Panangtulong Kadagidiay Addaan Saksakit iti Pannangan

MINILION a pampamilia iti sangalubongan masapul a sarangtenda ti pannakikadua iti maysa a kameng ti pamilia nga addaan sakit iti pannangan. Ti bulimia (nalabes a pampannangan ken ginargari a panagsarwa), ti anorexia nervosa (napaut a di pampannangan), ken ti di magawidan a pampannangan nagbalinen nga epidemia kadagiti dadduma a lugar.

Dagitoy a sakit ket parikut a nangnangruna dagiti babbai. Apektaranna dagiti babbai iti dandani amin nga edad, agpadpada ti agwaywayas ken naasawaan. Dagiti di pay nakagteng ken dagiti nakagtengen iti kinatin-edyer, kasta met dagiti nataenganen a babbai, agraman dagiti lola, mairamanda kadagiti agsagsagaba.a Yantangay nasurok a 90 porsiento kadagidiay naapektaran ket babbai, usarentayo ti pangbabai a pronombre no tukoyentay dagidiay addaan iti parikut.

No ti maysa nga ipatpategyo addaan iti sakit iti pannangan, awan duadua a kayatyo a tulongan. Ngem ti basta panangdawat iti bulimic nga isardengna ti nalabes a pampannanganna ken ginargari a panagsarwa, ket kasla panangibaga iti maysa a tao nga agsakit iti pneumonia nga isardengna ti aguyek. Sakbay a pudno a matulonganyo ti maysa nga addaan sakit iti pannangan, masapul nga ilasinyo ken tamingenyo ti nakaro a pannakariribuk ti riknana a masansan a ramut ti parikut. Iti kasta, nasken ti kinasigo—saan laeng a ti nasayaat a panggep. No dadduma ti pudno a parikut agtaud iti napalabas a seksual a panangabuso. No kasta, ti agsagsagaba gagangay a kasapulanna ti naisangsangayan a tulong ti makabael a manangbalakad.b

Tamingenyo ti Parikut

Ti panangduktal a ti anakyo, asawayo, wenno gayyemyo ket addaan parikut iti pannangan saan a kanayon a nalaka. Ti makagapu ket dagidiay addaan saksakit iti pannangan mabalin a nalimedda. (Kitaenyo ti naipakuyog a kahon.) Kaskasdi, ti sakit iti pannangan kaaduanna saan a maikkat a bukodna. No nasapsapa a makasarita ti agsagsagaba ken maikkan ti tulong, nasaysayaat ti gundawayna a maimbagan.

Nupay kasta, sakbay a kasarita ti maatap nga agsagsagaba, iplano a naimbag no aniat’ ibaga ken kasta met ti kasayaatan a tiempo a panangibaga iti dayta. Ti tiempo ket inton nakalmakayo ken awan ti mabalin a makasinga. Ti di umiso nga iyaadani—kas ti kasta unay a pammutbuteng—lapdanna ti komunikasion ket pakaruenna dagiti bambanag.

No makisaritakayo iti maysa nga atapenyo nga addaan sakit iti pannangan, dikay agipatpato, agsao a direkta. Kas pangarigan, mabalin a kunayo, ‘Kimmuttongka iti kasta unay. Nakalablabongen dagiti badom. Adda kadi makagapu?’ Wenno, ‘nangngegko a nagsarwaka idiay banio. Ammok a dayta ket nakababain, ngem kayatka a tulongan. Mabalin kadi nga agipudnoka kaniak?’ Uray pay no makaunget ken ilibakna, ti nakalma nga iyaadani mabalin a mangallukoy kenkuana a mangisalaysay iti banag. (Proverbio 16:21) Ti panangibanag iti prangka a panagsarita ket pudno a kalat iti umuna a pannakisarita.

Masansan a tumaud ti saksakit iti pannangan no dagiti miembro ti pamilia nalabes iti pannakaseknanda iti kalukmegda ken no maidayaw dagiti annak a nangnangruna iti itsura wenno naaramidanda. Ngarud, iti pamilia a sadiay ti maysa a miembro addaan sakit iti pannangan, dagiti dadduma iti pamilia mabalin a balbaliwanda dagiti kababalinda ken dagiti ipangpangrunada. Ti solusion iti parikut ti agsagsagaba mabalin a kalikagumanna ti panagbalbaliw dagiti miembro ti pamilia. Kinapudnona, masansan a dagiti panangikagumaanda ti maysa kadagiti kapapatgan a banag iti pannakaimbag ti agsagsagaba.

