Panangmatmat iti Lubong

Krisis ti Katoliko

“Ti iglesia Katolika sangsanguenna itan ti napalalo a krisis kadagiti ranggona, bayat nga agretiro dagiti lakayen a papadi, aglusulos ti nagadu nga ub-ubing a papadi, ket nakababbabat’ bilang dagiti baro a sumrek,” kunat’ The Wall Street Journal. “Adu kadagidiay agtalinaed a papadi ireklamoda unay maipapan iti sobra a panagtrabaho ken kinaleddangda.” Ti napalabas a 30 a tawen naaddaan ti 89-porsiento a panagbaba iti bilang ti papadi nga agsansanay iti seminario, manipud 40,000 idi 1960 inggat’ nakurkurang ngem 4,500 itatta. Iti agdama, adu a parokia pagraranudandat’ “agdaldaliasat a padi mangbusbusbos iti ad-adu a panawen iti panagbiahena ngem iti altar.” Ti problema “karkarna iti Katolicismo,” kunat’ artikulo, ket daytat’ maysa a mangipakita iti “di kinapopular ti ipaannong ti iglesia a di panagasawa.” Ni Richard McBrien a propesor ti Notre Dame University kunana: “Mangar-aramidda ditoy iti maysa a paglintegan—aramid-tao a paglintegan—a napatpateg ngem ti Eucharist.” Dagiti gakat a mangpastrek kadagiti kabbaro iti kinapadi ket saan a naballigi, ket mapagbutbutngan a ti krisis isut’ mangigap-gapu iti panangpakapuy ti iglesia kadagiti estandartena kadagidiay agbalin a papadi, nga akseptarenna pay ti adu a “managsolsolo . . . di makaay-ayo a personalidad,” kas panagkuna ti maysa a Katoliko nga administrador.

“Naigamer kadagiti Armas”

Makakitatayo pay laeng kadagiti agpaypayso a kanyon manipud iti Franco-Prussian a Gubat idi 1870. Adda dagiti danaw a napnot’ makasabidong a granada manipud Gubat Sangalubongan I. Kadarato, ti maysa a mannalon matulidanna iti traktorna ti maysa a naikali a bomba a panglaban ti tanke idi Gubat Sangalubongan II, ket pumutok daytan. Dagitoy a bambanag agkaiwarada.” Daytat’ kinuna ni Christian Gabardos, hepe ti grupo ti démineurs—propesional nga eksperto iti panangibelleng kadagiti bomba sadi Francia. Nanipud Gubat Sangalubongan II, “nakakalidan iti 16 milion a kapsula ti artilleria, 490,000 a bomba ken 600,000 a nailemmeng a bomba iti uneg ti danum,” kuna ti The New York Times. “Nasurok a walo gasut a ribo a hektaria ti mataltalon a daga ti nadadael, ngem ginasgasut a ribo pay a hektaria ti naaladan, a naigamer kadagiti armas a nalikmut kadagiti karatula a mangpakdaar: ‘Dikay Sagiden. Makapapatay!’” Nasuroken a 600 a démineurs ti natay. Dagiti trabahador a mangkalkali iti baro a dalan iti ruar ti Paris para iti bullet train ti Francia makakalkalida kada aldaw iti dua a tonelada a bomba, adu a bala, kahon dagiti mustard-gas manipud Gubat Sangalubongan I, “natda kadagiti ginasgasut pagitambakan ti armas a nabati manipud kadagiti gubat iti ruangan ti siudad.”

$51,260 Tunggal Otter

Kalpasan ti nakaam-amak a pannakaibelleng ti asete manipud ti Exxon Valdez idi 1989, nangipaay ti kompania iti $18.3 milion tapno tiliwen ken agasan dagiti 357 nga otter a dinangran ti asete. Agpapan pay iti napalalo a panagregget a mangisalakan kadakuada, nasurok a kakatlo ti natay. Kadagiti 225 a nakalasat nga otter, kaaduan ti naisubli kadagiti natural a pagnaedanda, ket daddumat’ naikabil kadagiti aquarium. “Pinattapatta dagiti biologo iti baybay a $51,260 ti gatad ti panangagas ti tunggal otter a naispal,” kuna ti report ti New York Times, “ngem patien dagiti sientista a ti pannakaammo a nagun-odan manipud iti proyekto tumulongto a mangisalakan kadagiti masanguanan a biktima manipud umasping nga aksidente.” Maysa a napateg a takkuat ata ti krudo nga asete ad-adda a makasabidong kadagiti animal ngem iti gagangay a mapapati. Napaliiwda a ti proyekto ket “kangrunaanna a panagregget ti tao,” ta dagiti otter iti baybay ket saanda a daydiay kita a mapukpukawen ket “adu a bilang dagiti animal iti sabangan naliklikandat’ makapapatay a pannakasabidong.” Naipakaammo a dagiti opisial ti Exxon nga inaminda a “dagiti matmatay, naiyoper iti asete nga otter ket partikular a makadadael iti pakasarsaritaan ti korporasion.”

