Panangabak iti Dangadang!

No damo a masabetyo ni Lee, maysa a nasayaat panagsasaona, mannakilangen, ken nalukmeg bassit nga agtutubo a babai, kasla narigat a patien a lima a tawenen a napalabas isut’ dandanin natay manipud iti anorexia. Ngem no rugianyon ti makisarita kenkuana, maallukoykayo a naimbag iti panagbalbaliw iti panunot a masapul nga aramidenna—daddumat’ nakarigrigat—tapno parmeken daytoy makapapatay a sakit iti pannangan. “Daytat’ saan laeng a pannakidangadang iti taraon,” inlawlawagna.

Yantangay dagiti saksakit iti pannangan ket resulta dagiti nalawag a parparikut iti rikrikna, ti pannakidangadang a mangparmek kadakuada mapagdadangadangan iti isip. Ti panangpadas a mangpataud iti naiduma nga ipatpateg isut’ damo nga addang iti pannakaimbag. Datay amin addaantay kadagiti naipasdeken nga ipatpateg, bambanag nga ibilangtayo a napateg. Daytoy pormaenna ti panangmatmattayo iti bagitayo ken iturongna ti panagtignaytayo iti narigat a parparikut. Dagidiay addaan iti saksakit iti pannangan masapul a baliwanda dagiti ipatpategda, a kaipapananna ti panangpataud iti naiduma a mental a kababalin.

“Mabalbaliwankayo babaen iti baro a kababalin ti isipyo,” iparegta ti Biblia, “tapno maammuanyo no aniat’ pagayatan ti Dios—no aniat’ naimbag, makaay-ayo, ken naan-anay.” (Roma 12:2, An American Translation) Wen, ti kababalin ti maysa mabalin a mamolde babaen iti panangmatmat ti Dios iti makaay-ayo. Ammonatay a naimbag ti Nangaramid kadatayo. Pudno nga ammona no aniat’ makaiyeg iti agnanayon a ragsak kadatayo. Ngem ania ti ibilangna a napateg?

Ipamaysayo iti Pudno a Kinapintas

Dagiti ipatpateg ti Dios isu ti kinataotayo iti uneg. “Ngem ti tao a makin-uneg iti puso,” no maarkosan iti maysa a nakem a naemma ken natalna, “dakkel ti pategna iti imatang ti Dios.” (1 Pedro 3:4) Kaskasdi, agbibiagtayo iti maysa a lubong a sadiay gagangayen a marukrukod babaen iti langada. Ngem anian a di nainsiriban ti sumurot itoy met laeng a pagalagadan, ta ania ngay no agbaliw ti maawat itatta a kinarapis? Sangagasut a tawenen a napalabas idiay Estados Unidos, napintas ti kinalukmeg. Idi 1890 maysa nga ad ti nangparegta: “Ibagayo a sidadayaw kadagiti babbalasang nga agpalukmegda iti taraon a . . . ‘Fat-Ten-U’ isu a MANGIPANAMNAMA a mamagbalin kadagiti Nakuttong a Nalukmeg ken Makaay-ayo.”

“Kankanayon a rukrukodek dagiti dadduma babaen iti pisikal a langada,” inamin ni Lee, isu a nangaramid idin iti panagbalbaliw iti kababalinna. “Ngem itan nasursurok nga ipateg dagiti Nakristianuan a kualidad kadagiti dadduma ken iti bagik. Itan padpadasekon a sukayen dagiti makaay-ayo a kualidad. Nabigbigko no kasano a nagrabaw ti panangipatok iti bagik ken kadagiti dadduma babaen iti pisikal a langa.”

Ti panangtaginayon iti umiso a kababalin maipapan iti langa saan a nalaka. Mabalin a kasapulan a liklikantayo ti kankanayon a pannakilangen kadagidiay a kankanayon a mangpampanunot iti kinalukmegda wenno maulit-ulit a mangipaganetget iti pisikal a langa. “Kankanayon a pannakidangadang ti makibakal iti panangpilit ti kagimongan ken ti panangsalimetmet iti umiso a kababalin,” inamin ni Lynn, a sibaballigi a naimbagan manipud iti bulimia. “Saan nga automatiko nga addaanak iti umiso a kababalin, ngem masapul nga agpanunotak iti umiso a pamay-an.” Daytoy a panagbalbaliw iti panagpampanunot apektaranna ti kita dagiti bambanag a pangibangonantayo iti panagraem iti bagitayo met laeng.

