Okavango—Disierto a Paraiso ti Africa

Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Sud Africa

TI NAGTIMBUKEL a lawag a pinataud ti pagsilawan a ganggangtan ti gasolina ket bassit a liwliwa bayat a ti pangen dagiti elepante siuulimek a pinalawlawandakami iti kasipngetan. Ti nauneg a panagareng-engda ken ti panagkarasakas dagiti sanga imparangarangnat’ kaaddada. Bayat ti iriringbaw ti natalinaay a rabii idiay Africa, ammomi nga ad-adu ngem dua a paris dagiti mata ti mangsipsiput kadakami.

Ti Disierto

Nalan-akan ti kotsemi idiay Sabangan (Delta) ti Okavango—maysa a naisangsangayan a nadanum a disso a kellaat a mangrugi ken agpatingga iti ungto ti naglawa a kadaratan iti Disierto ti Kalahari idiay makin-amianan a Botswana. Nupay kas kadakdakkel ti Makin-amianan nga Ireland, ti sabangan ket bassiusit no idilig iti kalawa a 260,000 kilometros kuadrados ti di pay napagpagnaan, nagargaraw a Kalahari. Kalpasan a pimmanawkami iti beddeng ti Sud Africa, narigatankami a nagpataray iti 600 kilometros a kasiitan, karuotan ken iti barara iti 20 kilometros kada oras. Kasla rumimatrimat nga alingasaw laeng ti makita iti adayu.

Iti maikapat nga aldaw, maysa a nakadidillaw a banag ti makapagagar a limtuad. Nagbaliw ti maris ti langit iti bumerde nga asul a kinaraniag. Iti disso a mapasungad adda danum. Nakawadwadwad! Maysa a baresbes a nagsanga kas kadagiti ramay ti maysa a higante a mangbaliw iti natikag a disierto a nalasbang a minuyongan. Naggubuay iti kabambantayan ti makintengnga nga Angola, ti Karayan Okavango manglikaw iti 1,600 kilometros iti Africa, nga agsapsapul iti taaw a pagayusanna. Ngem awan kapapayanna, ta maabatan ti karayan iti nakalawlawa a let-ang ti Kalahari. Nupay kasta, sakbay a naan-anay a maabatan, ti matmatiananen a karayan mangpaltuad iti karkarna a sistema iti ekolohia.

Ti Sabangan

Gapu iti pannakakirukiro, agdapla ti danum iti kadaratan a mangsukog kadagiti agkukuros a kanal, sinan-lutuad a danaw, ken pagayusan a napataraigidan iti papiro. Dagiti kaykayo ken mulmula awisenda ti imatangmi iti nagduduma a kita ken maris. Ti palma a marfil (ivory palm), atap nga higos (wild figs), ballatinaw, ken kaykayo a sausage arkosanda ti sabangan. Dagiti natatayag a buffalo grass, lirio iti danum, ken dagiti sabsabong ti fallen magenta iwarasna ti sumrek a lawag ti agsapa iti panawen ti lam-ek. Ngem Africa pay laeng dayta, ket din agbayag mariknan ti nasaniit a pudot iti aldaw. Ti pakabang-aran ket masarakan iti nasamek a kabakiran ti natatayag a mopani. Dagitoy a kayo ti mamagbalin a posible a ballasiwen daytoy a let-ang, ta dagiti agpallayog, agranetret a rangrangtay a naaramid iti kayo a mopani ti kakaisuna a mangisinggalut kadakami iti makinruar a lubong.

Dagiti Agnanaed iti Sabangan

Ti nakaskasdaaw a kinanadumaduma dagiti agnanaed iti sabangan allukoyennakami. Kalpasan ti langalang a disierto, kasla awan panagdandanag nga agraragsak ken aglubnak dagiti amin a parsua a di maseknan iti masanguanan. Atimbukeng gapu iti kinawadwad ti makanda, 30 nga hippos ti nangmulengleng kadakami kadagiti nalua a matmatada. Ti apagbiit, nauneg a panagbang-esda ballaagannakami a dikam pakibiangan ti Epicuriano nga estilo ti panagbiagda. Maysa a pangen ti nasurok a sangagasut nga elepante ti kalkalpas laeng a nangpaatipurapor ti tapuk a kasla tay adda makitami nga agsasala a lawag.

Gapu iti kaadu dagiti animal, ti Sabangan ti Okavango ket nakaskasdaaw. Duapulo ribo a nuang (buffalo), a napangenpangen iti bilang nga agingga iti 200, ti nagarab iti kapkapnekanda iti nalasbang a beddeng. No maminsan, ti kinatalna ket riribuken dagiti ayup nga agsidsida iti padada nga animal—ti leon, leopardo, hyena, ken ti atap nga aso. Ti pannakasinga masansan apagbiit laeng, ket nasapa iti bigat, masarakan dagiti agila (vulture) nga agpaypayakpak iti ngatuen ti natay nga ayup nga agrikrikos nga umasping iti nagtimbukel nga adigi no matmatan iti adayu ket daytat’ mangipakaammo nga adda napapatay nga animal sadiay iti napalabas a rabii.

Dagiti dadakkel a sangkapurok nga anay ibuntonda ti daga ti sabangan a dumakkel a dumakkel. No umadalem ti danum ti Okavango, agbalin dagitoy a bunton ti anay a nadam-eg nga isla. Makasarak dagiti nagduduma a kita ti unicornio (antelope) iti natalna ken natalged a pagtaengan kadagitoy naiwara nga isla iti sabangan—ti sassaby, wildebeest, kudu, lechwe, roan, ken ti narasay a sitatunga. Daytoy a naaripapa nga unicornio ket agnanaed a maiputputong kadagiti karootan iti igid ti karayan ken mammano nga agpakita. No adda masirpatanna a peggad isut’ lumned iti danum, ti agongna laeng ti nakaruar tapno makaanges.

