Ti Yaadu ti Diborsio
“ALAHAS ti diborsio.” Nagparang dayta a naisangsangayan a paulo ti damag iti nabiit pay iti maysa a nalatak a magasin dagiti babbai. Namaregta ti artikulo: “Ngem narbeken ti panagasawayo ket mariknayo a magunggundawayankayo. Apay a dikay runawen dagidiay pakalaglagipan ti panagasawayo nga adda pay laeng iti kahon ti alahasyo.” Babaen iti tangdan palubosan ti alahero dagiti nagdiborsio a mangrunaw kadagiti singsing ti panagtulagda. Kalpasanna pandayenna dagiti alahasda tapno din mangipalagip iti di nagballigi a panagasawada.
Kadagitoy nga aldaw, ti panagasawa, kas kadagiti pluma, pinggan, lampin, ken labahas, maibilangen a maibelbelleng a banag. ‘No naumakan iti dayta, basta ibellengmon’—kasta ti agsaksaknap a kababalin.
“Ti panagasawa a mismo awanen,” kinuna ni Lorenz Wachinger, maysa a nalatak nga autor, sikologo, ken therapist idiay Munich, Alemania. Nalabes a panagsao? Nalabit; ngem di narigat a makita no apay a kastat’ mariknana. Sigun iti diario nga Stuttgarter Zeitung, agarup 130,000 nga agassawa ti agsina idiay Alemania iti tinawen. Ngem saan laeng nga idiay Alemania a mapaspasamak ti diborsio.
Sangalubongan a Pasamak
Tumataud ti umasping a pagannayasan kadagiti pagilian iti intero a lubong. Ti Estados Unidos, kas pangarigan, maibilbilang nga addaan ti kangangatuan a bilang ti diborsio iti intero a lubong. Ti tinawen a kaadu ti diborsio ket nasurok a 1,160,000, wenno dandani kagudua ti bilang dagiti kasar. Dayta agpromedio iti nasurok a dua a diborsio iti tunggal minuto iti inaldaw!
No idilig iti napalabas, dagitoy a bilang agbanag iti yaadu ti diborsio. Maysa laeng a siglo a napalabas, adda laeng 1 a diborsio iti tunggal 18 a pagassawaan idiay Estados Unidos. Malaksid iti kellaat a yaaduna kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, nagin-inut nga immadu agingga idi 1960’s. Kalpasanna, iti las-ud laeng ti 25 a tawen, nagtriple dayta!
Idi ngalay ti 1980’s (dagiti kaladawan a tawen a pakagun-odan kadagiti mapagtalkan nga estadistika), dagiti pagilian iti lubong nakitadan ti yaadu ti diborsio a kas kadagitoy: Union Soviet, 940,000 iti tinawen; Japan, 178,000; United Kingdom, 159,000; Francia, 107,000; Canada, 61,000; Australia, 43,000. Uray kadagiti lugar a sadiay ti relihion ken dagiti linteg sinalimetmetanda a nababa ti yaadu ti diborsio, nagbaliwen ti pagannayasan. Kas pangarigan, idiay Hong Kong adda pay laeng 1 a diborsio iti tunggal 17 a pagassawaan; ngem ti bilang dagiti diborsio nagdoble idi nagbaetan ti 1981 ken 1987. Ti magasin nga India Today impadamagna a saanen a maibilang a pakaibabainan ti diborsio kadagiti agtengnga a klase iti India. Napatauden dagiti baro a korte kadagiti nadumaduma nga estado ti India a mangtaming iti yaadu dagiti kaso ti diborsio a manipud 100 porsiento agingga iti 328 porsiento iti maysa laeng a dekada.
Siempre, saan a maiyallatiw dagiti estadistika ti saem a napadasan dagiti tao a nairaman kadagitoy nga estadistika. Nakalkaldaang, ti diborsio dandani apektarannatay amin gapu ta sapasap ti panagasawa. Mabalin a, naasawaantayo wenno annakdatay dagiti nagkasar a nagannak, wenno nasingedtayo kadagiti adda asawana. Gapuna uray no dinatay pay dinangran ti diborsio, ti pammutbutengna kaskasdi a pagamkennatayo.
Aniat’ makagapu kadagitoy amin a diborsio? Mabalin a paset iti sungbat ti napolitikaan a panagbalbaliw. Kadagiti adu a pagilian dagiti lapped iti panangiparit ti Estado iti diborsio—a nabayagen a sinuportaran dagiti dakkel impluensiana a relihiuso a grupo—narbeken iti nabiit pay a tawtawen. Kas pangarigan, idi 1980’s, ti Argentina indeklarana a di maitunos iti konstitusion ti maysa a linteg a di mangipalubos iti diborsio. Ti España ken Italia rinugianda met ti legal a diborsio. Ngem dagita a panagbalbaliw iti linteg saan a kanayon a mapakuyogan iti napartak a yaadu ti diborsio.
Gapuna adda banag a nangnangruna ngem ti linteg a mangpatpataud iti epidemia ti sangalubongan a diborsio. Ti autor a ni Joseph Epstein tinukoyna dayta idi nagsurat di pay nabayag, a “ti pannakaidiborsio ket arigna ti panangpaneknek babaen iti linteg ti kinakurang ti moral a kinatarnaw ti maysa.” Ngem itatta, insuratna, “kadagiti dadduma a grupo ti tao, ti di pannakapadas iti diborsio ket ad-adda a naisangsangayan ngem ti pannakapadas iti dayta; ti panagbiag ti maysa iti las-ud ti maymaysa a panagasawa mabalin pay ketdi a maipagarup a panangipakita iti kinakurang ti abilidad nga agpanunot.”—Divorced in America.
Iti sabali a pannao, dagiti kangrunaan a kababalin a salsalimetmetan dagiti tao maipapan iti panagasawa nagbaliwen. Ti panagraem ken ti panangdayaw iti maysa nga institusion a nabayagen nga ibilbilangda a sagrado ket mapukpukawen. Gapuna iti aglawlaw ti lubong, ti diborsio ket maawaten. Apay? Aniat’ mamagbalin kadagiti tao a mangawat iti banag a nasaknap idi a mababalaw? Mabalin kadi a ti diborsio ket saan met gayam a dakes unay?