Panangmatmat iti Lubong
Panangakoda a Mesias
“Ti Moon’s Unification Church nabayagnan nga insuro dagiti miembrona a ti pundador-propetana a Koreano ket kasapulan nga isut’ maikadua a Mesias ta napaay ni Jesus a nangkompletot’ misionna ditoy Daga,” kuna ti Los Angeles Times. Ngem ita, iti damo a panangiyebkasna iti dayta a doktrina iti publiko, “Imbaga ni Sun Myung Moon iti maysa a relihiuso a kumperensia nga isut’ Mesias.” Iti panangibagana a ti lubong kasapulanna ti Mesias tapno mawayawayaan manipud iti impluensian Satanas, kinuna ni Moon: “Tapno tumulong a mangibanag a mismo iti daytoy a panggep inawagannak ti Dios.” Dagitoy a sasao, a naiyebkas iti Assembly of World Religions nga inisponsoran ti simbaanna, pinagpungtotna ti adu a dimmar-ay.
Makapapatay nga Epektot’ Panagtabako
Agarup 10,000 a delegado ti immatender iti International Cancer Conference sadi Hamburg, West Germany, idi Agosto 1990. Kas naireport iti Frankfurter Allgemeine Zeitung a pagiwarnak nga Aleman, nangngegda a ti tsirman ti kumperensia kinunana: “Iti las-ud ti sumagmamano a dekada ti bilang dagiti natay a nainaig iti panagtabako iti intero a daga ket nangatngatonto ngem iti dagup dagiti natnatay iti amin a gubgubat.” Nupay paboran dagiti delegado dagiti addang a mangpasardeng iti panagusar ti tabako, adu nga espesialistat’ kanser ti makitkita a mangiliblibas iti panagsigarilioda iti ruar.
Agdama a Pannakidangadang
Maysa a mannalon iti estado ti Victoria sadi Australia inyam-ammona ti kuneho iti kontinente idi 1859 idi inyibbetna ti 12 kadakuada iti lugarna tapno pagay-ayamanda a paltogan. Idi 1950’s ti bilang dagiti kuneho naabutnat’ 600 milion! “Ngalngalendat’ bunubon dagiti kadawyan a mula ket artapandat’ karnero ken kadawyan nga an-nimal iti pannakiinnagaw kadagiti ruot, kayo ken mula . . . ket makapatauddat’ nakaro a panagreggay,” kunat’ The Sun-Herald ti Sydney. Gapuna naiyam-ammo ti myxomatosis a virus—a makapapatay kadagiti kuneho—a naiwaras babaen kadagiti lamok ken ngilaw ti Francia. Nupay nakaskasdaaw ti panagballigina idi damo, napatanor ti resistansia iti virus, ket ti populasion ti kuneho ngimmato manen iti nasursurok ngem 200 milion. Itan plano ti Australia ti mangusar iti ngilaw ti España tapno mangiwaras iti virus kadagiti lugar a di kabalinan dagiti lamok ken ngilaw ti Francia gaput’ kinatikagda unay ken patanorendat’ nasamsamay a klase ti myxomatosis nga awitenna. Kunaen ti pagiwarnak a dagiti kuneho “agpaaduda iti inggat’ 10 a beses iti tinawen, a ti kadawyan nga ina a kuneho mangpataud iti 25-30 nga annak.”
Tulong kadagiti Agtartrabaho nga Inna
Natakkuatan ti maysa nga ahensia ti panagiyanunsio iti asideg ti Regensburg, Alemania, ti mannakipagrikna a solusion ti problema dagiti agtartrabaho nga inna nga awan masarakanda nga agaywan iti annakda bayat ti aldaw. “Agtrabaho iti part-time ket ikuyog dagiti annak,” imbagat’ manedyer ti kompania kadagita nga empleado, sigun iti Nürnberger Nachrichten. Inkalintegan ti manedyer: “Kaaduanna a babbai ti agtrabaho ditoy, ken narigat a biruken dagiti nalaing nga agtrabaho iti panagiyanunsio. Isu nga kayatko nga agtalinaed dagiti trabahadorko.” Siempre, ti opisina nga addaan lima wenno innem nga annak nga agpagnapagna ket saan a kanayon a kumbiniente iti panagtrabaho, ngem marikna dagiti agtartrabaho nga inna nga ad-addada a naregta, sigagagar a mangay-ayo iti kompania a nangipamuspusan ti pannakatulongda, ket saanda unay a masingsinga no idilig iti panagtartrabahoda iti pagtaengan. Inkomento ti agmaymaysa a naganak nga agtartrabaho a tallot’ annakna: “Awanen ti sabali pay koma a pamay-an a makapagtrabahoak.”
