dadduma, ti panagbalin a ‘kalaingan a bassit nga ubing a babai iti intero a lubong.’

No kasano ti panangmatmat ti maysa a babai iti pasetna iti kagimongan mabalin met a mamagbalin kenkuana a nangnangruna a maapektaran. Nupay no makapataud met dagiti lallaki kadagiti saksakit iti pannangan, ad-adu dagiti babbai a maapektaran. Ilawlawag ti libro a Surviving an Eating Disorder: “Dagiti ubbing a babbai nga addaan saksakit iti pannangan masansan a dumakkelda a saan a managkalikagum kadagiti dadduma. Ti naimbag nga ubing a babai ket naulimek, di matagtagari nga ubing a babai a makasursuro a mangilimed no aniat’ mangrirriribuk kenkuana.” Nupay kasta, ti kasta a panagdakkel pagbalinenna dagiti dadduma a makarikna a dida matengngel ti biagda.

Para kadagiti dadduma a babbai, ti kankanayon a panangpadpadas a mangay-ayo kadagiti dadduma ngem maigiddato iti dayta laplapdanda ti bukodda a tarigagay a mangaywan iti biagda pataudenna ti makin-uneg a panagsuppiat a makaiturong iti saksakit iti pannangan. Inlawlawag ni Dawn, a naimbaganen manipud iti inkapilitan a nalabes a pannangan ken bulimia: “Inanamaen ti pamiliak nga aramidek ti amin iti pamay-anda, ti agbalin kas iti tarigagayanda a pagbalinak. Nupay no iti ruar agparang a nakataltalgedak ken nakalalaing, iti uneg saanak a kasta. Pulos a diak narikna a makapagbiagak sigun iti inanamada. Diak maay-ayo ti siasinoman—dagiti gagayyemko wenno dagiti dadakkelko. Kalpasanna nabigbigko a mabalinko a timbengen ti kalukmegko! Mabalin a lumukmegak, mabalin a kumuttongak, mabalinko nga aramiden ti tarigagayak iti dayta. Daytat’ nangted iti pannakariknak a matengngelko ti biagko. No matengngelko daytoy, matengngelko ti isuamin.”

Rikrikna a Di Pannakabael

Ti di kinatalged ni Dawn ilasinna ti panagduadua iti bagi nga adda kadagiti adu nga addaan iti saksakit iti pannangan. Nupay no addaan iti paglaingan, kaaduan ti kurang iti kangrunaan a panangipateg iti bagi. Ti nalabes a pannangan no dadduma mabalin a mangipamatmat iti nababa a panagraem iti bagi. Kasla, kaiyariganna, kunkunaen ti tao: ‘Awan ti kapapaayak. Apay a pakaseknak ti bagik wenno ti kinalukmegko?’ Dagita a rikrikna mangibungada iti panagliday, a mangsaplit iti dandani amin nga addaan saksakit iti pannangan.

Aniat’ mamataud itoy nga espiritu iti kinaawan mamaayna? Sumungbat ti Biblia: “Gapu ti ladingit ti puso madudog ti espiritu.” (Proverbio 15:13) Nadumaduma a bambanag ti mamataud iti panagdukot—nakaro a pannakaupay, pannakailaksid, aglawlaw a di mangikankano iti emosional a kasapulan ti maysa, makariro a kapkapadasan iti kinaubing, tapno inaganan ti sumagmamano. Ipakita ti panagsirarak a ti nakaskasdaaw a bilang dagiti pasiente nga addaan saksakit ti pannangan ti seksual a naabuso, narames pay.

Ngem tumaud met ti nababa a panagraem iti bagi gapu iti kababalin dagiti dadduma. “Agingga iti malagipko nakaluklukmegak ket kankanayon nga ibagbaga ni nanangko dayta,” inlawlawag ti maysa nga agtutubo a babai. “Naaramiden ti isuamin tapno pakuttongennak; dayta laeng ti nasken. Isut’ gapuna a kagurak ti bagik.” Ti kasasaad ti kagimongan itatta, isu a mangidaydayaw unay iti kinarapis, makatulong iti pananggura dagiti dadduma a nalukmeg ti bagida.