Liklikan ti Agsusubang a Pagayatan

Iti maysa a pamilia literal a dagiti naupay a nagannak pinadasda a pinelpelan ti taraon ti ngiwat ti maysa nga agsakit ti anorexia, ngem nagkedked ti balasitang ket naay-ayo iti bagina a mabalinna a pagkedkedan ti panangikagumaan dagiti dadakkelna. Gapuna bigbigenyo a dikay mapilit ti sabali a tao a mangan wenno agsardeng a mangan iti aglablabes. No ad-adda a pilitenyo ti agsagsagaba, mabalin a kumaro ti pannakisuppiat.

“Kumaro dagiti bambanag tunggal pagbalinek nga isyu ti pampannanganna,” inamin ni Joe, a ti balasangna a ni Lee dandani natay gapu iti anorexia. “Masapul nga isardengko nga interamente ti agsarita maipapan iti pampannangan.” Ti asawana, ni Ann, inlawlawagna ti nakagunggona iti anakda a babai: “Tinulonganmi a makarikna a mabalinna ti agteppel a saan nga aglablabes. Daytoy ti nangispal iti biagna.” Nainsiriban a di unay ipagpaganetget nga interamente ti isyu ti pannangan. Tulongan ti agsagsagaba a makakita a no mangan, mangan a maipaay a pagimbaganna ken saan a pagimbaganyo.

Tulongan a Mangpatanor iti Panagtalek

Kaaduan a tattao nga addaan saksakit iti pannangan ket perpeksionista. Adut’ bassit kapadasanda iti pannakapaay. Dagiti dadakkelda—a naimbag ti panggepda—no dadduma nakatulongda a nangpakaro iti parikut. Kasano? Babaen iti nalabes a panangsalsalaknib, a padpadasenda a salakniban ti ubing manipud iti aniaman a rigat.

Gapuna ti maysa a naganak masapul a tulonganna ti maysa nga ubing a makabigbig a dagiti biddutna ket paset iti biag ket saanda nga ikeddeng ti kinapategna. “Ta ti nalinteg a tao uray matuang a mamimpito,” kuna ti Proverbio 24:16, “ket bumangon manen.” Ti maysa nga ubing saan a dangran ti rigat no isut’ naisuro a ti pannakaabak ket kadawyan, apagdarikmat, ken mabalin a parmeken.

Masapul met nga awaten ken apresiaren ti maysa a naganak ti di panagpapada ti tunggal ubing. Nupay no ti maysa a Kristiano a naganak ikagumaanna a sanayen ti ubing iti “panangiturong-panunot ni Jehova,” kaskasdi a rebbeng a palubosanna ti ubing nga agtignay a siwayawaya. (Efeso 6:4) Dikay padpadasen a binoren ti ubing a maitunos iti immun-unan a pinanggepyo a pagtungpalanna. Tapno maparmek ti sakit iti pannangan, masapul a marikna ti ubing a maraem ken maipateg ti kinataona.

Sukayen ti Silulukat a Komunikasion

Kadagiti adu a pamilia a sadiay ti maysa nga ubing wenno asawa addaan iti sakit iti pannangan, adda nakapuy a komunikasion. Dagidiay agsakit gagangay a marigatanda a mangiyebkas iti pudno a rikriknada no dagitoy maiduma iti dadakkelda wenno iti asawada. Nangnangruna a pudno daytoy iti maysa a pagtaengan a sadiay ti paglintegan ket, ‘No awan ti naimbag a sawem, dika agsao iti aniaman.’ Gapuna ti agsagsagaba agtungpal iti pannangan tapno malipatanna ti pannakapaayna.

Kas pangarigan, ni Matthew dina natulongan ti asawana a nangparmek iti nalabes a pampannanganna. “Tunggal maupay isut’ agsangit sa mapan mangan,” insennaayna. “Pulos a dina . . . ipudno kaniak no ania ti mangrirriribuk kenkuana.” Maysa a manangbalakad ti nangisingasing a mangilasinda iti maysa nga oras iti linawas nga agsarita a pribado ket agsinnublatda a mangiyebkas iti aniaman a reklamona a di singsingaen. “Naklaatak,” kinuna ni Matthew. “Diak pagarupen a ni Monica ket di maragsakan kadagiti adu a bambanag ket nalabes ti panangikalkalintegak iti bagik. Pagarupko no maysaak a naimbag nga umimdeng ngem iti kinapudnona saan.”

Gapuna, tapno matulongan ti asawayo wenno anakyo, situtulokkay nga umimdeng kadagiti negatibo a rikriknana ken pannakaupayna. Sigun iti Kasuratan, umiso ti panangimdeng “iti ikkis dagiti napanglaw.” (Proverbio 21:13) Da Joe ken Ann masapul a suruenda daytoy a leksion.

