Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay Ketdi nga Awirek Dagiti Addik?

“ANIAT’ makunayo no pagawirendakay kadagiti addiyo?” Insaludsod daytoy ti Agriingkayo! kadagiti sumagmamano nga agtutubo. Talaga a nagdudumat’ sungbatda.

“Kaay-ayok dagiti ubbing,” kunat’ maysa a balasitang, “isu a saan a problema dayta.” Impasindayaw pay ti maysa a barito: “Magustuak no adda iturturayak!” Ngem, dagiti dadduma nabatad nga agkedkedda—marurodda pay ketdi. “Awirek ida gapu ta dagiti dadakkelko masapuldat’ tulongko,” kunat’ maysa a balassitang. “Ngem saanak a maragsakan.” Kuna pay ti sabali a babai: “No dadduma kayatkot’ agbuya ti sine wenno adda papanak, ngem kunaen ni nanang, ‘Itugotmo ta adim.’ Ngem diak kayat nga itugot.”

“Siak Aya ti Agaywan ken Kabsatko?”

Ni Cain, nga inauna ni Adan, sitatangsit nga inyimtuodna daytoy maipapan ken Abel a kabsatna. (Genesis 4:9) Ket mabalin met a marurodkayo no paaywananda kadakayo dagiti addiyo. Apay ketdi a busbosenyo ti tiempoyo a mangsukat kadagiti lampin wenno mangag-agas kadagiti nagaradgadan a tumeng? Kas sipapait nga imbaga ti 15-años a babai: “Saan la a bagik ti sungsungbatak no di pati mapasamak kadagiti addik.”

Sabali met ti reklamo ni agtutubo a Marna: “No mapankami idiay parke wenno agpasiarkami, para aw-awirak latta kadagiti ubbing ket diak agragsak. Agsiudotak. . . . No ibagak [ken Nanang], kunana, ‘Sika ti manangda isu nga aywanam ida.’ Nakapungtotak ket kunak kenkuana, ‘Aywanakto dagiti annakko, saan ket a dagiti annakyo! Dakay ti nangiyanak, saan a siak. Aywananyo ida.’”—The Private Life of the American Teenager, da Norman ken Harris.

Marurod met dagiti addiyo no dakay ti agaywan. Ken maayatanda pay a mangparukma iti amin a pamuspusanyo a mangtaginayon ti talna ken linak. “No dadduma karurodkot’ agaw-awir kadagiti addik,” kinuna ti 14-años a babai iti Agriingkayo! “Nakaal-alikutegda! Agkakabilda, ket no anawaek ida, kunada, ‘Apay, asinoka kadi? Saan a sika ni Nanang!’ Saan koma a bale no nasingpetda.”

‘Apay a Siak?’

Idi naiyimtuod kadagiti adu a tin-edyer, “Ania a trabaho iti uneg ti balay ti kunayo nga asikasuen koma dagiti tin-edyer?” agaw-awir ti inlista ti 32 porsiento! Wen, ti panagaw-awir paset ti biag dagiti agtutubo ita. Kinapudnona, ti annong iti balay, makabannog, makautoy a trabaho kadagiti inna. Dagiti amma inaldawda nga asikasuen ti panggedanda. Umad-adu met dagiti inna nga agtrabaho iti balay sada pay mangged. Masansan nga maibus ti anusda.

Ti maysa nga agaw-awir kadarato makapabang-ar kada nanang ken tatangna. Ket no mangmanggedda a dua, ti agaw-awir siguraduenna nga aywanan dagiti ubbing agingga a sumangpet dagiti dadakkelda. Wen, dagiti dadakkelmo mabalindat’ mangsueldo iti sabali a para aw-awir. Ngem saan kadi a nataltalged ti panagriknada no ammoda a dagiti addim ket ay-aywanan ti makabael ken naayat a kameng ti pamilia?

