Panangmatmat iti Lubong
‘Nangisit nga Abut iti Kultura nga Italiano’
Ti Biblia isu “ti dakkel a nangisit nga abut iti kultura dagiti Italiano, maysa a relihiuso a tattao a di nairuam nga agbasa a direkta manipud iti Sao ti Dios.” Sigun iti La Repubblica, maysa a diario nga Italiano, daytoy ti nagtengan a konklusion iti maysa a seminar a naangay idiay Bologna iti napan nga Oktubre, a sadiay adu a propesor ken eskolar ti Biblia ti nangipalawag iti pangkaaduan a tema a “Ti Biblia, Kultura, ken ti Eskuelaan idiay Italia.” Ti kinaignorante iti Biblia idiay Italia, inlawlawag ti maysa nga eskolar, ket gapu iti pannakaiparit ti personal a panagbasa ti Biblia nga impaulog ti Konsilio iti Trent idi maika-16 a siglo. “Ngem uray pay kalpasan ti Maikadua a Konsilio ti Vatican,” pinatalgedan ti isu met laeng nga eskolar, “ti Libro kaskasdi a maysa pay laeng a libro a madakamat kadagiti Kristiano a komunidad imbes a maysa a libro iti kinasirib iti biag, maysa a libro a di makasapul iti aniaman a narikut nga introduksion tapno maawatan.”
Agsaknap ti “Snail Fever”
Nupay adda dagiti baro a pamay-an ti panangtakuat iti sakit ken panangagas, ti snail fever, wenno schistosomiasis, umad-adu. Ti parikut, sigun iti WHO (World Health Organization), ket dagiti pagilian a nangnangruna a masaplit iti sakit ket dagidiay a di makabael a manglapped iti dayta. Insennaay ti WHO a nupay no ti agas a praziquantel napaneknekan nga epektibo a pangagas iti sakit, “ti gatad ti droga a mismo ket gagangay a nabalbalor ngem ti badyet ti tunggal tao iti kaaduan a ministri ti salun-at idiay Africa.” Dagiti nasion ti Kenya, Malawi, Zambia, ken Nigeria, a sadiay nasurok a 30 milion a tattao ti agsagsagaba iti schistosomiasis, dinawatdan iti WHO nga agpakaasi kadagiti manangpataud iti agas nga ibabada ti presio. Iti sangalubongan, agarup 200 milion a tattao ti naimpektaran iti sakit.
Dagiti Ubbing ken dagiti Paltog
Inaldaw agarup 8 nga ubbing—agarup 3,000 iti tinawen—ti matay gapu iti paltog idiay Estados Unidos. Dagiti di makapapatay a pannakadangran gapu iti paltog ket napattapatta nga ad-adu iti lima a daras. Apay? “Agarup kagudua kadagiti amin a pagtaengan nga Americano ti addaan iti paltog,” kuna ti University of California, Berkeley, Wellness Letter. “Panunotenyo: no bumisita dagiti annakyo wenno appoyo iti maysa a kaarruba, adda ti singkuenta porsiento a gundaway a kaadda ti paltog iti balay, ket kagudua kadagitoy ti pistol. Ket mabalin a nalaka laeng a magaw-at ti paltog.” Napeggad unay kadagiti ubbing saan laeng a gapu ta nairuamda kadagiti ay-ayam a paltog a kakasla pudno a paltog no di ket gapu ta maimpluensiaanda iti gagangay ken kanayon a pannakausar dagiti paltog kadagiti sine ken iti TV. Mammano laeng nga ubbing ti makaammo a mangiggem a sitatalged kadagiti paltog, ket no madangranda, nakarkaro ti pannakadangran dagiti ubbing, ta nasedsed dagiti organoda ken dakdakkel ti uloda ngem dagiti nataengan. “Tapno natalged, dikay gumatang wenno mangidulin iti paltog iti balayyo,” imbalakad ti Wellness Letter.
