Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasanot’ Panagbalinko a Nasayaat a Para-Awir?

‘KAYATMI nga aywanam ti adingmo a lalaki ken babai.’

Matmatam man ti kasta nga annongen kas makaparurod a di kinakumbiniente wenno maysa a panagtalek kenka, ti pannakarikna a mapanawan nga agmaymaysa a kadua dagiti ubbing mabalin a pagaburiduennaka. ‘Anian no aglokoda?’ nalabit maisaludsodmo. ‘Anian no adda sumrek wenno adda uram? Ket anian no maysa kadakuadat’ madangran wenno agsakit?’

Addaankat’ rason a maseknan. Ta ngamin, dagiti ubbing saanda a basta bambanag wenno ay-ayam no di ket tattaoda nga addaan naisangsangayan a kasapulan. Napategda agpadpada kadagiti nagannakda ken iti Dios. (Salmo 127:3) Gapuna bambantayam man dagiti addim wenno agay-aywanka tapno makakuarta, ti panagawir iti ubbing ket maysa a responsable ken narikut a trabaho. Nupay kasta, babaen iti umiso a kababalin ken naimbag a panagplano, makapagballigika iti dayta.

Diktador wenno Manangaywan?

Dadduma nga agtutubo kasla mariknada a ti annongen a panagawir ket annongen a panagbalin a diktador. “Ni manangko dina kayat nga aramidek daytoy, ken dayta!” inreklamo ti maysa nga ubing a babai. “Pinadpadasko a pasardengen ti panangdikdiktarna kaniak, ngem sinipatnak!” Maysa nga ubing a lalaki kunana: “Inaw-awirdak da manong ken manang, ket nakakaskasdaaw ti kaalisto ti panagbalinda a naturay!”

Ti imbugkaw a panagbilin a kas ti sarhento iti martsa mabalin a kasla pagraragsakan. Ngem no maduktalan dagiti nagannakmo—mabalbalin a kastanto—ti “panagturaymo” mabalin a bigla a dumteng iti nakababain a panagpatinggana. Ipakdaar ti Proverbio 11:2: “Immay kadi ni tangsit? No kasta umay metten ti bain.”

“Ti sirib adda kadagiti naemma,” itultuloy ti isu met laeng a proverbio. Ti kinaemma iramannat’ panangammo kadagiti limitasionmo. Ken ti kinapudnona ket a ta dagiti nagannak—saan a dagiti agay-aywan ti ubbing—inautorisaran idat’ Dios a mangpatanor ken mangdisiplina kadagiti ubbing. (Efeso 6:4) Ti akemmo isut’ panangsalaknib ken panangaywan.

Nasigo a Panangaywan ti Ubing

Dina kayat a sawen daytoy a dagiti ubbing mapalubosanda nga agtaray-taray lattan tapno matagiragsakmo a mismo ti agbuya ti TV wenno agbasbasa. “Ti ubing a lalaki [wenno babai] a mabaybay-an ibabainna ni nanangna”—ken adu a sakit ti ulo para iti para-awir! (Proverbio 29:15) Daksanggasat, dagiti tin-edyer dida kankanayon a mataming a sisisigo dagiti nagarawigaw nga ubbing.

Maysa a grupo dagiti agtutubo ti E.U. nasubokda iti daytoy a banag ket napagsaludsodanda no kasanot’ panangtamingda kadagiti situasion a gagangay a tumataud kabayatan ti panagawir. Sigun iti magasin nga Adolescence, 8 a porsiento laeng kadagiti agtutubo ti nangipakita a tamingenda dagiti bambanag iti wagas nga addaan pannakaseknan iti rikrikna dagiti ubbing. Ti nabati a 92 porsiento pinilidat’ panangusar kadagiti di epektibo a taktika, kas ti panangbaon, panagunget, ken panagipangta. Kinuna dagiti managsirarak a dagiti agtutubo “ad-adda a dida sensitibo iti relasionda kadagiti addida.”