Ipapantayon, a rebbengen dagiti dadakkelyo nga aywanan dagiti addiyo. (Efeso 6:4) Ngem no tumulongkay nga agaw-awir makabadangkayo iti panangannong dagiti dadakkelyo kadagiti rebbengenda. Paset met dayta ti ‘panangdayawyo iti ama ken inayo.’ (Efeso 6:2) Sa, ti panagaw-awir nasayaat a mangsanay kadakayo iti kina-nataengan. Kastoy ti nalagip ti maysa a balasang a nangaywan kadagiti addina a lallaki ken ti adina a babai bayat a ti inana, nga agsolsolo a naganak, nangged kas serbidora: “Inaldawko nga inaywanan ida agingga a sumangpet ni Nanang. Mangibati iti listaan dagiti aramidek: ‘Agibalaybay, agdalus, agluto.’” Nadagsen nga annong ti tin-edyer! Ngem kunana: “No ut-utobek mabigbigko a nagsayaatak unay daytoy. Al-alistoak a nagnataengan ket nagbalinak a mapagtalkan.”

Maysa pay, uray lalaki ti agaw-awir kadagiti ubbing, saan a makessayan ti kinalalakina. Gagangay dayta kadagiti lallaki idi tiempo ti Biblia. (Numeros 11:12) Ket saan a banag a nakababain idi indilig ni apostol Pablo ti bagina kas “agtagibi nga ina.”—1 Tesalonica 2:7.

Positibo a Panangmatmat

Ngem, tapno ragsakem ti panangaw-awir kadagiti addim, masapulmo ti regget. Adda la nga adda panagriribal dagiti agkakabsat. Ket no kanayonmo a kariri dagiti addim, wenno ibilangmo ida a kas welwel, marigatankanto nga agpositibo a mangaywan kadakuada. Makatulong, no kasta, ti inka panangutob kadagiti sumagmamano a leksion manipud Biblia.

Amirisem, kas ehemplo, ti maipapan ken agtutubo a Jose ken dagiti kakabsatna. Ni Jose pinaboran ni tatangna, ket dagiti kakabsatna “kagurada idi, ket dida mabalin a kasao a sililinak.” Utobenyo, ngarud, ti rikna ni Jose idi kinunan tatangna kenkuana: “Agpapaarab dagiti kakabsatmo iti pangen sadi Siquem, saan kadi? Umayka, ket ibaonkanto kadakuada. . . . Kitaem no dagiti kakabsatmo ket natalged ken naimbag ken no dagiti pangen ket natalged ken naimbag, ket yegmo kaniak ti damag.” Dagiti agnanaed sadiay sigurado a malagipda ti immun-una a napasamak a nadangkok a panangikisap dagidi manong ni Jose kadagiti taga Siquem. (Genesis 34:25-31) Delikado no mapan ni Jose sadiay! Saan la a dayta, ta sigurado a marurod dagiti kakabsatna no agparang sadiay. Ngem, gaput’ panagraemna ken amana ken iti napudno a panagayat kadagiti kakabsatna, insungbat ni Jose: “Adtoyak!” ket inawatna ti annongenna.—Genesis 37:4, 13, 14.

Ni ubing a Miriam maysa pay a karkarna nga agtutubo. Idi inyusuat ti Faraon ti Egipto a papatayen dagiti maladaga a Hebreo, timmulong ni Miriam a nangsalaknib ken Moises nga adingna. Idi impaiddada ti maladaga iti bassit a daong ket napalubosan nga agtatapaw idiay karayan Nilo, saan nga inyaleng-aleng ni Miriam ti biag ti adingna a kasla ket problema la dagiti dadakkelna dayta. Saan, no di ket “nagyan iti adayo tapno makitana ti mapasamak kenkuana.” Inyurnos pay ni Miriam a ti mismo nga ina ni Moises ti mangtagibi kenkuana!—Exodo 2:4-10.