“Masapul a sardengak ti panangipato no diak ammo dagiti amin a kinapudno ken ti panangipakita iti pannakarurod no naiduma ti panangmatmat ni Lee,” impudno ni Joe maipapan iti agsakit ti anorexia a balasangna. Kinuna ti asawana, ni Ann: “Imdenganyo ti kayat nga ibaga ti ubing. Dikay ipilit a sawenna dagiti sasaoyo. Imdenganyo no kasanot’ pudno a panagriknana maipapan kadagiti bambanag.”

Inyilustrar dayta ni Ann: “Idi, no agreklamo ni Lee nga adda nangpasakit ti nakemna, ibagak kenkuana a saan nga ingagara ti tao dayta. Ngem ad-adda a maupay. Itan no agreklamo, kunaek, ‘Ammok a daytat’ mabalin a nakasakit kenka. Maawatak no apay a pudno a makarurodka.’ Padasek ti makipagrikna imbes a baliwan ti panangmatmatna iti dayta a kanito.” Gapuna umimdengkayo, ket dikay ipato nga ammoyon dagiti panggep wenno rikrikna ti sabali a tao.

No adda silulukat a komunikasion, maliwliwa ti maysa bayat ti pannakariribukna ket saan a mapilit nga agturong iti di nasalun-at a pampannangan. Inlawlawag ni Dawn no apay a saanen a nagsubsubli iti kapilitan a nalabes a pampannangan ken bulimia: “No maupayak, kankanayon a mabalinkot’ makisarita iti asawak agsipud ta mannakaawat unay ken makaliwliwa.”

Ipakita ti Managsakripisio nga Ayat

Maysa nga agladladingit nga ama a ti bulimic a balasangna natay gapu iti sakit ti puso ti nangted itoy a balakad: “Ayatenyo dagiti annakyo nga ad-adda pay ngem ti pagarupenyo nga umdasen a panagayat.” Wen, naparaburkay koma iti panangiyebkas iti ayat. Tulonganyo ti anakyo ken asawayo a makarikna a ti ayatyo kadakuada saan nga agpannuray iti itsurada wenno naaramidanda. Ngem ti panangayat iti maysa a naigamer iti bisio a sakit iti pannangan ket saan a nalaka. Daytoy ti makagapu no apay a ti sekreto ket managsakripisio nga ayat, isu a deskribiren ti Biblia a naasi, naanus, ken manangpakawan. Daytat’ situtulok a panangiyun-una iti pagimbagan ti sabali ngem ti bukod a pagimbaganyo.—1 Corinto 13:4-8.

Idi maysa nga agassawa naammuanda a ti balasangda ket bulimic, nariribukanda no aniat’ aramidenda. “No dikay sigurado no aniat’ aramidenyo, agbalinkay a naasi,” kuna ti ama. “Nabigbigko nga isut’ napateg a balasitang nga addaan iti serioso unay a personal a parikut. Siaasi nga ipaay ti pammatalged ken emosional a saranay kenkuana.”

Sinaludsodanna ti balasangna: “Kayatmo kadi no kankanayon a saludsodenmi ken nanangmo no aniat’ ar-aramidem iti parikut?” Inapresiarna daytoy a naasi a pannakaseknan, gapuna saludsodan dagiti nagannak sagpaminsan.

“Addada tiempo a sumagmamano nga aldaw ti mapalabas, kalpasanna sumagmamano a lawas, kalpasanna sumagmamano a bulan sakbay nga agsubli manen,” inlawlawag ti ama. “Ngem idi inaminna a nagpabus-oy manen, pinadasmi a pinaregta ken di impadlaw a naupaykami.” Innayon pay ti ina: “Kasta unay ti panagsarsaritami. Imbagak kenkuana a nalawag nga isut’ rumangrang-ay. Kinunak, ‘Basta dika sumuksuko. Dua a lawas ti napalabasmon. Kitaenta no kasano kabayag ti mapalabesmo ita.’”

“Maysa kadagiti rason no apay dikam nadnadlaw ti nalabes a pampannangan ti balasangmi ket mammano nga aggigiddankami a mangmalem,” kuna ti ama. “Gapuna binaliwak ti eskediolko nga agtrabaho tapno makaawidak a kadua ti pamilia a mangmalem.” Ti panagbalbaliw tapno makapaggigiddan a mangan, agraman ti panangipaay iti naanus ken naayat nga atension, tinulonganna ti balasangda a maimbagan a naan-anay.

