Ti Natured a Mammapatay iti Uleg

BASSIT ken dutdotan, ti mongoose kasla di mammapatay ti uleg. Ngem, kunat’ autor a ni R. O. Pearse, “nalabit ti kasisikapan a kabusor ti uleg . . . ket ti mongoose.” Intuloy ni Pearse: “Daytoy bassit a parsua sigurado a pinusekna ti bassit a bagina ti dakkel a kinatured, kas iti aniaman a sabsabali pay a naatap a parparsua . . . Dagiti idadarupna kadagiti uleg ket nakalatlatak.”

Ania kadi daytoy naidumdumat’ kinaturedna a parsua? Ti mongoose ket kameng ti dakkel a pamilia nga agbibiag kadagiti adu a paset ti Africa, Asia, ken akin-abagatan nga Europa. Addada sumagmamano a kategoria ken nasurok a 40 a klase daytoy bassit nga agpaspasuso nga animal. Agduduma dagitoy iti kadakkelda manipud bassit a mongoose, nasurok a 0.3 metro laeng ti kaatiddogna, aginggat’ agsidsida ti rasá a mongoose iti abagatan a daya nga Asia, a 1.2 metro ti kaatiddogna. Kaaduannat’ addaan kadagiti ababa a saka, atiddog a burboran nga ipus, ken atiddog a bagi a naabbongan ti napuskol, nakersang a dutdot, a dapuen aginggat’ morena iti kolorna. Babassit dagiti lapayagda ken gagangay a natarid dagiti agongda.

Dadduma ket agmaymaysada a parparsua nga aktibo iti rabii. Dagiti sabsabali pay rummuarda iti aldaw ken mannakigayyemda, a kas ti amarilio a mongoose, nga agbibiag kadagiti binunggoy nga inggat’ 50-da. Dagiti pagtaenganda? Kangrunaanna, kadagiti rengngat ti batbato wenno kadagiti abut iti daga. No dadduma kalienda a mismo dagitoy, ngem masansan aggianda kadagiti abut a pinanawan dagiti sabsabali nga an-animal. Mapanda pay kadagiti awan naggianna a bunton ti anay ken kuton.

Nupay kasla di makadangran ti langa ti mongoose, dika agkamali iti dayta: Daytat’ maysa a manangkaan—alerto, natured, ken alisto. Ti taraon ti dadduma a klase iramanna dagiti insekto, abalabal, igges, susô, alutiit, tukak, ken rasá, kasta met dagiti itlog ken prutas. Ti mongoose ket nasirib ken nasikap. Ti garitgaritan a mongoose, kas pangarigan, naikuna a mangaramid iti kinasikap iti panagtakderna kadagiti makinlikud a gurongna ket agtumba a pasikig. Apay? Tapno paasitgenna ti masmasdaawan a guinea a manok—ket matiliwna!

Ti reputasionna kas mammapatay ti uleg, nupay kasta, nangiyeg kinalatak ti mongoose.

Uleg Kontra Mongoose

Ngem kabaelan kadi a talaga nga abaken daytoy nagbassitan a parsua ti awan butengna a kobra no aglabanda? Ni mannurat a Laurens van der Post sadi Makin-abagatan nga Africa inladawannat’ kadawyan nga uleg-mongoose a panaglaban iti librona a The Heart of the Hunter: “Nakakitaak ti [mongoose], di nasursurok ngem tallopulo ket tallo a sentimetro ti kaatiddogna manipud ulo ingganat’ ipus ken nalabit sangapulo ket tallo a sentimetro ti katayagna, a nakilaban iti 1.8-metro a kobra. Kalpasan ti agsasaruno a nasigo ken napardas a panangsikap a paulit-ulit nga idadarup ti uleg, a pumaltos iti maysa laeng a milimetro, isut’ dumarup, bigla a tenglenna ti kobra iti likudan ti tengngedna tapno sippitenna a dagus ti bukotna.”

Ti natan-ok a panagtalek ken tured ti bassit a mongoose, a buyogen ti kas kapardas ti kimat nga abilidad a manglisi kadagiti panangdarup ti uleg, ti mamagbael kenkuana a mangparmek iti napeggad a kabusorna.

Ti Kagat ti Uleg

Ti kadi mongoose, nupay kasta, addaan resistensia iti gita ti uleg? Saan nga interamente. Ngem kasapulan ti dakkel a kantidad ti gita tapno patayen ti mongoose. Maysa nga autoridad kunaenna a walo a daras ti makapapatay a kantidad nga agpaay iti kuneho ti kasapulan tapno patayen ti maysa a mongoose. Narigat a matay ti maysa a mongoose gaput’ kagat ti uleg.

Mabalbalin pay ketdi a matay ti mongoose gaput’ pannanganna ti makasabidong nga uleg! Wen, kalpasan ti panangpatayna ti napeggad a kabusorna, ti nangabak isut’ mangan iti dayta, a mangrugi iti ulo. Kunaen ti The International Wildlife Encyclopedia: “Sumagmamano [a mongoose] ti nasarakan a natay ket ti kalpasan ipapatay a panangusig impakitana a nanganda ti uleg a ti saongna linussokna ti bituka ket simrek ti sabidong iti pagayusan ti dara.”

Nupay kasta, nupay makapapatay kadagiti kobra, dagiti mongoose dida naballigi iti panangpatay kadagiti karasaen. Ngamin ta, dida mapatanor ti resistensia iti gita ti karasaen. Mainayon pay, naparpartak dagiti karasaen ngem iti kobra iti abilidad a dumarup.

Dagiti Mongoose kas Taraken?

Diyo kunaen, nupay kasta, a ti mongoose ket nasikap iti kasisigudna. Iti kasumbangirna, sumagmamano a klase ti mongoose ket napaamoda ken maay-ayat, masirib a taraken. Idiay Sauce for the Mongoose, ni autor a Bruce Kinloch mangted nakaay-ayat a salaysay iti tarakenna, maysa a garitgaritan a mongoose a maawagan Pipa.a Napnuan kinapilio ken kinasikap, ni Pipa ket kankanayon a gubuayan ti pannakalinglingay ti pamilia. Maysa a kinasikap—a gagangay kadagiti mongoose—pinagkatkatawana ti pamilia idi damo a nakitada dayta. Inladawan ti autor no ania ti napasamak:

‘Nakasarak ni Pipa iti nagtimbukel a puraw a kabibe ket nagmaniobra agingga a ti bukotna nakaas-asidegen iti maysa kadagiti pagbalunanmi. Pinetpetanna ti kabibi iti nagbaetan dagiti makin-sango a karamutna, inwasiwasna, agpangato ken agpababa, atras ken abante, iti amin a tiempo agpalpallayog ti kabibe kadagiti karamutna, kasla ti panagsagana ti maysa nga agibato ti beisbol. Bigla a limmagto ket impalikudnat’ kabibi iti nagbaetan ti gurongna ket nagtupak iti pagbalonan nga addaan uni kas ti maysa a putok ti paltog. Iti kamaudianan naipaawat kadakami. Ni Pipa, babaen iti nalaing a kasisigudna, padpadasenna a buraken ti kabibi iti wagas a panangburak ti mongoose iti itlog.’

Ti dutdotan a gayyemmi ket nakaay-ayat—ken nakaskasdaaw. Ket nupay ti masansan nga akemna kas mammapatay ti uleg mabalin a mangpaalinggaget bassit kadakami, paragsakennakami dagiti nakakatkatawa nga aramidna.

[Footnote]

[Picture Credit Line iti panid 17]

Johannesburg Zoological Gardens