Panagperegrinot’ Katoliko—Naibatay iti Kinapudno Wenno Sarsarita?

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay España

TUNGGAL kalgaw makasaksi ti Europa iti nakaad-adu a panagperegrino. Babaen iti bus, kotse, ken eroplano, minilion ti agturong iti abagatan nga agsapul iti baybay ken silnag ti init. Ti paboritoda a mecca? Dagiti igid ti baybay iti España. Ngem di pagaammo ti kaaduan kadagiti managayat iti igid-ti-baybay, dadduma kadagitoy a turista agbibiaheda iti mismo a dalan a nagnaan dagiti Katoliko nga inapoda adu a siglon ti napalabas.

Siempre, dagiti peregrino idi edad media naiduma a klase. Ti kalatda ket maysa a templo, saan a ti silnag ti init; ti naikari a gunggonada, maysa a nadiosan a padron, saan a ti pannakabilag iti init. Dagiti taga away, piprinsipe, soldado, ken dagiti managdakdakes magnada a rinibribo iti 1,000 kilometros a bumallasiw iti makin-amianan a makin-uneg nga ili, nga agturong iti Santiago de Compostela, maysa a bassit, nabasa a siudad iti nasulinek a makin-amianan a laud a murdong iti Iberian Peninsula.

Ania a mararaem a banag ti nangallukoy kadagitoy a tattao a magna iti ginasgasut a kilometros a bumallasiw iti nahielo a bambantay ken nakapudpudot a katantanapan, a mangibtur kadagiti tulisan ken bisin, sakit ken uray pay ti ipapatay? Mapapati a ti templo ni “Saint” James, Santiago, ti “santo” a patron iti España. Dagiti “sagrado a ladawan[na] naisangsangayan ti panangawisda kadagiti matalek iti intero nga Europa idi edad media. Itatta addan maysa a katedral iti lugar. Kasano ti panangrugi amin daytoy?

Siudad a Naibangon iti Sirmata

Nangrugi dayta iti maysa kadagidiay “milagro” a sirmata a masansan a rimsua iti historia nga Español. Maysa a rabii idi 813 K.P., maysa nga hermitaño a managan Pelagius nakitana ti maysa a nailangitanan a buya. Situtulnog nga inayabanna ti obispona, ket kamaudiananna nasarakan ti maysa a tanem a marmol. Dagiti bangkay nga adda iti dayta maipagarup nga awan sabali no di ti bangkay ti apostol a ni Santiago ken dua kadagiti adalanna. Ti lokal nga ari, ‘ni Alfonso a nadalus,’ binisitana ti lugar, imbagana a pudno dagiti bangkay, ket inwaragawagna ni Santiago a “Manangisalakan iti España.”

Gapuna, naipasngay ti “santo” a patron ti pagilian. Nainggasatan ti pannakadiskubre agpaay iti magubgubat a nalawlaw a teritoria a “Kristiano” idiay makin-amianan nga España, a linikmut dagiti Muslim. Ti ladawan laeng ti kasapulanda tapno padasenda a tupagan ti ‘armas ni Mammadto Muḥammad,’ a naitaeng idiay Córdoba, makin-abagatan nga España, isu a makuna a mamagbalin a di maparmek dagiti Moors. Ni “Santo” Santiago di nagbayag nagbalinen a mangidaulo a pangdawatan dagiti tattao iti tulong a makidangadang kadagiti Moors, nga agnanaed iti kaaduan iti peninsula.

Idi maika-11 a siglo, naibangon ti maysa a katedral iti nakaitaneman, ket ti siudad ti Santiago de Compostela (literal, “Santo Santiago iti tay-ak dagiti bituen”) timmaud iti mismo a lugar a sadiay ti nakakitaan ni Pelagius iti nabituen a sirmatana. Iti apagbiit, nagbalin ni Santiago a maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti panagperegrino iti Kakristianuan—a linab-awan laeng ti Jerusalem ken Roma. Ngem apay a dagiti tultulang daytoy maipagarup nga apostol nakagun-od iti kasta a kinapateg?

