Ti Panangmatmat ti Biblia

Apay Adalen ti Biblia?

TI PANANGBASA iti intero a Biblia saan a bassit a gapuanan. Naaramidyo kadi daytan iti naminsan wenno iti sumagmamano a daras. Adu a tattao siuumiso a pagpannakkelda ti panangaramidda iti kasta. Ti panangipaay ti tiempo a mangbasa iti Biblia rebbeng a mailista kadagiti umuna—no saan nga umuna—iti listaan dagiti kapapatgan a bambanag iti biag. Iti ania a rason? Tapno maammuan ti kangrunaan a linaon ti kasasaknapan ti pannakaiwarasna a libro iti amin a historia, ti kakaisuna a libro a nainkalintegan a kunaen nga impaltiing ti Dios.—2 Timoteo 3:16.

Nupay kasta, ti maysa a tao ad-adu pay ti maaramidanna ngem ti basta panangbasa iti Biblia ken ti panangammo kadagiti kaaduan a kangrunaan a punto. Tarigagayanyo aya nga ay-ayuen ti Dios ken tagiragsaken ti naan-anay a gunggona dagiti pannursuro dayta a nasantuan a libro? Ngarud surotenyo ti balakad nga inted ni apostol Pablo iti agtutubo a lalaki a ni Timoteo: “Ituloymo ti umagawa iti panagbasbasa, iti pammagbaga, iti panangisursuro. Pampanunotem dagitoy a banag; isuda laeng ti sanguem, tapno ti irarang-aymo maiparangarang kadagiti amin a tattao. Saluadam a kankanayon ti bagim ken ti isursurom. Agtalinaedka kadagitoy a banag, ta no aramidem daytoy isalakanmonto ti bagim met laeng ken dagiti met dumngeg kenka.”—1 Timoteo 4:13, 15, 16.

Ti kasta a panangmennamenna kadagiti sursuro iti Biblia ken ti panangpampanunot kadakuada ramanenna saan laeng a ti panangbasa iti Kasuratan. Ti panangbasa iti Biblia dina ipanamnama a mismo a ti maysa a tao mabalin nga usarenna a siuumiso ti impormasion a nagun-odanna, a kas met ti panangbasa iti maysa a libro maipapan iti utek ti tao di mamagbalin kenkuana a maysa a siruhano iti utek. Gapuna, imdenganyo ti balakad ni Pablo ken ni Timoteo: “Aramidem ti amin a kabaelam a mangiparang iti bagim a maanamongan iti Dios, kas maysa a mangmangged nga awan ti ibainna nga aramatenna a siuumiso ti sao ti kinapudno.”—2 Timoteo 2:15.

Maaddaan iti Nasaknap a Pannakaawat

Ti sisisigo a panangaramat iti Sao ti Dios sapulenna ti panagadal. No adalen ti maysa a tao a siaannad ti Biblia, a pampanunotenna ti ibagbagana, nga awatenna dayta, basaenna dagiti konteksto dayta, awatenna ti historiana, iti kasta maaddaanto iti di ninamnama a panangmatmat agraman pannakaawat. Mangrugin a magunggonaan a personal manipud iti Sao ti Dios.

Mangalatay ti pangarigan a mangipakita nga iti panangbasa laeng iti paset ti Kasuratan, mabalin a ditay maawatan ti kaipapanan ti naibaga malaksid no basaentayo ti konteksto. Idiay Aramid 17:11 mabasatayo ti maipapan iti tattao iti Griego a siudad iti Berea, nga asideg iti Tesalonica: “Ket dagitoy nataktaknengda ngem dagiti adda idiay Tesalonica, ta inawatda ti sao a sigagagar unay, a siaannad a sinuksukimatda nga inaldaw ti Kasuratan no pudno dagitoy a banag.”

Iti damo a panangmatmat mabalin a kunaentayo a dagiti Kristiano idiay Berea nagaggagetda nga agadal ngem dagiti taga Tesalonica. Nupay kasta, makitayo iti bersikulo 10 iti Aramid kapitulo 17 a ni Pablo ken ni Silas idi simmangpetda idiay Berea simrekda “iti sinagoga dagiti Judio” a mangikasaba iti Sao ti Dios. Ket ti Ara 17 bersikulo 12 kunaenna nga “adu kadakuada [dagiti Judio] ti namati.” Dayta a bersikulo tulongannatayo a makagteng iti naiduma a konklusion. Ti sagrado a salaysay ibagbagana kadatayo a saan a dagiti Kristiano ti maidildilig iti maysa ken maysa kadagitoy dua a siudad, no di ket, dagiti Judio kadagidiay a lugar.