Problema iti danum
“Iti agdama, agdadangadang dagiti pagilian gaput’ asete, ngem iti mabiit a masanguanan, mabalin a ti danum isuntot’ mangparissik iti naarmasan a panagdadangadang,” kunat’ Time a magasin. “Napartak unay ti panangus-usar ti tattao iti limitado nga abasto ti presko a danum. Sabsabidongan ken ib-ibusen ti sangatauan ti nasudi a danum a mangsustento ti amin a biag.” Nupay ti panagkurang iti danum ket kasla di nakappapati iti planeta a 70 porsiento iti dagana ket nalapunos iti danum, laglagipen koma a 98 porsiento dayta a danum ket naapgad ket di maikanatad nga inumen ken pagtalon. Ti kinakurang ti presko, nadalus a danum dina laeng pagpeggaden ti salun-at, irarang-ay ti ekonomia, ken isuamin a nabiag iti bakir no di ket mabalin a pataudennat’ panagbisin a tinawen. Dagiti urnos a mangusar kadagiti dadduma a gubuayan napaayda. “Maad-adalen ti lubong nga adda dagiti limitasion ti abilidad ti sangatauan a mangiyakar-akar ti danum nga awanan nakaro a pannakasinga ti kinatimbeng ti naturalesa,” kuna ti Time. Nupay kasta, mapaadu a nalaing ti abasto babaen iti mismo a panangpabassit kadagiti masaysayang. Mapattapatta nga, iti sangalubongan, 65 inggat’ 70 porsiento kadagiti maus-usar a danum ti masaysayang gapu kadagiti panagubo, evaporation, ken dadduma pay a di panagin-inut.
Baro a Pagannurotan iti Eroplano
Ti pederal a pagannurotan ti Estados Unidos, kalikagumanna itan nga amin nga agtugaw iti binatog nga asideg iti pagruaran ti eroplano ket nasalun-atda iti pisikal, makabasa ken makapagsaoda iti Ingles, ken makabaelda a tumulong a mangbakwit iti eroplano no adda emerhensia. Dagita a tugaw maiparitda kadagiti nakapuy, baldado (agraman dagiti sul-ot ken bulsek), ken awan pay 16-añosna ken dagidiay masikog wenno addaan babassit nga annak. Dagiti pasahero kadagiti tugaw iti binatog ti pagruaran mapilida iti ruangan ket maibaga ti annongenda ngem mabalinda met ti agkitakit ket agtugawda iti sabali. Maipaay met ti espesial nga instruksion iti tattao a nakatugaw iti binatog ti pagruaran. Adu a kompaniat’ eroplano planoda a punnuen dagitoy a tugaw kadagiti bukodda nga empleado a libret’ pasaheda no agbiaheda a personal wenno gaput’ negosio, ta kadawyan nga addaandat’ espesial a pannakasanay kadagiti addang ti kinatalged. Ti baro a pagannurotan naisingasing kalpasan a ti panagadal kadagiti panag-crash impakitana a ti kinaawan abilidad a mangpanaw a dagus iti eroplano isut’ nakagapu ti ipapatay ti sumagmamano.