Uso a Kinamaag

“Dagiti kamisadentro nga addaan mensahe mabalin nga usoda kadagitoy nga aldaw,” kunat’ India Today. Ngem maysa nga agtutubo sadi Calcutta natakkuatanna a ti panangpadas a sumurot iti uso iti daytoy a wagas ket addaan kadagiti serioso a problema. Bayat ti panagpaspasiarna, “a nakaaruat iti trendy baggy a pantalon ken maysa a makaatrakar iti mata a kamisadentro,” nakapaliiw iti sumagmamano nga ubbing nga Intsik a mangitudtudo kenkuana ket kasta unay ti panagkatawada. Sinaludsodanna ida ket naibaga kenkuana a ti mabasa iti kamisadentrona ket maysa a mensahe iti Intsik a kunana: “Kalboak a kasla niog ti ulona nga animal. Ket siasinoman a makabasa iti daytoy katawaannak koma ta siak ti katan-okan a maag a nangiparang iti mensahe iti lenguahe a diak kabaelan a basaen ken isurat.”

Imdengan dagiti Tsuper

Dagiti kotse a mangun-una kadagiti tren kadagiti pagsikkuan ket gagangayen iti tunggal panagbiahe, kuna dagiti inhiniero iti tren. Agparang a kastat’ ipakita dagiti estadistika. Idi 1989 adda 5,766 a nadungpar kadagiti pagsikkuan iti tren iti intero nga Estados Unidos, a nangpapatay iti 798 a tattao ken nangsugat iti 2,588. Iti kaaduan a kaso, dagiti tsuper dida inkankano dagiti ruangan ken aggilapgilap a silaw a mangipakaammo iti um-umay a tren. Apay a dagiti tsuper kayatda nga unnaan ti tren idiay pagsikkuan? Mabalbalin a namnamaenda a ti tren ket agtignay a kas iti kotse, kuna dagiti opisial. Ngem saanna a kabalinan. Iti gagangay a pagkarga a tren, ti tren laeng ket agdagsenen iti 160 a tonelada. No agdaliasat iti 80 kilometeos por ora, kasapulannat’ maysa ket kagudua a kilometro tapno sumardeng ti tren apaman a nakapagprenon. Ket rebbeng a laglagipen dagiti tsuper ti kotse: Ti tren kanayon nga isut’ mangabak.

Amma a Managsigarilio

Ti pannakadangran nga iyeg ti managsigarilio nga ina iti di pay naipasngay nga anakna ket nalatak. Ngem ania ngay maipapan kadagiti amma a managsigarilio? “Dagiti amma a managsigarilio,” iballaag ti South African Medical Journal, “rebbeng nga akseptarendat’ pareho a responsibilidad kadagiti pagresultaanna no ti ina itultuloynat’ agsigarilio bayat ti panagsikogna. Ti maysa nga ina kasapulannat’ suporta ti asawana tapno maisardengnat’ panagsigarilio ket ti sikog pudno a saanna maliklikan dagiti epekto ti asuk ti sigarilio ni amana.” Pumakdaar met ti magasin maipapan ti pannakadangran nga iyeg ti awan panangikankanona a panagsigarilio kalpasan a maipasngay ti ubing. Dagiti ubbing a maisarang iti asuk ti sigarilio addaandat’ nangatngato ngem gagangay a “panaglangan iti eskuelaan gaput’ panagsakit” ket “dakdakkel ti posibilidad nga agbalindanto mismo a managsigarilio.”

Elektroniko a Naalas a Ngiwat

Maawagan dayta iti Ultimo a Sao. Maibulsa, daytat’ naiprograma nga elektroniko a gubuayan ti timek a kasla maysa a beeper. Daytat’ nadisenio a makisarita kadagiti tattao a mabain unay a mangibaga kadagiti makasair a bambanag. No mapagandar, mangisawang iti agsasaruno a naalas unay a sasao. “Daytoy ti pinakapopular a banag a naadda pay laeng kadakami,” kunat’ maysa a makinkukua iti paglakuan. “Nakalkaldaang, ngem daytat’ kayat ti tattao.” Idi damo rimmuar dayta iti dua a bersion. Ti nasamsamay, a mangibagbaga iti bambanag a kas ti, “Agulimekka” ken, “Maagka,” ket bassit ti gimmatang.