Ti Pannakaaramid iti Sarsarita

Maysa a makapainteres a panaglalaok ti leyenda, sarsarita, ken relihiuso a pannakaawis ti nangipaay iti naisangsangayan a lugar ken “Santo” Santiago iti historia ti España. Sigun iti dadduma a historiador a Katoliko, daytoy nga apostol isut’ umuna a Kristiano a misionero iti España. Makuna a binusbosna ti sumagmamano a tawen a nangasaba idiay Galicia (makin-amianan a laud nga España) di nagbayag kalpasan ti ipapatay ni Jesus. Ngem siam laeng a kumberte ti nagun-odan iti kampania. Nalawag a napaay gaput’ kinabassit ti balligi, isut’ nagpadaya ket naparegta babaen iti nadayag a panagparang ni Maria, ti ina ni Jesus (isu, nga idi ket sibibiag pay laeng idiay Palestina). Nagparang kenkuana iti tuktok ti maysa a poste a marmol ken “silalasag” iti maysa nga ili ti Roma a maawagan Caesaraugusta (kamaudiananna naawagan Zaragoza), iti makin-amianan a daya iti peninsula. Kuna ti leyenda nga idi pimmanaw, nagtalinaed ti poste, ket adu a siglo kalpasanna daytat’ nagbalin a templo ti panagperegrino.a

Di nagbayag kalpasanna, nagsubli ni Santiago idiay Jerusalem, a sadiay sinagabana ti ipapatay ti maysa a martir iti im-ima ni Ari Herodes. (Aramid 12:1-3) Sigun iti leyenda, innala dagiti adalanna ti bangkayna, impanda iti igid ti baybay, ket manipud Jaffa nailugan iti namilagruan a barko a naaramid iti bato. Kalpasan ti panagbiahe iti makalawas (a nangsaklaw iti nasurok a 5,000 a kilometros!), nakagtengda idiay Galicia, a sadiay ti nangitanemanda iti apoda iti awan tandana a tanem, a ti lugarna napukawen kamaudiananna.

Naglabas dagiti adu a siglo, ket daytoy a tanem ti makuna a nasarakan manen ti maysa nga hermitaño. Ket ti sarsarita nagbalin a pudno kadagiti soldado a “Kristiano.” Di nagbayag, ni “Santiago” a mismo nakita a makilablaban a maigapu kadagiti “Kristiano.” Sigun iti tradision, isut’ nagparang iti di mapagduaduaan-balligina a gubat iti Clavejo ket, nakasakay iti puraw a kabayo, timmulong a nangparmek kadagiti Moors. Kalpasan ti balligi nalataken a naawagan kas Santiago Matamoros (Santo Santiago, ti mammapatay iti Moor).—Idiligyo iti Mateo 26:52.

Dagiti dadduma a namilagruan a pannakabalin iti ad-adda a naasi a kasasaad ket maipabiang kenkuana. Maysa a leyenda salaysayenna ti maysa nga agtutubo a lalaki a nagsakay iti kabayo iti igid ti baybay a sumabet iti nobiana. Kellaat, maysa a dakkel nga allon ti nanglapunos kenkuana, ket naiyanud. Ti nobiana nagapelar ken “Santo” Santiago, a nangparukuas iti agtutubo a lalaki manipud iti baybay, a dagiti kawesna naabungotan kadagiti puraw a shells. Gapuna ti cockleshell nagbalin a simbolo iti “santo” a patron ti España ken kadagiti peregrino a nagbiahe nga agturong iti templona.