Kasanot’ pannakibagayyo kadagiti ubbing a siepektibo ken sisisigo? Dagiti Kristiano a papastor nabalakadanda: “Gagetam nga ammuen ti kasasaad dagiti pangenmo. Ket imatangam a naimbag dagiti arbanmo.” (Proverbio 27:23) Umas-asping, pagreggetam koma nga awaten dagiti kasapulan ken rikrikna dagiti ubbing nga ay-aywanam. Am-ammuen ida kas indibidual. Maadalmonto a dagiti babassit nga ubbing awanandat’ ebkas ti rikna, kinaanus, wenno kinaandor nga adda kadagiti nataengan. Imbes ketdi, “dagiti ubbing naganusda.” (Genesis 33:13) Agbibiagda iti ayat ken atension ngem alistoda met a mauma ken agbalin a di makaedna.

Panangiyaplikar ti Golden Rule

No dadduma, ngarud, maay-ayo unay dagiti ubbing iti panagay-ayamda ket mabalin a mamagpungtot kenka. Mabalin a madangrandat’ bagbagida gaput’ di naannad a kababalin. Wenno mabalin a padpadasendaka a suboken no inggat’ sadino a malisiandaka. (“No dadduma sikapak dagiti agaw-awir kaniak,” inamin ti pito-ti-tawenna a ni Douglas.) No mapasamak daytoy, dimo pukawen ti sentidom ti panagkatawa. Iyaplikarmo ti Golden Rule: “Tratuem a kanayon ti sabsabali iti wagas a kayatmo a panangtratoda kenka.”—Mateo 7:12, The New English Bible.

Laglagipem, “ti kinamaag naikapet iti puso ti ubing a lalaki,” wenno babai, ket di pay unay nabayag a kasta met ti panagtignaymo idi. (Proverbio 22:15) Ipamaysam ti panangkorehir ti problema (“dalusanta dayta naibelleng”) imbes a pabasolem ti ubing. Liklikam ti panagpungtot ken “panagsao a sidadarasudos a kas kadagiti panagduyok ti kampilan.” (Proverbio 12:18) Ti panangawag iti ubing a “maag” wenno “nengneng” ket panangabusar ken makadangran iti ubing. Ipalagip ti Proverbio 29:11 (Today’s English Version) kadatayo: “Dagiti maag a tattao iyebkasda a silulukat ti pungtotda, ngem dagiti managpanunot a tattao naanusda ket labananda dayta.” Maysa nga agtutubo a Kristiano a babai kunana: “No mariknak a kasla kayatko a saktan ti walo-ti-tawenna a kabsatko a babai, agkararagak, ket daytat’ makatulong kaniak a mangkontrol ti pungtotko.”

No dadduma mabalin a maliklikan dagiti problema no alaem ti positibo nga addang. Ti makagunggona a naimbag a kababalin ad-adda a makatulong kenka ngem ti agsasaruno a pangta ti panangdusa. Kasta met, saan a nalaka a mauma ken maaburido dagiti ubbing no iplanom dagiti makapasayaat a trabaho a nakaay-ayat, kas kadagiti mamagpanunot nga ay-ayam. (Idiligyo ti Mateo 11:16, 17.) Nalabit malagipmo dagidiay inay-ayammo idi ubingka pay—wenno makapartuatka kadagiti baro. Mabalin met a basaem ti paset a paborito dagiti ubbing idiay publikasion a Panagimdeng iti Naindaklan a Mannursuro wenno Ti Librok dagiti Estoria ti Biblia.a

Kadarato a kasapulan dagiti ubbing ti disiplina. Ngem nasaysayaat no makisaritaka kadagiti nagannakmo no ania ti aramidem maipapan iti daytoy a banag. Nangnangruna a pudno daytoy no ti panagawir ket pagsapulam. Kaaduan a problema makaurayda agingga a sumangpet dagiti nagannak iti pagtaengan. Ken mairisgom ti pannakadangran ti ubing (malaksid ti panamagpungtotmo kadagiti nagannak) no ipabiangmo ita bagim ti panagusar ti pisikal a puersa. Ipakdaar ti Proverbio 13:10: “Gapu iti kinatangsit umay la ti riri, ngem kadagiti managkonsultar adda ni sirib.”

Panangsalaknib kadagiti Ubbing Manipud Pannakadangran

Impakdaar ni Barbara Benton iti librona a The Babysitter’s Handbook: “Ti kombinasion ti kinagarawigawna, panagusiusona, ken ti dagup ti kinaawan umiso a pangngeddeng pagbalinenna ti bassit nga ubing a kangrunaan a biktima kadagiti nakaam-amak a bambanag a mabalin a mapasamak kadagiti annak. Kasapulan a kanayon a managbantayka—ken alisto—tapno isut’ masalaknibam.” Ni tin-edyer nga Stephanie naadalna no kasano ti kinaagpayso daytoy. “Ay-aywanak ti kaanakak a lalaki,” malagipna. “Iti apagdarikmat rinuggiannan a tilmonen ti Popsicle! Ginuyodko dayta manipud ngiwatna, ket talaga a napabutnganak!”