Dagiti Ubbing ken Aids
Iti damo a reportna iti epekto ti AIDS iti annak, ti World Health Organization kunana a ti virus bikbiktimaenna ti ad-adu nga amang nga ubbing ngem iti damo a naipagarup ken a ta agarup sangapulo a milion nga ubbing ti nalabit a maimpektaran inton tawen 2000. “Ti kaaduan kadagitoy nakaaladan iti AIDS ket nataydan inton tawen 2000,” kunan Dr. Michael Merson, direktor ti sangalubongan a programa iti AIDS ti ahensia. Dagiti natakkuatan rinebisarda met ti pattapatta a dagup ti impeksion iti HIV iti dayta a tawen, nga ingngatona dayta iti agarup 25 inggat’ 30 milion a kaso. Dagiti annak ti naimpektaran a babbai maatiwanda iti dua a wagas: Ti tsansa a ta 30 porsiento ti maaddaanto a mismo iti virus, idinto ta ti 70 porsiento mabalin a mauliladanto gaput’ ipapatay ti nagannakda gapu iti AIDS.
Kainginero iti Uneg ti Danum
Ti pannakalayus dagiti rinibribo a milia kuadrado ti kabakiran idiay Brazil pinatanornat’ di gagangay a baro a pagsapulan: panagtroso iti uneg ti danum. Dagiti minilion a kolor-dapo, awanan bulong a sangsanga, a rumrumkuas iti danaw a napaadda idi naibangon ti dakkel a hydroelectric dam bayat ti 1980’s, ti nakita dagiti nasaririt a mata ni Juárez Cristiano Gomes. Nangimbento iti de motor a kikir ket nangbukel iti maysa a kompania a mangani kadagiti troso. Bumatokda nga addaan kadagiti pagangsan agingga iti 50 metros a kauneg tapno putden dagiti kayo. Dagiti kainginero iti uneg ti danum saanda nga agpeggad a matupakan kadagiti kayo, ta kaaduan a kaykayo “agtupakda” iti rabaw, a nakasagana a maiyanud iti kabangibang a makinaria ti kayo. Ngem addada dadduma a peggad nga annadan. Idi napan a tawen kinagat ti piranha ti maysa a managbatok.
Iyaadu ti Plastik
“Iti napalabas nga innemapulo a tawen awan pulos banag iti pagtaengan ti asinoman a naaramid iti plastik,” kunat’ Asiaweek. “Itatta dagiti adu a kita ti plastik addada iti tunggal kuarto.” Iti sangalubongan, daytat’ $200,000,000,000 a negosio. Ti kadaklan a pannakausarna, nga agarup 30 porsiento, ket pagilaonan, agraman dagiti botelia ken bag. Ti maikadua, nga agarup 20 porsiento, isut’ pannakausarna a pagpatakder. Nupay nakaus-usar unay ken nalaka, dagiti plastik addaandat’ pagdaksan no maibellengda. No mapuoran, sabidonganda ti angin; no maibunton, agtalinaedda a “di marunaw a tuben iti naporma a daga.” Nupay ti panang-recycle mabalin a solbarenna ti problema, ti panangkolekta ken panangpili kadakuada napaneknekan a nagastos unay.
Silalagip iti Kinatalged Makagunggona
Ti kasansan ti ipapatay gaput’ aksidente bimmaba iti 21 porsiento sadi Estados Unidos bayat ti napan a dekada, sigun iti estadistika nga inruar ti National Safety Council, a namagbalin iti dekada nga ad-adda a naisangsangayan iti pananglikliknat’ aksidente ngem iti aniaman a dadduma a siglo. Kas pangarigan, adda 20-porsiento a binabaan ti kasansan ti ipapatay gaput’ aksidente iti lugan a de motor. Dagiti aksidente a nainaig iti trabaho bimmaba iti 29 porsiento. Ti aksidente iti publiko, kas kadagiti pannakatnag ti eroplano ken pannakalmes, bimmabada iti 22 porsiento. Ket ti aksidente iti pagtaengan, agraman ti pannakatnag, uram, ken pannakasabidong, bimmaba iti 16 porsiento; nasaysayaat koma daytoy no saan a dakkel ti ngimmatuan ti aksidente iti makapapatay a sobra a panagtomar iti agas. Ti irarang-ay iti panangpababa kadagiti aksidente, a maikapat a gapuanan ti ipapatay (kalpasan ti sakit ti puso, kanser, ken atake), ket maipabiang iti napasayaat a pagannurotan, nagbalbaliw a panangmatmat, ken dagiti kampania iti kinatalged.