Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasanot’ Panagbalinko nga Ulidan Dagiti Addik?

AMMO ni Paul a tagtagiragsaken unay ti adina a lalaki ti agbuya iti telebision. Gapuna nasdaaw iti maysa nga aldaw idi nakitana nga iniddepna ti telebision iti mismo a tengnga ti programa. Ti rason? Inlawlawag ti kabsat ni Paul: “Narugit a pabuya dayta. Ammok nga iniddepmo koma dayta, gapuna nga iniddepkon.”

Uray dina nabigbig dayta, ni Paul nakaipaay iti nasayaat nga ulidan a suroten ti adina a lalaki—ken nasayaat met nga ulidan. Adda kadi addiyo? Ngarud ti sawenyo ken aramidenyo mabalin nga apektaranna ida. Kuna ti libro a Sibling Rivalry, ni Seymour V. Reit: “Ti panangtulad iti inauma a kabsat ket di nakapapati ti kinabilegna ken mangiwanwan iti adu a tigtignay ti agtutubo. Dagiti inauna nga annak gagangay a pagsarmingan.”

Gapuna, mayatkay man wenno madikayo, agsipud ta inaunakayo ken ad-adda a mapagtalkan, dagiti addiyo a lallaki ken babbai nalabit pagulidanandakayo. Mabalin a padasenda a tuladen ti panagsaoyo ken panangaramidyo kadagiti bambanag. Ipapantayon, mabalin a makapadagsen no dadduma ti kanayon a panagbalin nga ulidan kadagiti kakabsatyoa “Siak ti ulidan ti tunggal maysa,” ireklamo ti maysa a tin-edyer a babai a managan Linda. “Gapuna ibaga ni nanang kaniak a masapul nga agaramidak iti naimbag idiay eskuelaan . . . Pudno a nakaad-adu ti rebbengek.” Mabalin a dakkel ti pannakapilit no agnanaedkayo iti maymaysa ti naganakna a pagtaengan. “Kasla siakon ti amada,” kuna ti maysa nga ubing a lalaki maipapan kadagiti addina.

Nupay kasta, adda pagimbagan ti inauna a kabsat a lalaki wenno babai. Ti maysa, palubosannakay nga agbalin a positibo nga impluensia iti biag dagiti kakabsatyo. Kitaentayo no kasano.

Iti Pagtaengan

Kunaen ti maysa a kadaanan a proverbio: “Gapu iti kinasirib mapatakder ti balay, ket gapu iti pannakaawat mapasingkedan.” (Proverbio 24:3) Siempre, nangnangruna a rebbengen dagiti dadakkelyo ti mangibangon iti pagtaengan, a pagbalinen dayta a lugar iti talna ken pakaay-ayuan. Ngem babaen ti panangipakitayo iti kinasirib ken pannakaawat, dakkel ti maitulongyo iti kinaragsak ti pamiliayo.

Kas pangarigan, kasanot’ panagtignayyo no ni Nanang ken Tatang dawatenda ti panangibellengyo ti basura wenno panangdalusyo iti kuartoyo? Makitinnulongkayo kadi? Agtulnog? Wenno sumukirkayo wenno sumungbat nga awanan panagraem? No kasta, dikay masdaaw no ti adiyo rugianna metten ti sumungbat. Ti nasirib ken mannakaawat nga aramiden isut’ panangsurot iti sasao iti Proverbio 1:8: “Anakko, denggem ti pannursuro toy amam, ket dika bay-an ti linteg ni inam.”

Ipapantayon, mabalin a nainkalintegan ti panagreklamoyo. Insennaay ti maysa a 18-años nga ubing a babai: “Pagarupek a bassit laeng ti rebbengen dagiti dua a kakabsatko a lallaki. Rebbengek ti isuamin: trabaho iti balay, panagbalin nga ulidan, isuamin.” Nalabit adda puntona. Ngem imbes a sumukir, saan kadi a nasaysayaat ti pannakisarita kadagiti dadakkelyo maipapan kadagiti bambanag iti natalna ken nadayaw a pamay-an? Mabalin nga ipakaammom kadakuada ti riknam ken ti pagarupem a mangpasayaat kadagiti bambanag. Babaen ti silulukat ken siwayawaya a pannakisarita kadagiti dadakkelyo, saanyo laeng a pagbalbalinen a nasaysayaat ti biagyo no di ket isursuroyo met kadagiti addiyo ti nataengan a pamay-an a panangrisot iti di pagkinnaawatan.

