Di Pannakabigbig iti Kolor—Karkarna a Depekto

ANIAN a pannakaklaat dagiti konserbatibo a Quaker idi nataldiapanda dagiti nakalablabasit a medias ni John Dalton! Gapu ta naynay a konserbatibo ti kolor dagiti kawesda—kolor dapu, kayumanggi, ken nangisit—naklaatda iti kawes ni John. Aniat’ napasamak?

Ni Dalton, a nayanak idi 1766 sadi Eaglesfield, Inglatera, ibagana a “berde” ti dara ket ti bulong a laurel “nasayaat nga ilaok iti [nalabaga nga] alakre.” Wen, ni Dalton, a nagbalin a nalatak a kimiko, dina mabigbig ti kolor (color blind), wenno mas umno, depektot’ panangmatmatna iti kolor.

Ti nalabaga ken Dalton, kasla dapu ket bassit ti nakaigiddiatanna iti berde. Isu met la a nakapungtot no dagidiay naangaw a gagayyemna pagsusukatenda dagiti mediasna! Isu a kadagiti dadduma a pagilian ti Europa, Daltonismo ti awagda iti kasta.

Sangalubongan a Problema

Idi 1980, pinattapatta ni Dr. Janet Voke ti City University, ti Londres, a nasurok dua a milion a taga Britania ti depekto ti panangmatmatda iti kolor. Kadagiti naiputputong a purok, mammano lat’ makinproblema itoy. Idiay Fiji, 1 la iti tunggal 120 ti di makabigbig iti kolor, ngem idiay Canada, tunggal maika-9, no iti promedio, saan a normal ti panangmatmatna iti kolor.

Naggigiddiat ti panangmatmat ti tattao iti kolor. Sigun iti akseptado unay a teoria, normal ti panangmatmatmo no puraw ti makitam apaman a tallo a rayos ti lawag—saggaysa a nalabaga, berde, ken asul—ti agtitipon nga agsilnag a parepareho ti templada. No nagduduma ti templa dagita tallo a rayos, sabali a maris ti mapataud ket natural a malasinmo.

Ngem, no amin dagiti kolor a makitam ket rummuar babaen iti panagtipon laeng ti dua kadagitoy a primera a kolor, ket awan paggiddiatanna no adda mainayon a maikatlo a kolor, perdi ti panangmatmatmo. Maawaganka a dichromat. Ni John Dalton dina mabigbig ti nalabaga (red-blind dichromat).

Ti depekto dagidiay makunkuna a monochromat mas grabe pay. Dagidiay kastoy ti kasasaadda awan makitada a kolor. Kadakuada, ti dekolor a TV, kasla puraw ken nangisit laeng.

Kaaduan a di makabigbig iti kolor anomalous trichromat ti sakitda. Ti maris a makitada isut’ panaglalaok dagiti tallo a primera a kolor, isuna laeng ta nagduduma ti templa dagiti primera a kolor a mabigbigda. No kastat’ problemayo, “Nalabaga unay!” wenno “Berde unay!” kuna nokua dagidiay normal ti panangmatmatda apaman a templaenyo ti kolor ti TV.

Ti Makagapu

Aniat’ makagapu kadagita a depekto? Bigbigen ti The New Encyclopædia Britannica a ti maysa a makagapu isu ti bukodyo a “wavelength discrimination apparatus.” Tunggal matayo adda ag-130 milion a light receptor idiay retina, ngem 7 milion laeng kadagitoy ti mangted iti color vision. Dagitoy a para awat iti kolor naawaganda iti cone gapu ta kasla sarangusong ti pormada.

Dagidiay normal ti panangmatmatda addaandat’ tallo a kita ti cone. Adda dagiti cone a maibagay kadagiti atiddog a wavelength ti lawag (nalabaga). Ti maikadua a grupo mabigbigda ti kalalainganna a wavelength (berde), ket dagidiay nabati para iti ababa a wavelength (asul). No adda kurang a grupo dagiti cone wenno perdit’ panangbigbigda kadagidiay nakainaiganda a wavelength, rumsuan ti problema. No diyo mabigbig ti nalabaga, kas pangarigan, diyo madlaw no agluom ti kamatis a manipud berde agbalin a naranhita santo lumabbaga.

No perdi ti optic nerve ket apektaranna ti mensahe ti cone a mapan iti utek, maperdit’ panangmatmat. Adda dagiti agas, kas kadagiti tableta a para malaria, nakuna a dadaelenda ti panangbigbig iti kolor. Adda dagiti tableta a contraceptive a naireport a baliwanda ti langa dagiti asul, berde, ken amarilio. Sigun iti libro a Colour Vision Testing, inlista ni Dr. Voke ti tabako ken arak a makagapu iti permanente a di pannakabigbig iti nalabaga ken bede.

Uray ti edad, maysa met a makagapu, nangruna no iti pannakailasin ti asul. Inkomento ni managsirarak nga R. Lakowski a ti panangbigbig iti kolor kasayaatanna no agtin-edyer ti tao, ket agtalinaed a kasta ingga nga ag-35. Kalpasanna agin-inuten a kumapoy ti panangbigbig, aglalo no ag-60.

Nupay dayta a depekto ket mabalin a magun-od bayat ti panagbiag, kaaduan a di makabigbig iti kolor kastadan manipud nayanakda. Apay?