Bayat ti panangikagumaan a mangaramid ti kasayaatan agpaay iti agsagsagaba, napateg ti mangipaay iti kasapulan a disiplina, isu a mangiparangarang iti ayat. (Proverbio 13:24) Dikay salsalakniban ti agsagsagaba manipud iti banag dagiti tigtignayna. Ti panangdawat nga usarenna iti kuartana a mangsukat iti taraon a kinnanna bayat ti nalabes a pampannangan, wenno dalusanna ti rugit iti banio gapu iti ginargari a panagsarwa, ti mangisuro kenkuana nga isut’ agsubad iti tigtignayna. Babaen ti panangipapilit nga isut’ agbiag a maitunos kadagiti nainkalintegan a pagalagadan iti sangakabbalayan, ipampamatmatyo nga agtalekkayo a kabaelanna nga aywanan a siuumiso ti biagna. Daytoy parang-ayenna ti nababa a panagraem iti bagi a gagangayen kadagidiay addaan saksakit iti pannangan.

Gaput’ panagdandanag, ti maysa nga agsagsagaba mabalin nga agsao a sipupungtot. No kastat’ mapasamak, ikagumaanyo a kitaen ti gapu iti pannakarurod. Padasenyo a sapulen ken tamingen ti gubuayan ti “pannakarurod.” (Job 6:2, 3) Maysa a naisangsangayan a karit para kada Joe ken Ann idi ti anorexic a balasangda nagbalin a managalsa ken dakes ti panagsasaona.

“Kanayon a padpadasenmi nga ipakita kenkuana ti ayat imbes a pagtalawenmin,” kinuna ni Ann. Innayon pay ti asawana: “Dikam nagsardeng a nangsapsapul ti tulong agpaay kenkuana ket imbagami kenkuana nga isut’ dungdunguenmi unay.” Ti nagbanaganna? Nabigbigna kamaudiananna nga isut’ ay-ayaten unay dagiti nagannakna, ket nangrugin a nakisarita kadakuada.

No ti agsagsagaba ket maysa nga ubing, ti rigat dagiti dadakkelna, nangnangruna ti ina, ket nakaro unay. Ngarud, dagiti assawa a lallaki, masapul nga ipaayda kadagiti assawada ti nasken nga emosional a saranay. Dikay palubosan a maperdi ti panagasawayo gapu iti sakit ti anakyo. Awatenyo dagiti limitasionyo.

Kadagiti dadduma a kaso, mabalin a kasapulanyo ti manggun-od iti tulong iti ruar ti pamilia. Tingitingenyo dagiti amin a bambanag a nairaman, ket ikeddengyo no ania a kita ti tulong ti kasayaatan. Sapulenna ti kinatibker no agkedked ti agsagsagaba. Ipakaammoyo kenkuana a no kasapulan agtignaykayo a mangsalaknib iti biagna, ngem liklikanyo ti mangibaga kadagiti bambanag a dikay matungpal.

Addada tiempo a mariknayo nga awan pannakabalinyo ken agparang nga awanen namnama ti kasasaad, ngem dikay liplipatan nga ikararag dagita a parparikut iti Dios ti ayat. Isut’ makatulong! “Mabigbigmi a daytat’ saanmi a kabaelan a tamingen,” impudno ni Joe. “Ti kangrunaan a banag a nasuromi isut’ panagtalekmi a naan-anay ken Jehova a Dios. Pulos a dinakam pinaay.”

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 13]

DADDUMA A PAGILASINAN ITI SAKSAKIT ITI PANNANGAN

◼ Namedmedan a pannangan, kas iti nakaro a panagdieta wenno panagayunar

◼ Nakaro a panagkuttong wenno panaglukmeg

◼ Naisangsangayan a ritual ti pannangan, kas iti panangtadtad iti taraon a nakapimpino

◼ Nakaro a panagamak a lumukmeg, nupay no nakuttong

◼ Panangipamaysa iti kanayon a panagsasarita maipapan iti taraon ken/wenno kalukmeg, a masansan mapakuyogan iti nakaro a panagarsisio

◼ Panagsardeng ti panagkadawyan

◼ Isisina kadagiti sabsabali, kinalimed, nangnangruna ti kinapaut iti uneg ti banio

◼ Panagbalbaliw ti emosion, kas ti panagliday ken panagalipunget

◼ Nalabes a pannangan no makapungtot, agnerbios, wenno maragsakan

◼ Panangabuso kadagiti pagpaisbo, pildoras a manglapped iti ganas a mangan, wenno purga, kas kadagiti laksante

[Ladawan iti panid 15]

Nasken ti mannakipagrikna a panagimdeng