Ti Mahika iti Likud ti Sarsarita

Iti kaaduan iti isuamin nga Edad Media, dagiti ladawan iti nalatak a “santo” ti nangtignay kadagiti lallaki ken kadagiti agturay. Dagitoy mapagtalkanda a mangsalaknib kadagiti napasnek manipud iti pannakadangran—ni William a konkistador addaan iti sumagmamano a ladawan iti aglawlaw ti tengngedna idiay Gubat iti Hastings, isu a nangabakanna ken Ari Harold iti Inglatera. Naipanamnama kadagiti peregrino a ti pannakaisagid kadagiti madaydayaw a “nasantuan” a tultulang ipanamnamana ti nadiosan a paborna.

Dagiti ladawan napatpategda pay ngem balitok, ket saan a kompleto ti katedral iti Kakristianuan nga awan dagitoy. Rimsua ti narang-ay a negosio ti ladladawan, ket addada dagiti kaso iti nakalawlawag a panangallilaw. Maysa a maika-12-siglo a monghe ti nagprotesta a no dagiti dua nga ulo ni Juan Bautista naitalimengda kadagiti dua a nagduma a simbaan, mabalin a ni Juan duat’ ulona wenno maysa ti pike.

Nupay kasta, dagiti ladawan gagangayen kadagiti tattao a mamati ken makidangadang maipaay iti dayta. Iti nagan ni “Santo” Santiago, nakigubat dagiti buyot ti España kadagiti Moors ken dagiti dadduma a pannakabalin ti Europa. Kinoloniada ti Baro a Lubong iti naganna, ket rimsua dagiti siudad a napanaganan Santiago iti isuamin a Latin America.

Ti Mammaminsan a Panagpasiar iti Edad Media

Kuna ti maysa a historiador a bayat ti Edad Media, “dagiti panagperegrino dagiti napapateg a ladawan . . . nagbalindan a kangrunaan a panggep iti panagbiahe.” Di pakasdaawan, ti maipagarup a templo iti managmilagro a kas ken “Santo” Santiago ti nangawis kadagiti matalek iti isuamin a lugar. Gapuna, bayat ti kinatan-ok ni Santiago idi edad media, napadasan ti España ti damdamo nga iyaadu dagiti turistana.

“Dagiti ar-ari ken gagangay a tattao, dagiti obispo ken monghe, dagiti sasanto ken managbasol, dagiti kabaliero ken ayudante”—kaguduat’ milion ti bilangda iti tinawen—aguurnongda idiay Santiago manipud iti isuamin nga Europa, a pinagbalinda “Ti Dalan ni Santo Santiago” a maysa kadagiti kaduan taona a haywey iti Europa. Daytoy nagdakkelan a bilang, no usigen ti nagupgop a populasion iti Europa idi maika-11 a siglo a 30 milion laeng ken ti panagbiahe nga agturong idiay España alaenna ti sumagmamano a bulan.

Kalpasan ti panangballasiw iti Pyrenees manipud Francia, dagiti peregrino magnadanto pay laeng iti sabali a 1,000 kilometros a bumallasiw iti katurturodan ken natapuk a katantanapan iti makin-amianan nga España. Dagidiay a nakaibtur itoy a pannagna mangipaayda pay iti sangkabassit a bilegda a nabati tapno makarugida iti maudi a panagtaray. Ti umuna a makakita iti tuktok ti katedral iti Santiago ipukkawna, “Mi gozo!” (Ti rag-ok!) ket maibotos nga “ari” ti grupo a kaduana a nagbiahe. Gapuna ti apeliedo dagiti adu a pamilia ket pinartuat. Adu kadagidiay a naawagan King, König, Rey, Leroy, wenno Rex mabalin nga utangda ti naganda iti dadduma nga inapo idi ugma nga addaan pay laeng iti kired nga agtaray ken agpukkaw kalpasan ti sumagmamano a bulan iti kalsada nga agturong Santiago.