Kadagiti dadduma a kaso ti sakit iti pannangan a mismo pukawenna ti panagraem ti maysa iti bagina. Inamin ni Lynn, nga agbakuar iti maminsangapulo a daras iti inaldaw: “Matmatak ti rupak iti sarming kalpasan ti panagpurgak ket kunaek, ‘kaguraka,’ ket kalpasanna agsangitak. Mariknak nga awan ti mamaayko.”

Iti unegda, kaaduan a tattao nga addaan parparikut iti pannangan makumbinsirda a dakes ti kangrunaan a personalidadda. Gapuna, amin a panangikagumaanda ket naiturong iti panangilinged kadagiti makapapatay a pagkapuyan iti kangrunaan a dida pannakabael ken ti panangsapul kadagiti pamay-an iti panangibangonda iti panagraem iti bagida met laeng. Dagidiay agbalin nga anorexic padasenda nga aramiden daytoy iti naisangsangayan a pamay-an. Ti panangikagumaanda a mangsapul iti kinapateg ti bagi ti mamagbalin iti anorexia a manangallilaw—ken makapapatay.

Idi ni Lee ti insina ti ay-ayatenna a lalaki, narbek ti panagraemna iti bagina. “Kayatko a paneknekan a linaksidna ti maysa a nasayaat a banag,” kinunana. “Gapuna determinadoak nga agbalin a nakaraprapis ken nakalalaing.” Tapno kumuttong, simmardengen a mangan ken nakaro ti kinaokupadona. “Nariknak a nasayaat ti bagik. Mariknak a pudno a naisangsangayanak gapu ta maaramidko ti maysa a banag a di kabaelan nga aramiden dagiti dadduma. Pinanunotko, ‘nabilegak a tao.’”

Kimmuttong ni Lee manipud iti 73 kilos a nagbalin a makariribuk a 47 kilos. Iti panangpampanunotna kadagidiay mangpadpadas a mangpakan kenkuana, kinunana: “Pagarupek nga amin dagidiay a tattao padpadasenda a dadaelen ti biagko ken ti kinaragsakko babaen ti panangikkatda iti amin a panagraemko iti bagik. Impagarupko nga agtungpalakto a kas iti isuamin.” Gagangay dayta a kababalin ni Lee kadagiti anorexics, a padpadasenda a gun-oden ti pannakaipateg ti bagida babaen iti pananglappedda kadagiti amin a tarigagayda ken ti panangaramid kadagiti di maaramid dagiti dadduma.

No magunggundawayan ti emosion ti ubing a babai, ti panangikagumaanna a mangsalaknib iti nakapuy a panagraemna iti bagina iti ad-adda pay a pannakabuso mabalin a mangiturong met iti anorexia. Ni Shirley, kas pangarigan, nariribukan iti pamay-an ti panangtrato dagiti ubbing a lallaki kenkuana gapu iti kabbaro a napintas a pammagina. Kalpasanna nangaramid ti amana met laeng iti di umiso a pananggargari. “Nabainanak iti kasta unay ken naupayak ta napanak ken nanangko ket basta nagsangitak,” kinuna ni Shirley. “Kalpasan a kimmuttongak ket napukaw ti napintas a pammagik, awanen ti mangrirriribuk kaniak. Didakon ikankano dagiti kasungani a sekso.”

Kadagiti dadduma a kaso ti anorexia ket iyaadayu kadagiti rebbengen ti nataengan. “Diak kayat ti dumakkel ket sanguek dagiti rebbengen ti pamilia,” kuna ni Shirley. “Kasano a palubosak ti bagik a lumukmeg? Saan, pulos a saan! Diak lumukmeg maipaay iti asinoman!” Nakalkaldaang, ti panangpampanunotna nga isut’ saanen a dumakkel nagturong iti nakalkaldaang nga ipapatay gapu iti panangbisinna iti bagina met laeng.

Saan nga amin nga anorexics kastoy ti deskripsionda. Nupay kasta, kasla aminda maaddaanda ti bileg babaen iti panangaramidda iti bagbagida a maysa a mabalinda a dayawen. Ngarud makagun-odda bassit iti panagraem iti bagida. Pagtangsitda ken pagragsakanda ti kinarapis.