Danum—mangted-biag a danum! Ti Sabangan ti Okavango ket siguradu a saan nga apag-anem-em a baresbes. Sigaganetget a kinuna ti managsirarak ken misionero-doktor a ni David Livingstone, isu a napan sadiay idi 1849: “Dimtengkami iti dakkel a karayan . . . Tinuntonko no sadinot’ gubuayanna. ‘O, manipud iti pagilian a napno iti karayan . . .’ Nagliknaw ti danum, nalamiis ken awan laokna a makadadael a mineral . . . a kasla tay marunrunaw a niebe”! Nakaad-adu ti tilapia ken tiger fish nga agpaay a taraon kadagiti Africano nga agnanaed iti sabangan.

Bassit laeng ti nabaliwan iti panaglabas ti tawen, ket ti kaadda ti ngilaw a tsetse ken lamok nagballigi a nanglapped iti panangdadael ti tao iti daytoy a paraiso ti atap a biag. Dagiti Bushmen iti karayan ti pudno nga appo idi iti Okavango. Kamaudiananna isudat’ kinaduaan dagiti tattao a baYei. Ita nalabit a nagasatkay pay a makakita kadagiti nasigo nga agbibilog a lallaki a manggagaud iti mekoro-da (bilog) iti ilelennek ti init. Adda kadaanan a pagsasaoda: “Ti aggaud iti nauneg unay maikuyog iti dayta”! No kumitakay manen, nagpukawdan kadagiti nalimed a lipit iti nagbabaetan dagiti natatayag a runo.

Ti Okavango ket maysa met a paraiso ti managayat iti billit. Ginasgasut a kita ti billit ti agtaeng iti sabangan iti sumagmamano a paset ti tawen. Iti rabii ti nasinggit a kiak mabalin nga iturongnakay iti narasay a kullaaw a Pel nga agkalkalap iti ikan iti rabii. Iti aldaw, ti nakasisileng a panagkiak ti mangngalap nga agila ket makigiddan iti naariwawa a panagkuak dagiti kalaw. Addada pato a pygmy, Goliath herons (kannaway), sagrado nga ibis, ken ti nagpintasan ti dutdotna a lily trotters. Awan patinggana ti nagduduma a kita. No matmatan iti nangato a pagsaadan, dagiti nasantuan-langana a kannaway a marabou kaslada nakawesan iti kawes dagiti tao a ti trabahoda isut’ mangiyurnos ken mangimaton iti pompon (undertaker) ket kunamman la no karurodda dagiti awan kapapayanna a pasamak.

Ti lumlumnek nga init idiay Africa mangpataud iti kasla apuy a danum, a siaalumamay a mangpalabas iti sabali manen nga aldaw iti daytoy a paraiso iti let-ang. Iti ngatuen dagiti libtong, ti agbanbansag nga ayug ti kalimba (piano ti Africa) makidanggay iti puyupoy. Ti zebra, giraffe, ken elepante umayda manipud pagaraban tapno penkenda ti wawda nga agaabay.

Kasano Kapaut ti Panagtalinaedna?

Ti tapok ken ling-et agayus kas pitak iti bagimi bayat nga ikarkarigatanmi a sukatan ti ehe ti dalig ti Land-Rovermi. Nailumlom dagiti dalig iti darat a kas kapino ti pulbo a talcum agingga iti barakus. Iti daydi a naikkat ti ehe ti pilid. Babaen ti makapnek nga uni, naipuesto ti baro nga ehe.

Gapu iti kinaganat ti trabaho, dinakam binuribor dagiti elepante nga adda iti aglawlaw, wenno mabuteng. Daytat’ namagpanunot kadakami iti tiempo inton ti tao ken animal addadanto manen iti naan-anay a panagkakappia. (Genesis 2:19; Isaias 11:6-9) Ti laeng pagladingitannmi ket asidegkamin nga agawid iti nawatiwat, natapok a panagbiahemi.

Nupay kasta, kas iti dadduma a daydayuen a lugar ditoy daga, adda dumakdakkel a pannakaseknan iti ar-aramiden ti tao ken ti moderno a pamay-an ti pananganupna. “Tunggal tawen,” insurat ni Creina Bond iti libro nga Okavango—Sea of Land, Land of Water, “8 000 nga animal ti mapappapatay idiay Sabangan babaen kadagiti 1 300 a mangnganup ti tribu ken 200 a mangnganup maipaay a paglinglingayan laeng.” Mainayon pay, dadduma arapaapenda ti panangusar ti tao iti danum ti Okavango.

Aniaman ti aramiden ti tao, mainanamatayo a ti Namarsua itoy a pagsidsiddaawan tungpalennanto ti panggepna nga aramidenna a paraiso ti intero a daga. Ket, ad-addanto a makaallukoy, ta “ti tay-ak a langalang agragrag-onto ken agsabong a kas iti rosa. Ket ti sumilsilap a darat agbalinto a libtong, ken ti mawaw a daga agbalinto nga ubbog ti danum.”—Isaias 35:1, 7.

[Mapa/Dagiti Ladawan iti panid 24, 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

ANGOLA

ZAMBIA

ZIMBABWE

NAMIBIA

BOTSWANA

SOUTH AFRICA

ATLANTIC OCEAN

INDIAN OCEAN