“Ti Umuna nga Elektroniko a Pagkolekta iti Lubong”
Mabalinyo itan ti umawat iti personal a mensahe manipud iti papa, “nasayaat ta adda 900 a baro a numero ti telepono ti Vatican,” impadamag ti maysa nga editorial iti Montezuma Valley Journal iti Cortez, Colorado, E.U.A. Dagiti mensahe ket paspaset iti nai-tape a sermon ti papa a mabalin nga ipangngeg, sigun iti padamag ti Vatican, “a maipaay gapu iti umad-adu a kalikagum a mangngegan dagiti mangpabileg a sasao ni Papa Juan Paulo.” “Ti Nasantuan inanamaenna a dagitoy a sasao gunggonaannakayo, ket mabalinyon nga imdengan nga inaldaw dagiti mensahena,” kuna ti maysa a timek iti pangrugian. “Paset iti bayad [$1.95 tunggal minuto] kadagitoy nga awag ti mausar a maipaay iti apostoliko a mision ti Nasantuan nga Ama, ken babaen ti panagimdeng kadagiti sasaona, tumultulongkayo iti trabahona.” “Ti saan a dinakamat ti timek,” kuna ti editorial, “ket ti dadduma a paset ti bayadna—agarup kagudua—ti magasto a maipaay iti isu met laeng a panggep idiay Las Vegas a mangipaay iti pannakabasa dagiti horoscope, kadarato a linea ti telepono iti loteria ken dagiti repaso dagiti drama iti radio wenno telebision.” Sigun iti National Catholic Reporter, dagiti organisador daytoy a 900-numero a linea awaganda dayta “ti umuna nga elektroniko a pagkolekta iti lubong.”
Saanen a Malapdan ti Tesis
Ti panagsaknap nangnangruna dagiti napeggad a kita iti tesis idiay Estados Unidos ti nangtignay kadagiti opisiales ti salun-at iti gobierno a mangipakaammo a saanen a malapdan ti sakit. “Awanen ti tiempo iti nabiit pay a historia a kasta unay ti panagdanag iti tesis a kas ita,” kinuna ni Dr. Dixie Snider, eksperto iti tesis idiay Centers for Disease Control, “agsipud ta ti tesis saanen a malapdan iti daytoy a pagilian.” Nupay no ti tesis ti numero uno a mammapatay agingga idi 40 a tawen ti napalabasen, daytat’ nakontrol babaen iti pannakausar dagiti antibiotiko, agraman ti naparang-ay a kasasaad ti panagbalay ken ti panagdalus. Ngem nanipud idi 1984 kaaduan kadagiti estado ti nangipadamag ti iyaadu, agraman dagiti kaso a dagiti mikrobio ket maanduranda uray pay dagiti kabarbaro nga agas. Maisaknap ti sakit babaen iti sapri nga awiten ti angin no aguyek ti tao nga agsakit iti tesis. Mabalin a mataraken ti bacillus kadagiti nasalun-at a tattao iti adu a tawen a di mangpataud iti sakit, ngem no ti dati nga impeksion saan a maagasan, adut’ agsakitto iti dayta.
Bigbigen ti Mexico dagiti Iglesia
“Kalpasan ti nasurok a 70 a tawen a pananggura ti gobierno kadagiti ig-iglesia, dagiti mammanday-linteg iti Mexico nangipaulogda ti linteg a mangbigbig a legal kadagiti relihiuso nga institusion,” impadamag ti The Christian Century. “Nupay no dadduma a denominasion nairamanda iti reporma ti linteg, ti kangrunaan a nagunggonaan iti tignay ti gobierno isu ti Iglesia Katolika Romana.” Dagiti panagbalbaliw ti konstitusion ipalubosna ti panangimaton ti iglesia kadagiti eskuelaan ti parokia, mangtagikua kadagiti sanikua iti naganna, ken mangbabalaw iti gobierno. Dagiti padi mabalin nga agkawesda iti sutanada iti publiko ken agbotos, ngem dida mabalin ti agsaad iti gobierno. Masapul nga agbayadda met iti buis. Ti konstitusion ti rebolusion idi 1917 nangibilin iti panangipawil a mangparmek iti kasta unay nga impluensia ken pannakabalin ti iglesia. Ti Iglesia Katolika Romana iti daydi a tiempo tinagikuana ti agarup kagudua iti daga ti Mexico, pinaboranna dagiti babaknang a makinkukua ti daga, ken sinupiatna ti independensia. Nupay kasta, kaaduan a panangiparit saan met a pulos a naipaalagad ken di naikankano. Addada pay laeng a mabuya, kuna ti The Christian Century, “dagiti ladawan ti nasion a naikabil iti diding nga impinta ti rebolusionario a ni Diego Rivera a nangiladawan kadagiti naglulukmeg a klero a mangsepsepsep kadagiti di mangipagpagarup a mannalon kadagiti nagbannoganda a birukda.”
