Agimtuod dagiti Agtutubo . . .
Apay a Masapul a Pagulidanandak dagiti Inaudi a Kakabsatko?
NI Darryl isu ti inauna nga anak iti pamilia. Bayat iti nakarikrikut a tiempo, pinalubosanna a bumaba dagiti gradona. Dagdagus a nagtignay dagiti dadakkelna. Malagip ni Darryl: “Pinaregtadak a saysayaatek ti panagadalko idiay eskuelaan saan laeng a maipaay a pagimbagak no di ket maipaay a pagimbagan dagiti inaudi a kakabsatko a babbai, nga ipakitak kadakuada ti kinapateg iti nangato a grado.”
No sikat’ inauna nga anak iti pamilia, awan duadua nga ammoyo ti kaipapanan ti pannakaibaga kadakayo, ‘Mangipaayka iti nasayaat nga ulidan kadagiti inaudi a kakabsatmo a lallaki ken babbai!’ Masansan, nupay kasta, daytoy pataudenna ti pananggura. Iti libroda a Raising Siblings, da Carole ken Andrew Calladine kunaenda: “Agreklamo met dagiti inauna maipapan iti mainaig iti dayta a nakaro a pananginanama dagiti dadakkelda. Mariknada ti panangpilit dagiti nagannak tapno agballigi, a mangibanag. Ti gagangay a pammalakad kadagiti inauna ket, ‘Lakaykan tapno aramidem ti kasta,’ ‘Masapul a nasaysayaat koma ti inaramidmo.’”
Apay, nupay kasta, a manginanama unay dagiti nagannak kadagiti inauna nga annak? Nalabit nakalablabes kadi ti pananginanamada?
No Apay a Masapul nga Agbalinkayo nga Ulidan
Manipud pay idi immuna a panawen, dagiti inauna nga annak—nangnangruna dagiti lallaki—ket puntiria ti nakaro a pananginanama dagiti nagannak. Kas pangrugian ti pannakabalin ti amada nga agputot, masansan a dagiti inauna nga annak a lallaki idi panawen ti Biblia ti nangnangruna a maay-ayat. (Genesis 49:3; Deuteronomio 21:17) Ay ket, ni Jehova a mismo inawaganna ti nasion ti Israel nga ‘inauna nga anakna’ tapno iyebkas ti kasta unay a panagayatna kadakuada. (Exodo 4:22) Adut’ mainanama, nupay kasta, iti inauna nga anak a lallaki, ta isunto kamaudiananna ti mangsuno iti amana kas ulo ti pamilia.
Dikay koma masdaaw, ngarud, a dagiti nagannak kaskasdi a manginanamada pay laeng kadagiti inauna nga annakda—ket addaanda iti naimbag a rason. Ti maysa ket, no inaunaka, mabalin a nakagun-odkan iti ad-adu a pannakasanay kadagiti trabaho iti balay, dagiti moral a pagalagadan, ken dagiti prinsipio iti Biblia ngem kadagiti kakabsatmo a lallaki ken babbai. Saan kadi a mainanama nga iyallatiwmo kadakuada ti nasursurom?
Maysa a 14-años a lalaki ti nangibagaan dagiti dadakkelna a tulonganna dagiti inaudi a kakabsatna a babbai a sursuruenda dagiti trabaho iti balay. Malagipna: “Inlawlawag dagiti dadakkelko nga ad-adu ti pannakasanayko ken kapadasak ngem dagiti kakabsatko a babbai gapu ta siak ti inaunaan.”
Ti tulongyo iti panangsanay kadagiti inaudi a kakabsatyo a lallaki ken babbai mabalin a nangnangruna a kasapulan gapu iti panangpilit iti ekonomia a sangsanguenen dagiti adu a nagannak. Masansan, dagiti inna agraman dagiti amma masapul nga agtrabahoda kadagiti sekular a pagtrabahuan, ket bassiten ti tiempoda iti pagtaengan. Ket no makipagnanaedkayo iti agsolsolo a naganak a sangakabbalayan, mabalin nga ikarkarigatan ti naganak kadakayo ti agtrabaho a mangpadpadas a mangtungpal iti dua a rebbengen ti nagannak. Ti panangipaayyo iti ulidan kadagiti inaudi iti sangakabbalayan adut’ maaramidanna a mangpalag-an iti trabaho. Mainayon iti dayta, ammo ti naganak kadakayo a ti panangipaayyo iti nasayaat nga ulidan kadagiti inaudi a kakabsatyo a lallaki ken babbai tulongannakayto a dumakkel nga agbalin a responsable a nataengan.