Negosiot’ India nga Spare-Parts

Ti India addaanen ti mapagduaduaan a pannakaraem iti pannakaadda nalabit ti kadakkelan a bilang dagiti naisulbong a bato manipud kadagiti sibibiag a nangidonar a di mainaig iti pasiente,” kunat’ India Today. Mapattapatta a nasurok a 2,000 a bato manipud kadagiti sibibiag pay a nagidonar ti tinawen a mailaklako iti pagilian. Dagiti utang ken kinakurapay isudat’ kangrunaan a rason dagitoy a panaglako. “Marigrigatkami ket ti laeng pamuspusan a nabati kaniak isut’ di legal a panaglako wenno panagbalin a maysa a lokal a dada a nairaman iti krimen,” inlawlawag ti ama a tallot’ annakna. Isu ken ti asawana tunggal maysa naglakoda iti maysa a bato. “Pinilimi ti mararaem a pamay-an,” kunana. Gaput’ kangato ti presio a maibayad kadagiti paset ti bagi, immadu metten ti panaglako iti cornea ken kudil manipud kadagiti sibibiag a mangidonar. “Ti di legal a panaglako kadagiti organo ti tao nagbalinen a kadakkelan nga isyu iti medikal a pagalagadan iti pagilian,” kunat’ maysa a prominente a doktor.

Takkuat a Danum ti Egipto

Kadagiti amin a daga a naapektaran ti kinakirang ti danum, naidumduma ti Egipto. Ti Karayan Nilo, a kakaisuna a kadaklan a gubuayan ti danumna, agtalinaed a pagpannurayan ti dumakdakkel a kalikagum dagiti nasion nga addat’ direksion a maisupadi iti ayus ti danum. Ket ti populasion ti Egipto a 55 milion umad-adu iti kapartak a 1 milion tunggal siam a bulan. Ti nasion kasapulan itan nga angkatennat’ 65 porsiento iti abastona a taraon. Ita, nupay kasta, ti kontrolado a panagpaliiw dagiti satellite impanayagdat’ dakkel, di naipagarup nga abasto ti danum iti uneg ti Lumaud a Disierto ti Egipto. “Patien dagiti sientista a daytat’ naglaon iti ad-adu a danum iti daga ngem iti naipagarup nga adda iti intero nga Africa,” kunat’ World Press Review. “Ti panagpadas a panagkali impakitana nga iti maysa a bubon adda umdas a danum ‘a maipaay iti agrikultura ti 80,000 hektaria iti 200 a tawen,’ kunan Dr. Farouk al-Baz, direktor nga Egipcio iti Boston University’s Center for Remote Sensing.”

Ti Europa Saanen a Naisina!

Iti tallo a tawen, nagtultuloy ti panagkali iti uneg ti dalan a namagsinat’ Britania iti Francia. Kamaudiananna, idi Oktubre 30, 1990, nagsabat ti dua a dasig idi a ti makina a pagkali ti Francia sinalputnat’ tisa a mangipanayag iti maysa nga abut a kinali ti dasig dagiti Briton. Ti satelayt a potograpia nga addaan kadagiti sistema ti laser inturongna a nalaing ti grupo dagiti inhiniero ta di nasursurok ngem 0.5 metros ti di nagkatunosan ti dua a dasig iti 50 kilometro nga usok, kunat’ The Times ti Londres. Ti aktual a panagsabat dimteng idi Disiembre 1 kalpasan a nakali dagiti nabati a yarda ti tisa tapno mangaramid ti kas kadakkel ti tao nga abut tapno makapagsabat kan makapagalamano dagiti trabahador iti agsumbangir a dasig. Agtultuloy ita ti panagtrabaho a mangkompleto iti daytoy a service tunnel ken ti dua a kangrunaan a tunnel ti riles, a maysa iti tunggal bangir.

“Nasam-it a Panagibales”

Ti problema: no kasanot’ panangpasardeng kadagiti grupo ti tin-edyer manipud panagpagnapagna iti maysa a paglakuan a mangbutbuteng kadagiti dadduma a kustomer. Ti solusion: panangikabil kadagiti speaker iti ruar ket patokaren dagiti musika a dida kaykayat. Daytat’ solusion a napanunot ti sumagmamano a 7-Eleven a paglakuan sadi amianan a laud nga Estados Unidos ken idiay lumaud a Canada, ket agingga ita nasayaat ti panagkurrina. Ti musika? Naiprograma a musika a mangitampok kadagiti orkestra a kas iti Mantovani ken Ray Conniff. “Dayta amin ti musika a kagura dagiti ubbing, banag a kas ‘Moon River,’” kunat’ maysa a superbisor ti paglakuan. Manamnama a dagiti dadduma a paglakuan sumurotdanto met iti dayta iti mabiit. Kunat’ Time a magasin: “Dagidiay rinaut ti kinaariwawa dagiti tin-edyer matmatanda daytoy a kas nasam-it a panagibales.”