Panangtaming kadagiti Nasaem a Rikrikna

Yantangay mangbang-ar ken mangpakalma ti taraon, mabalin a daytat’ di umiso a mausar tapno makapagballigi iti rikrikna a kinaliday, panagdanag, panagsikor, panagpungtot, pannakaupay, pannakailaksid, wenno pannakaliput. “Bayat nga ages-eskuelaak, biktimaak iti narungsot a kapadasan a makapasakit a saritaen,” inlawlawag ni Dawn. “No panunotek dayta a pasamak, wenno adda kasasaad a diak mabalin a sanguen, nakaad-adu ti kanek. Basta padasek a ringbawan dagitoy a rikrikna iti taraon.” Ti taraon binibinegna ti sakit ti nakemna. Ngem ti inkapilitan a nalabes a pannanganna nagturong iti pannakagun-odna iti 45 kilos.

No dadduma ti sakit iti pannangan agbalin a paglisian manipud iti rigat iti biag. Kas pangarigan, ni Anne napadakkel iti maysa a pagtaengan a kadua ti maysa nga alkoholiko nga ama ket kankanayon a masursuron iti kinalukmegna. Inlawlawagna no apay a nagbalin a bulimic: “Daytat’ pamay-ak a mangtaming iti inaldaw a rigat, ket nagkurri gapu ta no kanayon a pampanunotem ti maysa a banag, di masapul a panunotem dagiti pudno a parikutmo. Pabasolem ti isuamin iti panagbalinmo a nalukmeg ket ibagam iti bagim a no kumuttongka, nagsayaatto ti biag.”

Nupay datay amin mabalin nga ad-adu ti kanenna no maupaytayo wenno nalidaytayo, ti maysa a tao nga agpeggad a makapataud iti sakit iti pannangan dina usaren ti normal a pamay-an iti panangtaming iti makin-uneg a pakariribukanna. Kas pangarigan, ti indibidual mabalin a makarikna iti rurod kadagiti dadduma a tao wenno kasasaad ngem imbes nga iyebkasna ti rurodna isut’ mangan laengen tapno bang-aranna ti rurodna.

Ti Paset ti Panagdieta

Ti panangsurot iti nainget a dieta, sigun iti panagsirarak, isu ti gagangay unay a rason nga ipaay dagiti tattao iti nakaro a pampannangan. Maysa a 1989 a panagadal iti makagapu iti panaglukmeg ipalgakna: “Ti panagdieta a pangsungbat iti pakaseknan iti kinalukmeg agparang a, maisupadi, iti pannakainaigna iti panagadu ti kinalukmeg.” Ngem apay?

No padasen a suroten dagiti tattao ti nainget a dieta, gagangay a kissayanda dagiti nasam-it ken dadduma a naimas a taraon. Dagitoy a “naiparit” a taraon agbalin a kankanayon a makagargari. Kalpasanna, no maupay, madanagan, wenno maliday, ay-ayenda ti bagida. Tapno sumayaat ti riknada, manganda kadagiti mismo a taraon a liniklikanda. Kalpasanna sumaruno ti ad-adda pay a nainget a dieta, a mangiturong iti kasta met laeng a resulta—nakaad-adu ti kanen. Daytoy a dakes a siklo mangiturong iti panaglukmeg ken saksakit iti pannangan. Inlawlawag ni Lee no kasano a pinataud ti panagdieta ti anorexiana: “Pinadasko ti amin a kita ti dieta. Kumuttongak, ket kalpasanna lumukmegak manen. Iti daytoy a tiempo kayatkon a baybay-an.”

Nupay ti panangammo iti makagapu iti sakit iti pannangan saan nga isut’ naan-anay a sungbat iti panangparmek iti dayta, ti kasta a pannakaammo makatulong iti maysa tapno makalapsut iti dayta. Daytat’ makatulong met a manglapped iti panangrugi ti parikut. Ngem ania ngay no mabigbigyo ti dadduma kadagitoy a personalidad iti bagiyo met laeng, iti pamiliayo, wenno maysa a gayyem? Kasano a maparmek dagita a kababalin?

[Ladawan iti panid 7]

Ti nakaro a pannakaseknan iti pisikal a langa ti maysa mabalin nga agturong iti sakit iti pannangan

[Ladawan iti panid 8]

Dadduma adu ti kanenda tapno parmekenda ti nasaem a rikrikna