Panagbalin a Responsable Kadakuada
Pudno, mabalin a saan a nalaka kadakayo ti agbalin nga ulidan. Kas kinuna ti maysa nga agtutubo a babai: “Nakarigrigat ti inauna agsipud ta maaddaanak iti ad-adu a pribilehio ken responsabilidad.” Ngem iti kinapudnona, dagiti kakabsatmo maimpluensiaanda iti kababalinmo. Masansan a tuladenda ti panagsasaoyo, panagkawkawesyo, ken kababalinyo. Kas kinuna ti maysa nga agtutubo iti inauna a kabsatna a lalaki: “Kayatko nga isut’ mangaramid nga umuna kadagiti bambanag. Kalpasanna makitak no kasano ti rumbeng a panangaramid kadakuada.” Gapuna, ti aramidenyo ken sawenyo ket nakapatpateg! Kas intudo dagiti autor iti Raising Siblings: “Ti panagbalin a responsable isu ti password dagiti nagannak kadagiti inauna.”
Ni Miriam, ti inauna a kabsat a babai ni Moises, ket nasayaat nga ulidan iti panangala iti responsabilidad iti maysa a kabsat. Malagipyo a dagiti nagannak ni Moises linabsingda ti bilin ti ari a mangpapatay kadagiti amin a kappasngay a maladaga, nga inlemmengda ni Moises iti maysa a basket a papiro, wenno arka. Ni Miriam ti nagbantay iti arka bayat ti itatapawna iti Karayan Nilo, ket nakitana ti sitatalged a panangala ti anak a babai ni Faraon. Situtured, immadani ni Miriam kenkuana ket inyurnosna ti ina a mismo ti ubing a mangtaraken kenkuana. Gapu iti natured a panagtignayna maigapu iti maladaga a kabsatna a lalaki, saan laeng a nakalasat a sibibiag ni Moises no di ket dimmakkel pay a manangisalakan iti Israel!—Exodo 2:1-10.
Mariknayo met kadi ti isu met laeng a responsabilidad kadagiti kakabsatyo a lallaki ken babbai? Imbes a kagura ida, padpadasenyo kadi ti agbalin a kasingedan a kaduada ken gayyemda? (Proverbio 17:17) Mabalinanyo dayta, kas pangarigan, adut’ maitulongyo babaen ti panangitukonyo iti tulong ken pammalakad iti panangrisotda kadagiti parparikut. Nalabit ti maysa a kabsat dina kabaelan ti makitunos iti maysa a tao idiay eskuelaan. Ti sabali mabalin a madanagan maipapan iti um-umay nga okasion—ti iyaakar iti baro a lugar, ti umuna nga aldaw iti eskuelaan, ti ipapan iti doktor—ket mabalin a kasapulanda ti pammaregta ken suporta. Masansan, a napasaranyon ti umasping a kasasaad ket addakayo iti saad a mangiburay iti pannakaammo ken kapadasanyo. Kas kinuna ti maysa a tin-edyer a babai iti inauna a kabsatna: “Isut’ kasla giya kaniak. Maawatanna no ania ti mapaspasamak kaniak, agsipud ta napadasannan dayta a mismo.”
Nupay kasta, adda peggad ti nalabes a pannakibiang kadagiti bambanag.
Ammuen dagiti Limitasionyo!
“Pagarupenna nga isu laeng ti addaan autoridad,” kinuna ti maysa a 15-años iti inauna a kabsatna a lalaki. “Makiririak kenkuana, tungpaennak uray addaak iti sabali a pungto ti lamisaan. Dikam agkatunosan.” Maysa a tin-edyer a babai ipadamagna ti umasping a parikut iti pannakilangenna kadagiti inaudi a kakabsatna a babbai. “Nakikatugawak kadakuada ket impakitak kadakuada ti sumagmamano a kasuratan,” insalaysayna. “Ngem makapungtotda! No dadduma ti panagsusuppiatmi agbalin a nakarangranggas ta agtungpalkami iti panagdidinnanog.”
