Ti Pudpudno a Baro a Lubong nga Agur-uray iti Pannakatakkuat

“TI NAGAN ket maysa a di masinunuo a banag, dika mabalin ti agkammatalek iti dayta!” Daytoy a naulimek a kapaliiwan ket napaneknekan a pudno iti kaso ni Columbus.

Maitunos iti kaipapanan ti umuna a naganna, Christopher, ginandat ni Columbus ti agbalin a “manangawit ken Kristo” iti sumagmamano a pamay-an. Iti laksid ti amin, isut’ imbaon dagiti natatan-ok a Kastila iti “serbisio ti Dios ken ti pannakaisaknap ti Katoliko a pammati.” Ngem kalpasan panangisurona iti sumagmamano a di makaawat nga umili tapno mangurusda ken agkantada iti Ave Maria, isut’ nangipamaysa iti ad-adda a makita a gunggona: ti panagbiruk iti balitok ken ti naatap a desdes agturong idiay India.

Dadduma a Katoliko sumupiatda a rebbeng koma a ni Columbus, nupay kasta, napagbalin a “santo” gapu iti napateg nga akemna iti panangpalawa kadagiti pagbeddengan ti Kakristianuan. Ngem ti sapasap a “panangkumberte” a simmaruno kadagiti panangtakkuatna bassit naaramidanna tapno maipakaammo ti pudpudno a Jesu-Kristo kadagiti tattao ti Baro a Lubong. Ti napudno a Kinakristiano ket kankanayon a naipagteng babaen kadagiti natalna a pamay-an, saan a babaen iti kampilan. Ti panangaramat iti puersa iti panangisaknap iti ebanghelio ket maysa a dakkel nga isusupiat iti insuro ni Jesus.—Idiligyo ti Mateo 10:14; 26:52.

Naaddaan ni Columbus (Español, Colón) ti kasla ad-adu a balligi iti panangparis iti apeliedona, a kaipapananna ti “manangsakup.” Isu ti nangipasdek iti umuna a dua a kolonia nga Europeo iti Baro a Lubong. Nupay napukaw dagitoy, di nagbayag naibangon dagiti sabsabali. Nagtultuloy ti pannakasakup kadagiti daga ti America, ngem di pulos nagbalin a naragsak dayta, nangnangruna para iti nasakup.

Ni praile a Dominican a Bartolomé de las Casas, a nakaimatang iti immuna a pannakasakup ti West Indies, ket nagreklamo ken Philip II, ari ti España, maipapan iti ‘naballikug a panangtulad iti kinahustisia a nakaipasakupan dagiti tattao, a daddadaelenna ida ken rumrumekenna ida nga awan nainkalintegan a gapu wenno rason malaksid iti kinaagum ken ambision a mangtigtignay kadagidiay mangar-aramid kadagita a dakes nga aramid.’

Nupay dagiti kadadaksan a panangabuso ket nailinteg idi agangay, dagiti agimbubukodan a motibo ken naranggas a pamay-an ket nagtultuloy a nangimandar iti pagannurotan. Saan a makapakellaat, ti kasta a panagturay nagbalin a makapabusor. Iti maika-20 a siglo, kaaduan a pagilian ti America inwaksidan ti sangol ti pannakasakup.

Ti panangkumberte kadagiti kontinente nga agbalin a Kakristianuan ken ti panangipapagna iti nalinteg a panangituray iti linaksa a tribo ken pagsasao ket maysa la ketdi a narikut a trabaho. Ken saan a nainkalintegan a pabasolentayo ni Columbus kadagiti amin a dadakkel a panagtagilako a dina inggagara nga inlungalong idi a binallasiwna ti taaw ken inrugina ti aw-awagan dagiti dadduma a “Panagdangadang ti Dua a Lubong.”

Kas pinagminar ni Kirkpatrick Sale iti librona a The Conquest of Paradise, “ti maysa a gundaway nga adda sadiay iti naminsan, maysa a gundaway dagiti tao ti Europa a bumirok iti baro a sinipete iti maysa a baro a pagilian, a sililidem a binigbigda a daga ti Paraiso.” Ngem ti panangtakkuat iti maysa a baro a lubong ket maysa a banag; ti panangparnuay iti maysa a baro a lubong ket sabali a banag. Saan a daytat’ immuna a gundaway a napaay dagiti panangpadas a mamangon iti maysa a baro a lubong.

Sabali Manen a Karkarna a Panagdaliasat

Dua ribo a tawen sakbay panaglayag ni Columbus, agarup dua gasut a ribo a tao ti nangirugi iti sabali manen a karkarna a panagdaliasat. Imbes a ballasiwenda ti baybay, mabalin a binallasiwda ti maysa a disierto. Agturturongda met iti laud, a mapan iti pagilianda, ti Israel, a kaaduan kadakuada pulos a dina pay nakita dayta. Ti panggepda isut’ panangipasdek iti maysa a baro a lubong, nga agpaay kadakuada ken kadagiti annakda.

Ti panagdaliasatda manipud pannakakayaw idiay Babilonia tinungpalda ti padto. Dua gasut a tawen sakbayna, impadto ni mammadto Isaias ti isusublida iti dagada: “Adtoy [ti Soberano nga Apo Jehova] mamarsuaak kadagiti baro a langlangit ken baro a daga; ket dagiti immun-una a bambanag didanto malagipen, didanto mapanunoten.”—Isaias 65:13, 17.

Ti ‘baro a langlangit ken baro a daga’ ket mangiladawan a simboliko a termino a mangtuktukoy iti baro nga administrasion ken maysa a baro a kagimongan dagiti tao. Kasapulan ti kasta ta ti maysa a pudpudno a baro a lubong saanna laeng a sapulen ti baro a teritoria a sakupen; sapulenna ti maysa a baro, awan agumna nga espiritu kadagidiay mangituray ken dagidiay iturayanna.