Itatta dadduma ti mabalin a mangdayaw iti espiritu dagidiay a naandur a managbiahe a nangisakripisio iti adu a tiempo, salun-at, ken kuartada iti nagbalin kadagiti adu a maudi a panagbiaheda. Awan duadua ti kaaduan matignayda iti napasnek a pammati, pammati iti ladawan a dida pulos nakita—dagiti tulang a naikabil iti naarkosan a lungon nga adda iti likudan dagiti metal a rehas. Kinapudnona, bayat iti tallo gasut a tawen, awanen dagiti tulang. Dagitoy nailemmengda idi nagpeggad ti templo ket saan a naisubli dagitoy agingga idi 1879.

Pakaibatayan iti Pudno a Pammati

Nagbiahe iti kasta unay dagiti adalan ni Jesus, saan a tapno mangipasdek wenno bumisita kadagiti templo, no di ket tapno mangikasaba iti ebanghelio. Impaayda ti adu a tiempo iti panagadal iti Sao ti Dios, banag a pudno a mangibangon iti napaut a pammati. Ti kasta a pammati, a naibatay iti umiso a pannakaammo, masalaknibannatayo iti pannakatnag iti sarsarita ken tradision dagiti tattao, a kaskasdi a mangiyaw-awan kadagiti adu.—Mateo 15:9; 1 Timoteo 23, 4.

Kasano man ti kinanaisangsangayan dagiti relihiuso a tradision ken dagiti leyenda, dagitoy saanda a kasukat ti pudno a pammati. Iti Kasuratan, awan ti rason a ni Santiago binisitana ti España. (Kitaenyo ti kahon.) Uray pay no bimmisita ket dagiti tulangna naitabonda idiay Santiago, dayta saan a rason iti panangdayaw kenkuana. Ti Kasuratan paregtaennatayo a mamati iti sibibiag, di makita a Dios ken ti Saona, ti Biblia, a saan ket a kadagiti ladladawan.—2 Corinto 5:7; 1 Tesalonica 1:9; idiligyo ti Mateo 23:27, 28.

[Footnote]

[Kahon iti panid 24, 25]

Napan kadi ni Santiago idiay España?

1. Awan ti rekord ti Kasuratan a ni Santiago nangasaba iti ruar ti Palestina. Ni Pablo, a ti serbisio ti panagmisionerona nangrugi idi 49 K.P., ti naawagan nga “apostol kadagiti nasion,” saan a ni Santiago.—Roma 11:13; kitaenyo met ti Aramid 9:15; Galacia 2:7.

2. Idi tawen 55 K.P., ni Pablo, iti panagsuratna kadagiti Kristiano idiay Roma, inyebkasna ti “panggepna a saan a mangiwaragawag ti naimbag a damag sadiay lugar a naammuanen ni Kristo.” Nupay kasta, pinanggepna ti mapan idiay España agsipud ta awanen ti “di naas-asak a teritoria” para kenkuana iti Asia Menor ken Grecia. Daytoy ipamatmatna a ti España di pay unay nakaawat iti Nakristianuan a mensahe iti dayta a tiempo.—Roma 15:20,23,24.

3. Iti suratna a Historia de la Iglesia Católica (History of the Catholic Church), ti Jesuita a propesor a ni Bernardino Llorca aminenna a para kadagiti eksperto a Katoliko, no maipapan iti kaadda ni Santiago idiay España, “ti kinapudno nga awan ti nasarakan a damag maipapan iti dayta agingga idi maikanem a siglo kalpasan dagiti paspasamak ti mamagbalin iti dayta a dakkel a mangbusor iti kinamapagtalkan dagiti kinapudno.”—Panid 122-3.

[Mapa iti panid 24]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

ESPAÑA

Paris

Vézelay

Poitiers

Limoges

Arles

Toulouse

Pamplona

Burgos

Astorga

Santiago de Compostela

Baybay Atlantico

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Ti Santiago de Compostela Cathedral ken (naipasngat) ni Santiago a nakasakay iti puraw a kabayo

[Credit Line

Retrato: Godo-Foto