Mainayon iti dayta, nadlawyo kadi no aniat’ namagbalin kadagiti taga Berea a nataktakneng? Sigagagar a sinukimatda ti Kasuratan. Ni Propesor Archibald Thomas Robertson, iti panagkomentona kadagidiay a sasao iti Word Pictures in the New Testament, nagsurat: “Detaliado nga inlawlawag ni Pablo ti Kasuratan nga inaldaw kas idiay Tesalonica, ngem dagiti taga Berea, imbes a busorenda ti baro a panangipatarusna, sinukimatda (anakrinō kaipapananna sagaten wenno sukimaten a naan-anay, a kasla sagsagaten, mangaramid iti naannad ken umiso a panangsukimat . . . ) iti Kasuratan a mismo.” Ti panangsukimatda saan a parparawpaw. Dagidiay Judio a taga Berea siaannad a nagsukimatda tapno paneknekan a ti isursuro da Pablo ken Silas manipud iti Kasuratan maipapan ken Jesus kas ti nabayagen a naikari a Mesias ket pudno.

Ngarud, no surotentayo ti ulidan dagiti taga Berea idi ugma, napateg a saantay laeng a basaen ti Sao ti Dios no di ket adalentayo dayta—“a siaannad a sukimaten ti Kasuratan”—tapno maawatan ti kaipapanan ti naibaga. Iti kastoy a pamay-an mapaunegtayo ti panangapresiartayo iti Biblia, ket agbalintayo met a, kas ken Timoteo, tattao a ‘makaisalakan iti bagitayo ken dagidiay dumngeg kadatayo.’ Apay? Agsipud ta, malaksid iti panangbasa iti Kasuratan, inadaltayo ida tapno makapagtignaytayo a situtulnog iti naadaltayo.—Proverbio 3:1-6.

Gubuayan iti Pudno a Pagalagadan ken Padto

Usigentayo ti dua pay a rason iti panangadal ti Biblia. Awan ti libro nga umuna iti Biblia iti panangipaay iti pagalagadan iti moral ken iti naimbag a kababalin. Adu a tawenen a napalabas, maysa a mannursuro nga Americano ti nangaramid itoy a kapaliiwan: “Patiek a ti pannakaammo iti Biblia nga awan ti kurso iti kolehio ket napatpateg ngem ti kaadda iti kurso ti kolehio nga awan ti Biblia.” Tapno agbalin a gamengyo ti pannakaammo iti Biblia, ti motiboyo iti panangadal iti Kasuratan masapul a ti panangiyaplikar kadagiti alagaden ken sursurona iti inaldaw a panagbiagyo tapno pagbalinennakayo a nasaysayaat a tao, ‘maysa a mangaramat a siuumiso iti sao ti kinapudno.’—2 Timoteo 2:15; Proverbio 2:1-22.

Mainayon iti dayta, kadagiti pinanidna masarakan dagiti naipaltiing a padpadto ti Dios a natungpalen iti historia ken dagiti daduma a matungtungpalen iti siglotayo. Ti panangadal kadagiti padto ti Biblia tulonganna ti maysa a tao a makaawat ti kaipapanan iti agdama a kasasaad ti lubong—gubgubat, bisbisin, panagsisina ti pamilia, nararanggas a krimen—ken no kasano a liklikan ti panangsilo ti panagdanag gapu kadakuada. (Lucas 21:10, 11, 25-28) Gapuna, malawlawagantayo babaen kadagiti sungbat ti Dios iti agdama a parparikut, dagiti sungbat a mangipalgak no sadino ti ayantayo iti agos ti panawen ken no kasano a sibaballigi a makapagplanotayo a maipaay iti masanguanan. Dagidiay a sungbat dumtengda kadatayo babaen iti kalasugan a klase ‘matalek ken naannad a napulotan nga adipen,’ isu a mangus-usar iti Watchtower Society kas ti ahensiana nga agipablaak.—Mateo 24:45-47; 2 Pedro 1:19.

Kunaen ti Salmo 119:105: “Ti saom pagsilawan dagiti saksakak, ken silaw iti danak.” Ngarud, dagiti tattao a kankanayon a mangadal iti sao ti kinasirib a masarakan idiay Biblia ken mangiyaplikar kadakuada mairamanda kadagidiay makaawatto iti pagayatan ken panggep ti Dios ket, kayariganna, nasilawan ti dalanda a mangiwanwan iti inaldaw a panagbiag a mangsaranget kadagiti napeggad a kasasaad itatta.