Nupay kasta, kalpasan ti pannakisarita kadagiti dadakkelyo maipapan kadagiti bambanag, laglagipenyo, a ti saoda ti matungpal maipapan iti banag. Gapuna maragsakankay iti pangngeddengda. Iti kastoy a pamay-an mangipapaaykay met ti nasayaat nga ulidan kadagiti kakabsatyo.

Maliklikan dagiti nakaro a panagsuppiat maipapan iti trabaho iti balay no umuna nga agtignaykayo. Kayatna a sawen, kankanayon kadi a maibagbaga kadakayo a dikay iwarwara iti datar dagiti kawesyo, wenno urnosenyo dagiti bambanag uray di maibagbaga? Ti naulimek nga ulidanyo maipapan itoy a banag adut’ maitulongna iti inaudi a kabsatyo a lalaki wenno babai a makasuro nga iti pamilia tunggal maysa masapul nga aramidenna ti rebbengenna tapno nasayaat ti panagandar dagiti bambanag—Idiligyo iti Galacia 6:5.

Idiay Eskuelaan

‘Kagurak ti eskuelaan.’ ‘Diak makita no apay masapul nga ageskuelaak. Awan ti aniaman a masursurok.’ ‘Iti mabiiten, agsardengakton nga ageskuela.’ Masansan a mangngegan dagiti agtutubo a mangiyeb-ebkas kadagita a negatibo a panangmatmat iti eskuelaan. Ngem mangmangngegdakayo kadi dagiti addiyo nga agsasao iti kasta? Makitkitadakayo kadi nga agliblibas iti eskuelaan wenno di agat-atender ti klaseyo? Nalaka laeng daytoy a mangapektar iti kababalinda iti eskuelaan.

Ti panangipaay iti umiso nga ulidan kaipapananna ti panangpataud iti nasayaat, positibo a kababalin maipapan iti eskuelaan. Daytoy mabalin a di nalaka. Ngem laglagipenyo: Ti panaggagetyo nga ageskuela tulongannakay a dumakkel agpadpada iti mental ken iti naespirituan. Maigiddato iti dayta, tulongannakay dayta a mangparang-ay kadagiti paglaingan a mabalin a mangsuportarto iti bagiyo kas maysa a nataengan. Ti libro a Dagiti Saludsod nga Iyimtuod ti Agtutubo—Dagiti Sungbat nga Epektibo addaan iti paset a napauluan “Eskuelaan ken Panggedan.”b Daytoy naglaon kadagiti makatulong nga impormasion a mabalin a mangpasayaat iti kababalinyo iti panagsuro.

Ti nasayaat a kababalin maipapan iti eskuelaan ket sigurado a mangapektar kadagiti addiyo a lallaki ken babbai. Ket babaen iti panangala iti personal nga interes iti gradoda ken homeworkda—nga agboluntariokayo a tumulong kadakuada iti sagpaminsan—adut’ maitulongyo a mangaywan iti irarang-ayda iti akademia. Ngem ti met ngay kababalinyo iti eskuelaan? Kasano ti panangtratoyo kadagiti mannursuroyo, manangbalakadyo, ken dagiti administrador iti eskuelaan? Manursuronkay kadi, managrason, wenno mangipaaykay iti nasayaat nga ulidan babaen ti panangipakita iti panagraem iti autoridadda?—Idiligyo iti Tito 3:1, 2.