‘No Kastat’ Lolo, Kasta Met ti Apoko’

Ti normal a pannakakita ti tao iti kolor isut’ naisangayan a sagut. No umnot’ panagandar dagiti cone ti matayo ket umiso ti mensahe nga itulod ti optic nerves idiay utekyo, kompletot’ kolor a makitayo. “Ti nasanay a mata ti tao makabigbig ti 150 a maris,” impadamag ti libro a How Animals See. “Adu dagiti animal . . . a nalabit dida makita dagiti kolor a makitatayo. Ngem normal a kasasaad ti matada dayta, saan a depekto,” kunat’ The World Book Encyclopedia.

No sigsigud a perdit’ panagkitayo, di pagduaduaan natawidyo dayta. Nangtawidanyo? Ti Health and Disease depinarenna daytoy a depekto kas “nainaig iti sekso” ket “maipatawid dagiti babbai ngem masansan a tumaudto kadagiti lallaki nga appoko.” Masansan ngarud a ‘no kastat’ lolo, kasta met ti apoko.’

Di Mabigbig ti Kolor? No Kasano a Maammuan

Adda kadi panagsuspetsayo a di mabigbig dagiti annakyo ti kolor? “No madlawyo a ti 5- wenno 6-años nga anakyo ket marigatan a mangilasin iti kolor; no di agpadat’ kolor ti mediasna; wenno di umiso a kolor ti alaenna a krayola no adda paalayo,” ngarud, ti libro a Childcraft kunana, “masapul a pasukimatyo ti panagkitana.” Kasano?

Maysa kadagiti kalatakan a panangsukimat iti panagkita iti kolor isut’ Ishihara test. Ti mangsukimat pakitaanna ti anakyo kadagiti agsasaganad a baraha a napno kadagiti tuldek a nagdudumat’ marisda. Dagiti padron ken numero naiyurnosda kadagiti tuldek a mabigbig ti asinoman a normal ti panagkitana iti kolor. Damagen iti anakyo no ania dagiti padron wenno numero a makitana. No kitaen ti maysa a tsart, ti anak a di makabigbig iti nalabaga makitana ti “6,” ti di makabigbig iti berde “9” ti makitana. No “96” ti makitat’ anakyo, normal ti pannakabigbigna iti kolor, sigun iti dayta a paset ti panangsukimat.

Gapu ta umad-adut’ pannakausar dagiti material a de kolor a pangisuro kadagiti ubbing, nainsiriban nga ammuenyo no adda depektot’ panagkita ti anakyo iti kolor. Ngem gapu ta di pay mabalbaliwan ken maagasan ti natawid a di pannakabigbig iti kolor, adda aya maaramidanyo iti dayta?

Panagannad

Ni Hazel Rossotti, autor ti libro a Colour, umuna nga irekomendarnat’ nasapa a pannakasukimat. Kalpasanna ti di makabigbig iti kolor “mapakaammuan kadagiti kasasaad a mabalin a mangriro ket masursuruan nga agtalek inggat’ mabalin iti dadduma a bambanag a saan la a kadagiti di nalawag a kolor.”

Isuroyo iti di makabigbig iti kolor nga anakyo ti kaipapanan dagiti de kolor a sinial ti trapiko kadagiti kalsada. Nupay mabalin a mailasinna ti nalabaga nga stoplight manipud iti berde a silaw a “go” babaen iti lugarda, tulongam a mangbigbig iti nagduma a kapigsa ken kinalawag ti tunggal silaw. Iti kasta, inton isut’ agmaymaysan, siuumisontot’ panangbasana iti sinial uray no adda iti kasipngetan.

No dimo mabigbig ti kolor, nasayaat no liklikam ti panagpannuray laeng iti kolor no agdesisionka. Yantangay ti utek mabalinna a supusopan ti depekto iti panangbigbig iti kolor, nayonam ti ikutna nga impormasion babaen iti ad-adda a panangimatang ti kinalawag, posision, ken sukog ti maysa a banag. Dikay agkedked nga agpatulong kadagiti gagayyem ken kakabagianyo a normal ti panangbigbigda iti kolor.

No mangaramid iti nasken a desision, kas iti no aniat’ maitutop a trabaho, nainsiriban no laglagipenyo dagiti pagdaksan nga iyeg ti depekto a di pannakabigbig iti kolor. Iti dadduma a trabaho, ti di pannakabigbig iti kolor ket nakaro a lapped. Daytat’, kas pangarigan, maysa a lapped kadagiti adu a kimiko, parmasista, managimprenta iti de kolor, ken manangretrato. Ti nasayaat a panagkita iti kolor nasken kadagiti dentista no itupagda ti artipisial a ngipen. Ken, ad-adda nga alerto dagiti agparparti ken dagidiay adda iti industria nga agiyabasto iti taraon no nasayaat ti panagkitada iti kolor. Narigrigat para kadagiti narses ken doktor nga amirisen ti kasasaad ti salun-at dagiti pasiente a sukimatenda no kurang ti panangbigbigda iti kolor.

Tunggal maysa a nasayaat ti panagkitana addaan napateg a gameng. No adda kapkapuyna ti panagkitayo iti kolor, agan-annadkayo. Kas ehemplo, rebbeng a silalagipkayo a ti panangipauneg kadagiti di nesesita a droga, nalabes a panaginum iti alkohol, wenno panagtabako padaksennat’ panagkitayo iti kolor. No naan-anay ti panagkitayo iti kolor, no kasta addaankayo iti di magatadan a regalo a tagiragsaken.