Nakalkaldaang ta dagiti agtutubo no dadduma pagkamalianda ti panagbalin nga ulidan iti panagbalin a boss. Nupay no mabalinyo ti agbalin a gayyem ken manangbalakad kadagiti inaudi a kakabsatyo a lallaki ken babbai, saankayto a pulos nga agbalin a naganak kadakuada! Mabalbalin a, kaguradanto ti aniaman a panangikagumaanyo a mangdisiplina wenno mangbalakad kadakuada. Trabaho dagiti nagannak kadakayo ti panangpadakkelna kadakuada iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova’—saanyo a trabaho! (Efeso 6:4) Gapuna nupay no nasayaat ti pammalakad, no mabusorka, nalabit nasaysayaat a saankay a mamalbalakad ket bay-anyo a tamingen dagiti dadakkelyo dayta a banag.
Ti panangammoyo iti rebbengenyo maipapan iti daytoy a banag lapdanna met ti pannakisuppiatyo kadagiti dadakkelyo. Ti inaudi a kabsatyo a lalaki wenno babai mabalin a sapulenna ti balakadyo maipapan iti banag a saanyo pay a napadasan a tinaming. Wenno mabalin nga isut’ mangipudno iti basol a nainkalintegan a maammuan dagiti dadakkelyo. Imbes a padpadasenyo a tamingen dagiti bambanag a mismo, lagipenyo dagiti sasao iti Proverbio 11:2: “Adda aya kinatangsit? Ngarud umay metten ni bain; ngem kadagiti napakumbaba adda ni sirib.” Kitaenyo a sipapakumbaba a maipakaammo kadagiti dadakkelyo ti kasasaad; kinapudnona, nasayaat ti panangparegtayo iti kabsatyo nga isu a mismo ti umadani kadakuada.
Maysa nga agtutubo intudona ti sabali pay a banag a masapul a panglagipanyo kadagiti limitasionyo, a kunkunana: “Pagay-ayatko ti kinainaunak, ngem no dadduma narigat ti panangaramid kadagiti isuamin a bambanag nga umiso.” Imbes a mariknam a maparparigatka, bigbigem a “maitibkoltay amin kadagiti adu a bambanag.” (Santiago 3:2) Ni laeng Jesu-Kristo ti perpekto nga ulidan! (1 Pedro 2:21) Gapuna dikay agbalin a serioso unay.
Dagiti Gunggona
Ti panangikagumaan a mangipaay iti nasayaat nga ulidan para kadagiti inaudi a kakabsatyo a lallaki ken babbai addaan kadagiti parikut, ngem addaan met kadagiti gunggona. Maysa pay, babaen ti panangipakitayo a responsablekayo, naparpartak ti panagmataenganyo ket awan duadua a makagun-odkayo pay iti ad-adu a pribilehio. (Lucas 16:10) Masukayyo dagiti abilidad ken paglaingan a nakagunggonanto unay kadakayo kamaudiananna, no addaankayton kadagiti annak. Saan met a liplipatan, ti mabalin nga epekto ti ulidanyo kadagiti inaudi a kakabsatyo a lallaki ken babbai, isu a mangtignay kadakuada nga agbalin a responsable, managbuteng-Dios a nataengan.
Babaen ti panangipakita iti nabara, naayat a panangipateg kadagiti kakabsatyo, mabalin a magun-odanyo ti agnanayon nga ayat ken panagraemda. Pudno, kadarato a pagnerbiosendakayonto. Ngem kas inamin ti maysa a tin-edyer a babai: “Adda maysa a banag a pudno a pagyamanak, ket dayta ti kaadda ti dua a kakabsatko a babbai a makisarita kaniak maipapan kadagiti personal a parparikut ken mangarakup kaniak no kasapulak ida.” Daytoy a singgalut iti ayat, no napatauden, mabalin nga agpaut agingga iti tungpal-biag. Nakapatpateg ti panangikagumaan a mangipaay iti nasayaat nga ulidan.
[Ladawan iti panid 24]
Tulongan dagiti inaudi a kakabsatyo a babbai ken lallaki a makasursuro a mangaramid kadagiti bambanag
[Ladawan iti panid 25]
Ti inauna a kabsat a babai mabalin a kagurada no isut’ agtignay a kas maysa a boss