Dikay Awaten ti “Awan Mamaayna a Dayaw”

Adu a tattao nga addaan saksakit iti pannangan ibangonda ti kinapategda babaen iti panangikagumaanda a manggun-od iti kinanaan-anay wenno babaen iti naan-anay a panangringbaw iti bisinda. Ti naisentro iti bagi met laeng a pannakaidayaw a nasarakanda a maipaay iti bagbagida met laeng iti kinapudnona ket ubbaw wenno awan mamaayna. Ibaga kadatayo ti Sao ti Dios nga awan koma ti ‘maaramid gapu iti kinatangsit, no di ket mabuyugan koma iti kinapakumbaba a ti tunggal maysa padayawanna ti sabali a kas natantan-ok.’ (Filipos 2:3) Ti orihinal a sao a Griego maipaay iti “kinatangsit” literal a kaipapananna “awan mamaayna a dayaw,” wenno alungaong a dayaw. Gapuna dagidiay nga agaramid gapu iti kinatangsit padasenda nga iturong ti atension iti bagbagida gapu iti kinakawaw iti aniaman a napudno wenno napaut ti pategna. Madaydayawda gapu kadagiti bambanag nga awan mamaayna.

Kas pangarigan, kinuna ni Lee: “Mariknak a naisangsangayanak agsipud ta awan ti makapakan kaniak.” Kaskasdi inaminna: “Patiek a no naraprapisak koma, nasaysayaat ti riknak maipapan iti bagik. Ngem idi rimmapisak pay, kaskasdi a di nasayaat ti riknak iti bagik.”

Impalgak ngarud ni Lee ti dakkel a panagbalbaliw iti pannakaimbagna. “Nabigbigko,” kinunana, “nga iti Dios maysaak laeng a sangkatedted iti timba, gapuna apay nga agbalinak a kadakkelan? Saan a masapul nga agbalin ti maysa a kasayaatan. Nasayaat no dadduma nalalaingda ngem dakayo iti maysa a banag.”

Wen, nasursuro ni Lee ti ‘mangpanunot a natantan-ok dagiti dadduma.’ Kinapudnona, dadduma pudno nga addaanda iti abilidad ken paglaingan a natantan-ok ngem kadatayo, a kas met ti kinalaingtayo kadagiti dadduma a bambanag. Kaskasdi, dayta dina kayat a sawen a dagiti dadduma ket dakdakkel ti pategda ngem datayo wenno dakdakkel ti pategtayo ngem isuda.

Yantangay dagidiay nga addaan kadagiti saksakit iti pannangan sipapasnek ti tarigagayda a nasayaat ti panagrikriknada iti bagida, masapul nga ipamaysada dagiti bambanag a pudno a mangyeg iti panagraem iti bagi met laeng. “Imbes nga agtalek iti langa maipaay iti pannakaidayaw,” impudno ni Melissa, maysa a naimbaganen a bulimic, “nasarakak a ti panangawat kadagiti ipatpateg ti Dios ken ti panangraem iti panangmatmatna ti nangipaay kaniak iti dakdakkel a pannakarikna iti kinapateg ti bagik.” Wen, kas kunaen ti Biblia: “Ti imnas mangallilaw, ket ti kinasayaat ubbaw; ngem ti babai nga agbuteng ken ni Jehova maidaydayawto.”—Proverbio 31:30.

Pannakipagayam iti Dios

Ti umiso a “panagbuteng ken Jehova” saan a ti nakaro a panagamak iti pannusa ti Dios no di ket ti panagamak a di mangay-ayo iti Dios gapu ta isut’ nagbalin a Gayyemtayo. “Naragsak ti tao nga agbuteng ken Jehova, a maragsakan unay kadagiti bilbilinna,” kuna ti Salmo 112:1. Kas gayyem ti Dios, maragsakan ti maysa a mangtungpal kadagiti linlintegna. Daytoy ti mangipaay iti nabileg a pakatignayan. Ngem kasano ti panangmatmat ti Dios kadagiti saksakit iti pannangan?