Wen, saan a kas ken Cain, a dina inkankano ni kabsatna, dagiti ubbing a managbuteng iti Dios itatta ibilangda a pribilehio ken rebbengen ti panangaywan kadagiti addida—uray pay no narikut ken natuok. Kuna ti 1 Juan 4:21: “Ti agayat iti Dios ayatenna met koma ti kabsatna.” Ket nupay agaplikar nga ad-adda daytoy kadagiti kakabsattay iti naespirituan, saan kadi a kasta met koma kadagidiay kabagiantayo iti naespirituan ken nainlasagan?a

Ti pannakaseknan ken interesyo, ti tarigagayyo a mangsalaknib, ken, kangrunaanna, ti napegges nga ayatyo kadagiti addiyo dakkel pay ti maitulongna iti pisikal, emosional, ken naespirituan nga itatanorda. Kaskasdi, ti panangaywan kadagiti ubbing talaga a karit, ket addanto ti sumuno nga artikulo a mangted kadagiti praktikal a singasing iti inkay epektibo a panagaw-awir.

[Footnote]

[Kahon iti panid 27]

‘Nataenganakon ket Diak Masapul ti Mangawir Kaniak!’

Idi inimtuod ti Agriingkayo! kadagiti agtutubo no manot’ tawen ti ubing a dinan masapul ti mangawir kenkuana, kinunada “11,” “13,” ken, karkarna unay, uray “7”! Ngem napaliiw ti maysa a balasang: “Ti kunak awan edad a pilienna. Ti kunak kasapulan ti kinanataengan. Mabalin a 15 ti edadmo ngem masapulmo pay laeng ti mangaw-awir kenka.”

Siempre, ti panangtingiting dagiti dadakkelmo iti kinalakaymo nalabit adayo unay iti bukodmo a panangtingiting. Ket dagiti nadumaduma a pamilia agsasabali met ti pangngeddengda. Isu nga uray no dagiti gagayyemmo isudat’ makaammo iti balayda no mapan agsine dagiti dadakkelda, nalabit anusam ti “maikuspil” nga adda mangaw-awir kenka. Narigrigat pay no manong wenno manangmo ti agawir. “Diak kayat a ni manongkot’ mangawir kaniak,” impudno ni Alisha. “Diak kayat a dikdiktarannak!”

Dagiti dadakkelyo, nupay kasta, ipappapusoda ti pagsayaatanyo. Mabasbasada iti diario a kumarkarot’ krimen ken pannakaabuso dagiti ubbing, ket adda rason no apay agdanagda. Sa, ad-adda a nakabutbuteng no maymaysakay dita balayyo. “Talaga a maamakak nga agbukbukod idiay balaymi,” kuna ti maysa a balasitang. “Isu a kaykayatko laengen ti medio maikuspil ngem ta agam-amakak.”

Kas pangarigan, tagibassiten dagiti nagannak dagiti annakda. No kastat’ mapasamak, kasaritam dagiti dadakkelmo ket ipanamnamam a kabaelam ti agsolsolo. No agibit wenno agkusaykusayka, ad-addanto a mamatida nga ubingka pay laeng. Ngem, no kasaritam ida—kas pangarigan, no aniat’ aramidem no awanda ken no adda emerhensia—nalabit makumbinsirmonto ida. Ket no saan, nalabit agkompromisokayo, a kas iti panangibatida kenka idiay balay ti gayyemmo.

Siempre, mabalin nga ipilit da tatangmo nga adda mangawir kenka. Imbes a parigatem ta bagim, padasem a matmatan nga isu ket temporario a kanayonan ti autoridadda ket makibinnadangka iti ingget kabaelam. Ania ngay no medio naturay bassit? (“Pinarigatnak ni manang,” impulong ti ubing a babai. “Impaaramidna kaniak dagiti trabahona.”) Nasaysayaat nga urayem a sumangpet dagiti dadakkelyo sakanto makisarita kadakuada imbes a karirririm ti mangaw-awir kenka.