Mammano kadagiti Judio a nagsubli manipud Babilonia ti addaan iti kasta nga espiritu. Nupay adda immunan a panagballigi, agarup sangagasut a tawen kalpasan ti panagsublida, nakalkaldaang nga inladawan ni mammadto Malakias no kasano a ti kinaagum ken kinabuklis nagbalin a sapasap nga ugali iti daga. (Malakias 2:14, 17; 3:5) Nasayang ti naisangsangayan a gundaway dagiti Judio a mangibangon iti maysa a baro a lubong.

Agur-uray Pay Laeng Kadatayo ti Maysa a Baro a Lubong

Nupay kasta, ti pannakapaay a mangibangon iti maysa a baro a lubong idi napalabas dina kaipapanan nga awanen ti namnama iti panagsapsapul. Iti libro ti Apocalipsis, ni apostol Juan, a nangiyebkas kadagiti sasao ni Isaias, iladawanna ti sumaganad a dramatiko a buya: “Ket nakitak ti maysa a langit a baro ken maysa a daga a baro; ta daydi immuna a langit ken daydi immuna a daga napalabasdan . . . Ket punasennanto ti amin a lulua kadagiti matada, ket awanton ni patay ket awanto metten ti sasaibbek, wenno sangsangit, wenno rigrigat; ta dagidi immuna a bambanag napalabasdan.”—Apocalipsis 21:1, 4.

Ipanamnama dagitoy a sasao kadatayo a determinado ti Dios a mismo nga addanto maysa a baro a gobierno a mangituray iti amin a daga ken ti maysa a baro a kagimongan dagiti tao nga agpasakupto iti turayna. Di magatadan dagiti gunggona. Dayta maysanto a pudpudno a baro a lubong.

Ti maysa a baro a lubong nga inaramid ti Dios mabalin a karkarna. Ngem ti pammati ni Columbus nga addada dagiti kontinente iti Laud ket di met nakapapati kadagiti adu a kapatadanna. Ti panangiladawan iti naikari a baro a lubong ti Dios mabalin met a pagarupen a di mapasamak, ngem mano kadagiti maika-15-siglo nga eskolar ti mabalin a nangpampanunot a ti kakatlo iti daga ket di natakkuatan idi ti siensia?

Ti kinanengneng iti siensia idi kaaldawan ni Columbus pinagbalinna nga imposible ti pannakatakkuat iti Baro a Lubong. Ti kinanengneng iti pangpanggep ti Dios ken iti pannakabalinna rakrakenna met ti panagtalek iti karina a baro a langit ken baro a daga. Ngem pinasarunuan ti Mannakabalin-amin a Dios ti panangiladawanna babaen ti panagkunana: “Adtoy! pagbalinek a babbaro dagiti isuamin a bambanag. . . . Isuratmo, ta dagitoy a sasao papatien ken napudnoda.”—Apocalipsis 21:5.

Awan duadua, tartarigagayan ti amin a sangatauan ti maysa a kita iti baro a lubong. Ti mannurat a taga Mexico a ni Carlos Fuentes naminsan napaliiwna: “Ti Utopia (arapaap a kasasaad) ket agpaay iti napalabas ken iti masanguanan. Iti maysa a dasig, daytat’ pakalaglagipan iti maysa a nasaysayaat a lubong nga adda idi ken awan itan. Iti kasumbangirna, mainanama a daytoy a nasaysayaat a lubong, a nalinlinteg ken nataltalna, dumtengto iti maysa nga aldaw.” Agtalek dagiti estudiante ti Biblia a maysa a nasaysayaat a lubong—saan a ti arapaap nga Utopia—ti pudno nga umayto agsipud ta inkari ti Dios ken maibanag ti Dios dayta.—Mateo 19:26.

Masirsirpaten ti Maysa a Baro a Lubong

Idi padpadasen ni Columbus a kumbinsiren dagiti trepolantena nga umad-adanidan iti daga, saan laeng a pammati ti kasapulan. Kasapulanna ti makita a pammaneknek. Dagiti sadiwa a ruruot a tumtumpaw iti baybay, umad-adu a tumatayab iti daga, ken kamaudiananna maysa a sanga nga adda sabongna nga inyanud ti danum ti nangisubli iti panagtalek dagiti marino iti admiralda.

Itatta adda met dagiti makita a pammaneknek iti umadanin a maysa a baro a lubong. Ti kinapudno nga agpegpeggad ti pannakalasat ti sangatauan iti damdamo unay iti historia ipalagipna kadatayo a ti panagan-anus ti Dios iti turay ti tao ket sipapardas la ketdi nga umadanin iti panungpalanna. Nabayagen nga inkarina a “dadaelenna dagidiay a mangdaddadael iti daga.” (Apocalipsis 11:18) Ti kinabuklis ken kinaagum inyegna ti adu a di masolbar a sangalubongan a parparikut, parparikut a nalawag a nailadawan iti Biblia a nasaksakbay a kas paspasamak a mangitudtudo iti umadanin a pannakibiang ti Dios.a

Idi immuna a bimmaddek ni Columbus iti isla iti Cuba lima gasut a tawen ti napalabasen, nakuna a kinunana: “Kayatko ti agbiag ditoy nga agnanayon!” Dagidiay a sumrekto iti baro a lubong ti Dios mariknadanto ti kasta met laeng. Ket iti daytoy a tiempo mapatganto ti kasta a tarigagay.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 13]

Ti panangtakkuat iti maysa a baro a lubong ket maysa a banag; ti panangparnuay iti maysa a baro a lubong ket sabali a banag