Maysa Kadagiti Naisangsangayan nga Arte iti Madagascar
TI NAPINTAS a pabuya dagiti damili a basehas, banga, ken pan inawisnakami bayat ti panagpasiarmi a lumasat iti tiendaan iti Antsirabe iti isla a pagtaenganmi idiay Madagascar. Nupay no amin dagiti banga ket kolor kape, addaanda kadagiti dadakkel a batik a nangisit a kasla ngimmisit gapu iti pannakaisarab iti apuy. Ti panagusiuso ti nangtignay kadakami nga agimtuod iti agtutubo a lalaki iti away a mangilaklako kadakuada no umiso ti pagarupmi.
“Wen,” kinunana, “dagitoy naiyurnoda tapno agbalin a kastoy. Ngem awanankam kadagiti moderno, adelantado nga urno a kas dagiti adda iti siudad. Usarenmi ti gagangay a pamay-an nga insuro kadakami dagiti ammami.”
Nupay sidadayaw a sinungbatan ti ubing a lalaki dagiti dadduma pay a saludsodmi, dagiti sasaona ti basta nanggargari iti tarigagaymi nga aktual a makakita iti panagaramid iti damili. Gapuna limmugankami a napan iti adayu a lugar iti pagilian a sadiay dagiti bumario ekspertoda nga agaramid iti damili. Aminda naasida ken managpadagos. Gaput’ maay-ayoda a dagiti taga siudad interesadoda iti ar-aramidda, situtulokda unay a mangipakita kadakami kadagiti sekretoda.
Umuna, naammuanmi a ti pitak nga usarenda saan a ti ordinario a pitak. Ti ordinario a pitak, kunada, nalaka nga agberri no mapudotan. Gapuna usarenda ti pitak a maawagan tanimanga, (literal, “nangisit a daga”), a masarakan laeng iti away ken kadagiti igid ti karayan wenno wawaig. Inturongnakami ti maysa nga ubing a lalaki iti igid ti waig ket nagkali iti daga. Agarup 30 a centimetros iti rabaw ti daga, adda ti nabasa, dapuen a daga—ti tanimanga! Maisupadi iti naganna, nupay kasta, kadagiti dadduma a luglugar ti tanimanga ket nangisit wenno amarilio pay. Nupay kasta, naiduma unay iti gagangay a lumabaga a daga iti makintengnga a paset ti isla.
Imbaga ti maysa a lalaki kadakami a tapno makaaramid iti sumagmamano a basehas wenno banga, laokanna ti maysa a supot a tanimanga iti kakatlo ti maysa a supot a nalamuyot a darat, a masarakan met iti igid ti karayan. Kalpasanna nayonanna ti danum tapno paluknengenna ti naglaok a darat ken pitak. Kasano kaadu a “danum”? Awan ti masurot a kaadu. Babaen iti kapadasan, ti dumadamili sardenganna ti panangnayon iti danum no ti linaokna umdasen ti kalamuyotna—saan a natangken unay ken saan met a nalamuyot unay.
Sumaganad, ti nalaok a pitak, darat, ken danum maikabilda iti maysa a nadalusan a daga nga awanan iti tapuk ken garami. Kalpasanna ti dumadamili baddekenna dayta iti nakabaybayag. Daytoy ti mangipasigurado a ti pitak mailaok a naimbag iti darat, nga isu ti sekreto iti kinalagda dagiti basehas wenno banga. Sumagmamano a sasao iti Malagasy ti mangdeskribir itoy a nasken a tukad iti panagdamili: hitsahina, disahina, tehafina, volavolaina, totoina. Kaskasdi dagitoy amin tuktukoyenda ti isu met laeng a pamay-an—ti panangbaddek iti nalaok a pitak. No siguradon dagiti dumadamili nga umiso ti linaokda, sisasaganadan a mangrugi nga agaramid iti damili.
Umuna bingbingayenda ti laok a bolabola a kas ti kadakkel ti danogyo. Maipaay iti lansad ti banga, mangalada iti maysa a bola ket idekketda iti maysa a molde—gagangay a maysa a daanen ken narunoten a banga—tapno maporma ti itsurana. No ikkatendan ti molde, usarenda ti sabali a bola a mangporma iti bibigna, wenno ngiwat, iti banga. Bayat daytoy a pamay-an, dagiti dumadamili naannadda a dida baybay-an nga agmaga unay ti laokda, ta nalaka laeng nga agberri.
Itan maibilagen dagiti banga nga agmalmalem iti init. Iti daytanto laeng a nakasaganan a maipaay iti maudi nga addang: ti panangpamaga babaen iti urno. Ngem uray pay daytoy ket maaramid a natukan-tukad. Maseksekan amin dagiti banga ken basehas iti garami ken nagango a bulbulong ket mapagaabayda iti daga. Mapuoran dagitoy a naiseksek a garami ken nagango a bulbulong ket mabaybay-an a maur-uram iti agarup 10 wenno 15 minutos. Daytoy patangkenenna ken pabilgenna ti damili.
Kalpasan ti umuna a panangpuor, maikabil dagiti banga iti sabali a lugar a nagaburan iti garami ken nagango a bulbulong. Iti daytoy a tiempo, nupay kasta, maurnos dagiti banga nga agaakkub. Kalpasanna gaburan ti dumadamili dagiti banga iti garami ken nagango a bulbulong. Kalpasanna likmutenda daytoy iti daga tapno agtalinaed ti apuy iti daytoy laeng a lugar ken lapdanna ti panagtulid dagiti banga. Mapuoran manen dagiti manguram a bambanag ket mabaybay-an a maur-uram iti uneg ti 30 a minutos wenno agingga a maiddepen ti apuyna. Inton nalamiisen dagiti banga, maikkatdan kadagiti dapo ket nakasaganan a mausar.
No sukimaten a naimbag dagiti banga, maawatantayo dagiti nangisit a batik iti banga. Dagitoy dagiti paspaset a direkta a naisarab iti apuy. Ti dadduma a paset ti banga isu ti gagangay a kolor ti nauram a pitak—orange-brown.
Daytoy nga arte a panagaramid kadagiti banga naipatawid kadagiti adun a kaputotan. Nasabetmi ti maysa a lalaki nga agtartrabaho iti dakkel a paktoria ti lupot idiay ili ngem agsapul iti kanayonan a kuarta babaen ti panagaramidna ken panaglakona iti damili. Nasursurona ti arte manipud ken tatangna, isu a nakasuro met manipud ken tatangna. Ket siguradokami a ti agtutubo dinanto palabsen ti gundaway a mangisuro iti dayta kadagiti annakna.