Mabalin a maliklikan ti kaaduan a serioso nga aksidente no sisisiputka kadagiti ubbing. Isingasing ni Barbara Benton ti sabali pay nga addang: “Sukimatem ti aglawlaw tapno kitaem ken ikkatem ti aniaman a mabalin a makadangran.” Masapul nga ammom ti ayan dagiti bambanag kas ti kahon ti fuse, pangiddep ti uram, ken dagiti abasto ti first-aid. Adalem no kasano a paandaren a siuumiso ken sitatalged dagiti aplayans iti pagtaengan. Mabalin pay ketdi a mangaramidka ti maysa a listaan ti kinatalged a saklawenna dagiti bambanag kas kadagiti tawa (nairikepdan?), agdan (awanan kadagiti makadangran a bambanag?), pagisaksakan ti koriente (naabbongan a nasayaat?), sabidong ken agas (nasayaat ti pannakaidulinda tapno di maala dagiti ubbing?), waya ti koriente (nakunikondan?), tulbek ti balay (adda ekstra iti tunggal tulbek tapno dimo mairikepan ti bagim iti ruar?).

Mabalin met nga isaganam ti bagim iti kasayaatan a panangtamingmo kadagiti emerhensia. “Nangalaak ti panagawir a klase idiay eskuelaan ket naadalko ti first aid kadagiti maladaga ken babassit nga ubbing,” kuna ti maysa nga agtutubo a babai. Nalabit dagiti kakasta a kurso magun-odanda idiay pagadalanyo. Napateg met ti mangidulin ti bassit a listaan dagiti numero ti telepono ti polisia, departamento ti uram, doktor ti pamilia, ospital, ken sentro ti panangtiped-sabidong. Ammuem no kasano a maawagan dagiti nagannakmo ken nalabit dadduma a kaarruba a makatulong iti pagrigatan.

No mapasamak ti aksidente wenno emerhensia, DIKA AGBUTENG! “Ti masirib igawidna [ti espirituna] ket patalnaenna.” (Proverbio 29:11) Mabalin a makatilmon ti ubing ti sabidong, kas pangarigan. Madagdagus nga awagam ti ospital wenno ti sentro ti panangtiped-sabidong. No saan a posible dayta, siaannad a basaem dagiti instruksion iti pammakdaar nga etiketa ti produkto. Ti sitatalna a panangpattapatta iti situasion ket nasaysayaat ngem ti panangaramid ti napeggad a panagdarasudos (kas ti panamagbakkuar) nga ad-adda a mangpadakes ti kasasaad. Ket uray makapasennaay ken nalabit makapabain, siguraduem nga ibaga ti aniaman a pannakadangran wenno aksidente kadagiti nagannak ti ubing. Addaandat’ kalintegan a mangammo no ania ti napasamak, ket maikeddengda no kasapulan nga aramiden dagiti kanayonan nga addang.

Ti panagawir ti ubbing kasla nagdakkelan a responsabilidad—ket kasta a talaga. Ngem maysa laeng dayta a pangarigan no ania ti naaramidan dagiti nagannakmo iti adu a tawen a panangaywanda kenka. Gapuna matmatam a siseserioso ti trabahom. Bayat a magun-odam ti kompiansa ken kapadasan, agbalinto dayta a makagunggona ken makaparagsak kenka.

[Footnote]

[Kahon iti panid 21]

Dagiti Pagannurotan iti Panagawir

Agbalinka a propesional. Siguraduem a ti sueldom ket napagnunumuan a silalawag.

Makisaoka. Ipasdekmo a nasaksakbay no aniat’ iraman dagiti annongem.

Managsapsapaka ken mapangnamnamaan.

Am-ammuem dagiti ubbing a nasakbay.

Ammuem dagiti paglintegan iti balay.

[Ladawan iti panid 20]

Kasapulan dagiti ubbing ti patinayon nga atension tapno masalaknibanda manipud pannakadangran