Ti Naamo a Kurita
Mabalin a nakaam-amak ti itsura ti kurita, ngem sigun iti magasin nga African Wildlife, saan a napeggad dayta. Nupay salakniban ti kurita ti bagina no maraut, iti kinapudnona daytat’ managbabain ken saan a lumaban. Kasta met, nasigo a mangrisot kadagiti parikut. Dagiti sientista naminsan ginargarida ti dua a kurita babaen iti maysa a padaw a naikulong iti maysa a dakkel a bote. Tunggal maysa di nagbayag nasursurona nga ikkaten ti sullat. Imbaga pay ti magasin no kasano a ti maysa a taraken a kurita ket sigurado a magun-odanna ti pangmalemna: “Gagangay a daytat’ pakanenda sakbay ti pangrabii ti pamilia. No malipatanda a pakanen sakbay a manganda, ikapetna dagiti amin a gamatna iti sarming ket dagus a baliwanna ti kolorna tapno mangawis iti atension. Ket no di agkurri dayta, mangpidut ti bisel iti tukok ti tangke ket kanayon nga ituktokna iti sarming agingga nga isut’ mapakan.”
“Agtalekkami iti Dios”—Pudno Aya?
Dagiti sasao nga “Agtalekkami iti Dios” nagparangda iti sinsilio ti America iti 127 a tawen. “Kasano a nainaig ti Dios iti kuarta ti America?” inimtuod ti magasin a Time. Nangrugi dayta babaen iti maudi a sasao ti kanta ti nasion, ti “The Star-Spangled Banner,” a kunana: “Ket daytoy ti pagsasaotayo, ‘Agtalekkami iti Dios.’” Kalpasanna, idi nangrugi ti Guerra Sibil (1861-65), ni M. R. Watkinson, maysa a pastor a Baptist, indawatna a no maabak ti Union, a mangibagi kadagiti makin-amianan nga estado, masapul nga ibatina dagiti sinsilio a mangbigbig iti panagtalekna iti Dios. Immanamong da Presidente Abraham Lincoln ken ti Sekretario ti Tesureria a ni Salmon Chase, ket ti napaababa a sasao nga “Agtalekkami iti Dios” nangrugi a maitimbre kadagiti sinsilio idi 1864. Nupay kasta, dayta di nagparang kadagiti daddadakkel a kuarta a papel agingga idi 1955, ket iti sumaganad a tawen daytat’ naaramid a pagsasao ti nasion. Nupay no kinarit ti korte ti pagsasao ti nasion, kaaduan ti umanamong iti dati a Hues iti Korte Suprema a ni William Brennan, a nangisurat a ti pagsasao “napukawnan ti pudno a relihiuso a kinapategna.”
Bumasbassit ti Panagpasuso
Impakita ti baro a panagadal nga adda kankanayon a panagbaba ti bilang dagiti babbai iti E.U. a mangpaspasuso kadagiti annakda. Bimmaba ti bilang manipud agarup 60 porsiento idi 1984 agingga iti 52 porsiento idi 1989. “Daytoy ket nakapegpeggad a kasasaad,” kinuna ni Dr. David Rush, maysa nga espesialista ti nutrision idiay Tufts University isu a nairaman iti panagadal. “Makagunggona unay iti ubing ti panagpasuso uray pay kadagiti babaknang a Makinlaud a pagilian.” Nupay ammo dagiti kaaduan a babbai a ti panagpasuso ti kasayaatan para kadakuada ken para iti ubing, masansan a marigatanda ken mariroda no awan ti mangipaay iti praktikal a balakad kadakuada. Iti kaaduan a kaso mapalubosanda iti ospital sakbay nga agtubbog ti susoda ket basta maikkanda laeng iti pamay-an ti panangparuar iti dayta. Awan ti mangisuro kadakuada idiay pagtaengan, ta masansan a dagiti innada ti agpasuso met iti bote. Isingasing ti Institute of Medicine a dagiti ubbing ti mapasuso laeng iti uppat agingga iti innem a bulan ken maitultuloy ti panagpasuso kalpasan a mapakanen kadagiti solido a taraon ken agingga a ti ubing ket maysa ti tawennan.