Ibaga kadatayo ti Sao ti Dios a raementayo ti bagitayo, maysa a napateg a sagut manipud iti Dios. (Roma 12:1) Inlista ni apostol Pablo ti ‘amin a kita ti kinarugit ken ti kinaagum’ kas bambanag a di makaay-ayo iti Dios, ta napaliiwna nga adda dagiti ‘bambanag nga ar-aramiden dagiti di manamati a sililimed a nakababain pay a saritaen.’ Mairaman kadagitoy a banag isut’ ugali dagiti dadduma a makidaya a Romano a mangbang-ar iti bagbagida babaen iti panagbakuar bayat ti rambak ket kalpasanna agsublida tapno itultuloyda ti mangan a siaagum. (Efeso 5:3, 5, 12) Nagsurat ti apostol: “Saanakto a paadipen iti uray aniaman kadakuada.” (1 Corinto 6:12) Gapuna, tapno tagiragsaken ti anamong ti Dios, ditay koma palubosan ti taraon ken ti panagdieta a mangdominar iti biagtayo.

Yantangay addada sumagmamano a kita iti saksakit iti pannangan ken dagiti nadumaduma a kinakaro iti pannakairaman, ti kinaserioso iti kababalin iti maysa iti imatang ti Dios mabalin a nadumaduma. Kaskasdi, ti panagtarigagay nga agbalin a gayyem iti Dios tignayennanto ti maysa a mangparmek kadagiti saksakit iti pannangan. “Ti kadadakkelan a banag iti pannakaimbagko,” kinuna ni Ann, “isut’ pannakabigbigko a diak mabalin nga aramiden daytoy nga ugali ket ay-ayuek ti Dios.” Ngem ania ngay no addada dagiti panagsubli iti pannakidangadang ti maysa?

“Ti pannakabasol a dumteng gapu iti bulimia ket di madeskribir,” inamin ni Melissa. “Rinabii ken inaldaw-aldaw no awanen ti siasinoman, kankanayon nga agsangsangitak, a dumawdawat iti Dios iti tulongna ken pammakawanna.” Anian a makaliwliwa ti pannakaammo a ti Dios “mamakawanto iti nawadwad” ken mangipakita iti “kaasi kadagidiay agbuteng kenkuana.” (Isaias 55:7; Salmo 103:13) Uray pay no kondenarennatayo ti pusotayo, “ti Dios dakdakkel ngem iti pusotayo ket isu ammona amin.” (1 Juan 3:20) Saan laeng nga ammona dagiti pagkapuyantayo. Ammona ti kauneg ti panangikagumaantayo a lumapsut ken ti ar-aramidentayo a panagrang-ay.

Dikayto pulos mabannog a sipapasnek nga agturong iti Dios, a sapulenyo ti pammakawanna kasano man ti kasansan ti iyaadaniyo kenkuana maipapan iti isu met laeng a pagkapuyan. No napasnekkayo, ikkannakayto iti nadalusan a konsiensia gapu iti di kaikarian a kinamanangngaasina. (Roma 7:21-25) “Kadagitoy amin,” impatalged ni Melissa, “ti Dios maysa a pudno ken mapagtalkan a Gayyem a dimngeg kadagiti amin a karkararagko.” Ti di isusuko isut’ sekreto iti panangabak iti dangadang!

Panangtaming kadagiti Nasaem a Rikrikna

Tapno mangabak iti dangadang, masapul a sursuruen ti maysa ti mangtaming kadagiti negatibo a rikrikna imbes nga agtungpal iti taraon kas mamagkalma. Masansan, ti pananggun-od iti pannakabang-ar sapulenna ti panangibaga iti maysa maipapan kadagita a rikrikna. Kas pangarigan, ti panangsursuron ni tatangna maipapan iti kinalukmegna ti nangiturong ken Mary iti bulimia. “Pudno a basolko ta diak imbagbaga iti siasinoman maipapan iti panagriknak iti panangsursuronna,” inlawlawag ni Mary. “Basta sumrekakon iti kuartok ket agsangitak.”