Paliiwen met dagiti kakabsatyo no ania a kita dagiti gagayyem ti pilpilienyo. No rugianyo ti makikadua kadagiti “agus-uso” a bunggoy, di agbayag masarakanyonton ti bagiyo a “saan” a kadua ti Dios! Mamakdaar ti masansan a maadaw a teksto idiay 1 Corinto 15:33: “Saankayo a maallilaw. Dagiti dakes a pannakikuyog dadaelenda dagiti nasayaat a kababalin.” Maigiddato iti dayta, mabalin a makaipaaykay iti napeggad a paguadan kadagiti kakabsatyo. Maysa nga agtutubo a pinadakkel ti maysa a Kristiano nga ina pinilina ti mangbaybay-a iti dalan ti Dios ket rinugianna ti nakikadua iti maysa a grupo dagiti agtutubo a manangabuso iti droga. Di nagbayag isut’ manangabuso metten iti droga. Gaput’ panagamakna a suroten ti adina dagiti addangna, isut’ namakdaar kenkuana: “Dika rugrugian ti agusar ti droga!” Ngem ad-adda a makaimpluensia dagiti tigtignayna ngem dagiti sasaona, ket di nagbayag natnag metten ti kabsatna iti isu met laeng a dakes a bunggoy. Pudno unay, dikay kayat a mariribuk ti konsiensiayo iti pannakaammo a nagbalinkay a pakaitibkolan ti kabsatyo a lalaki wenno babai!—Idiligyo iti Mateo 18:7.

Mangipaay iti Ulidan iti Panagdayaw

Para kadagiti Kristiano nga agtutubo napateg unay ti mangipaay iti nasayaat nga ulidan no maipapan kadagiti bambanag a mainaig iti panagdayaw. Ti kinaseriosoyo, panagdayawyo, ken ti makapabileg a sao saanda laeng a mamaragsak iti puso ti nailangitan nga Amayo no di ket mangipaay iti napaut nga impresion iti addiyo a lallaki ken babbai.—Proverbio 27:11.

Tapno iyilustrar: Para iti dadduma nga agtutubo kadagiti Saksi ni Jehova, narigat ti publiko a panangasaba. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Kas ken Jeremias idi ugma, dadduma nga agtutubo ti basta makarikna a dida makabael. (Idiligyo iti Jeremias 1:6.) Dadduma ti mabain pay a makita dagiti gagayyemda a mangar-aramid iti makaispal-biag a trabaho. Mabalin kadi a dagiti kakabsatyo malaplapdanda iti kasta a negatibo a kababalin? No kasta, padasenyo ti maaddaan iti positibo a panangmatmat iti trabaho a panangasaba. Ikagumaanyo ti regular a rummuar iti trabaho a panangasaba a kadua ti pamiliayo. Bayat ti pannakakita dagiti kakabsatyo a makagun-odkayo iti rag-o ken pannakapnek iti daytoy a trabaho, mabalin a kayatda a tuladen ti pammatiyo.—Idiligyo iti Hebreo 13:7.

Usigenyo, kas pangarigan, ti maysa a tin-edyer a babai a managan Crystal. Ilawlawagna: “Ti personal a kalatko isut’ panangbusbos iti dua a bulan iti tinawen kas maysa nga auxiliary payunir bayat iti kalgaw.”c Aniat’ epekto ti regtana iti adina a lalaki? Kuna ni Crystal: “Ti 12-años a kabsatko a lalaki ad-adun ti busbusbosenna a tiempo iti trabaho a panangasaba nanipud idi ar-aramidek daytoy.”

Dagiti Nakristianuan a gimgimong mangipaayda kadakayo iti sabali pay a gundaway a mangipaay iti nasayaat nga ulidan. Ti regular nga itatabuno ket Nainkasuratan a kasapulan. (Hebreo 10:24, 25) Apay a dikay suruan dagiti kakabsatyo no kasano ti agbalin nga organisado ken disiplinado tapno masapa a malpasda dagiti aramidda iti eskuelaan ket makatabunoda pay kadagiti gimong? Mabalin a masursuroda met ti mangtagiragsak kadagiti gimong nga ad-adda pay no makitada a kanayon a nakasaganakayo a naimbag ken ikagumaanyo ti makipaset.

Saan a nalaka ti agbiag a maitunos kadagiti sapulen ti Dios. Ngem sapulen ti Dios kadagiti amin a Kristiano nga agtutubo ti “panagbalinda nga ulidan . . . iti panagsao, iti panagbiag, iti ayat, iti pammati, iti kinadalus” adda man kakabsatda wenno awan. (1 Timoteo 4:12) Apay a dikay rugian iti pagtaengan? Ti panangaramidyo iti kasta mabalin a makaipaay iti naiduma a lubong—iti biag dagiti kakabsatyo ken kasta met iti biagyo!

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 18]

Ti pamay-an ti panangtratoyo kadagiti dadakkelyo mabalin nga apektaranna ti panangtrato dagiti kakabsatyo kadakuada