Ngem ti panangiyebkas kadagita a rikrikna ket saan a nalaka para iti maysa a tao a kankanayon a mangpampanunot iti panangay-ayo kadagiti dadduma. Kaskasdi, ti libro a Bulimia: A Systems Approach to Treatment kunaenna: “Ti pannakabigbig kadagiti pannakapungtot ken panangammo iti panangiyebkas kadakuada iti natalged ken maitutop a pamay-an isuda dagiti kangrunaan nga isyu iti pannakaimbag iti bulimia.” Anian a maitutop ti balakad ti Biblia: “No agpungtotkayo, dikay agbasol; saan koma a lumnek ti init a sipupungtotkay pay laeng”! (Efeso 4:26) No mapagpungtotkayo wenno mapilit a mangibaga iti wen no mariknayo a kayatyo a kunaen ti saan, imtuodenyo ti bagiyo: ‘Kasano nga agbalinak a napudno ken prangka a saan a makasakit ti rikna?’

Laglagipenyo a saan a deskribiren ti Biblia ti paset ti babai a basta mangay-ayo laeng kadagiti tao. Dagiti matalek a babbai iti Dios, bayat nga agpaiturayda kadagiti assawada, ket no dadduma maitutop ti panangiyebkasda kadagiti rikriknada. Impakitada nga immaddangda nga immuna ket pinilida dagiti ar-aramid a saan a kanayon a nalaka. (Proverbio 31:16-18, 29) Siempre, adda peggad iti pannakapaay no surotentayo ti saan a nalatak a panggep. Dagidiay addaan iti saksakit iti pannangan masansan a maamakda nga agbiddut ket agparang a maag. Ngem tunggal maysa agbiddut! “Ti nalinteg a tao uray no matuang a mamimpito, ket bumangon manen,” kuna ti Proverbio 24:16. Ti panagsuro a magunggonaan manipud kadagiti panagbiddut ken pannakapaay ket nasken iti pannakaimbag ken ti pananglapped.

No dadduma, dagiti nasaem a rikrikna ramanenna ti napasamak iti napalabas. Nupay no dagiti pakalaglagipan kadagidiay a kapkapadasan mabalin a sairennakay pay laeng, ikagumaanyo nga ‘ipakita ti bagiyo a pampanunotenyo ti kinamanagayat ni Jehova.’ (Salmo 107:43) Pudno unay, addada tiempo ti panagragragsak no makitayo ti kinaimbag ken ayat ti Dios. Ipamaysayo a panunoten dagitoy. Uray pay no nakaro ti pannakabiktimayo, dina kayat a sawen a maikarikayo iti kasta a pannakatrato, wenno ikeddengna ti pategyo kas maysa a persona.

Manggun-od iti Tulong!

Ti maysa a tao a mangpadpadas a mangparmek iti sakit iti pannangan masapul nga agipudno iti maysa a mapagtalkanna. Dikay padasen a parmeken nga agsolsolo. Inlawlawag ni Lynn no ania ti kangrunaan a nagbalbaliwanna iti pannakaimbagna: “Maysa a rabii inayabak ni nanang iti kuartok. Kalpasan ti panagsangitko iti sangapulo a minutos, kamaudiananna impudnok a maysaak a bulimic.” Kinunana pay: “Mannakaawat unay dagiti dadakkelko. Tinulongannak ni nanang nga aganus ket diak inanamaen ti agpatnag a pannakaimbag. Nangipaay ni tatang ti praktikal a singasing ket nagkararag a kaduak. No diak koma nagipudno, naikapisak koma kadagitoy amin a tulong.”a

Ti kaadda iti panangsuportar dagiti dadduma masansan a nasken maipaay iti naan-anay a pannakaimbag. Liklikanyo ti mangisinsina iti bagiyo, nangnangruna no mariknayo a nalakakayo a maapektaran. (Proverbio 18:1) No maupay, saanen nga agturong ni Lynn iti nalabes a pannangan. Kunana maipapan iti pannakaimbagna: “Magnakami nga agkadua ken nanang ket agsaritakami maipapan iti makaupay a parikut. Imbes nga agsubli iti kababalin a bulimic, mangaramidak iti maysa a banag, kas iti yaawagko iti maysa a gayyem imbes nga isinsinak ti bagik.”

Iti uneg ti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova addada tattao a mannakitinnulong kadagiti dadduma a mangpadpadas a lumapsut iti sakit iti pannangan. “Diakon matulongan ti bagik,” inamin ni Ann, isu a naupayen iti kasta unay iti pannakidangadangna iti bulimia. “Gapuna nagipudnoak, nga impalgakko ti parikut nga inlimlimedko iti sangapulo a tawen.” Manangsuportar unay dagiti Kristiano a gagayyem. “Ti kinatangsitko ti nanglapped kaniak a dumawat iti tulong, ket dandani natayakon. Saan a maisao ti pannakabang-ar. Babaen iti tulong dagiti gagayyem, naan-anay a naimbaganak.”

Kadagiti dadduma a kaso kasapulan ti tulong dagiti propesional a nasigo iti panangagas kadagiti saksakit iti pannangan. Gagangay, ti umuna isut’ panangikeddeng ti panangagas. Ti magun-odan a tulong mabalin nga iramanna dagiti nadumaduma a kita iti panangagas babaen iti pannakisarita, panangbalakad maipapan iti nutrision, ken nalabit ti panangusar iti agas. Kadagiti nakaro a kaso nalabit kasapulan ti pannakaospital. Mabalin a ti doktor wenno ospital ammona ti aniaman nga espesialista iti komunidadyo.

Kinarasonable ken Inanama

“Impanamnama ti doktor kaniak a no manganak laeng iti natimbeng a taraon, agsublinto ti metabolismok iti normal a kasasaadna, ket diak lumekmeg,” inlawlawag ni Lynn. “Ket pudno a kasta ti napasamak.” Gapuna, anian a nainsiriban ti rekomendasion ti Biblia: “Maammuan koma dagiti isuamin a tattao ti kinarasonableyo.”—Filipos 4:5.

Ti balligi iti panagpakuttong mabalin a maibanag babaen iti kankanayon a panangkissay iti kaadu ti taba ken repinado a taraon kas iti asukar ken puraw nga arina, ken ti panangpaadu iti kanen a prutas, natnateng, ken dagiti binukel. Ti kalalainganna nga arsisio ket napateg met.b Gapu iti genetiko, edad, ken dadduma a bambanag, nupay kasta, dadduma a tattao naluklukmegda ngem ti mabalin a naus-uso.

Ni Lisa, a nakaparmek iti napaut a pannakidangadangna iti panagdieta ken bulimia, nakagteng iti maikadua a konklusion: “Diak marikna a ti balligi ket maigapu iti ikukuttong. Pagarupek a ti panagballigi adda iti panagteppel kadagiti isuamin a banag, uray pay no dayta kaipapananna saan laeng a ti idiktar ti lubong nga uso.” Nupay kasta, bayat ti panangsukay ti maysa ti rasonable a panangmatmat iti pisikal a langa, mabalin nga isut’ agpakuttong, saan laeng a gapu iti langa, no di ket tapno maliklikanna dagiti peggad a mainaig iti kinalukmeg.

Imbes a kankanayon a padasenna ti agpakuttong tapno maisuotna dagiti babbabassit ti maysa a tao mabalinna ti mangisuot kadagiti naemma a kawes ket komportable met iti dayta. Padasenyo ti agbalin nga okupado kadagiti nasayaat nga ar-aramid imbes nga inaldaw a mangtimtimbang ken mangrukrukod iti bagiyo. No makidangdangadangkayo iti bulimia, siguraduenyo nga ikkatenyo amin a sobra a taraon nga inlaksidyon, ket no mapankayo aggatang, mangikuyogkayo ti kaduayo. Ikagumaanyo ti mangan a kaduayo dagiti dadduma. Taginayonenyo ti rasonable nga eskediol, ket mangipaaykayo iti nasken a tiempo maipaay iti panaglinglingay.

Kangrunaan ngem amin, sukayenyo ti maysa a panggep iti biag. Sipapasnek nga ipamaysayo ti panunotyo iti namnama ti Biblia nga umay a baro a lubong iti kinalinteg. Iti mabiiten pukawenton ti Dios dagiti adu a pakaupayan ditoy daga a mangiturong iti saksakit iti pannangan ken ipatinggana nga agnanayon daytoy maika-20-siglo a saplit.—2 Pedro 3:13.

Ngem aniat’ maaramidan ti maysa a naganak wenno asawa iti panangtulong iti maysa iti pamilia nga addaan iti sakit iti pannangan? Ti maud-udi a bilang iti Agriingkayo! usigennanto daytoy.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Sursuruenyo a di awaten ti propaganda ti lubong a ti pategyo agpannuray iti langayo