Ipaay ti Panangiwanwan a Kasapulanda

KASANO a masursuro dagiti annakyo a salakniban ti bagbagida manipud iti kumarkaro nga imoralidad ti lubong? Saan a manipud iti telebision, isu nga inlista ti maysa a grupo dagiti agtutubo a maikapat a kapapatgan a gubuayanda iti impormasion maipapan iti seksualidad. Saan a kadagiti eskuelaan, a ti isuro dagiti mannursuro iparangarangna ti agbaliwbaliw nga ipatpateg ken pagalagadan daytoy imoral a lubong. Ket saan met a manipud kadagiti estoria nga isalaysay dagiti kaeskuelaan dagiti annakyo. Tapno agballigi ti edukasion iti moral ken iti biag ti pamilia, masapul a mangrugi dayta iti pagtaengan. Kas kinuna ti maysa a maseknan a mannursuro iti high-school: “Masapul nga adda makaitured a mangibaga: ‘Annak, dumngegkayo, nasaysayaat no aguraykayo agingga a maasawaankayo sakayto makidenna!’”

Naisuroyo kadi daytan kadagiti annakyo? Gapu kadagiti nakaad-adu a material maipapan iti sekso a nanglawlaw kadatayo, pampanunotenyo kadi no dadduma no ammoyo no kasano ti mangisuro kadakuada?

Ti Epekto ti Ulidan

No kasano a dagiti dadakkelyo inimpluensiaanda ti panagbiagyo babaen iti wagas ti panagbiagda, kasta met ti ulidanyo dakkel ti epektona iti biag dagiti annakyo. Adut’ ipalgakna maipapan iti panagayatyo kadakuada ken ti kita ti tao a tarigagayanyo a pagbalinanda.

No maysakayo a birhen idi nakiasawakayo, mabalin nga ipakaammoyo kadagiti annakyo no kasano a pinaragsaknakayo dayta. Maysa a lolo malagipna ti aldaw, dandani 60 a tawen ti napalabasen, idi imbaga ni tatangna a nakaragragsak ti mangasawa, no ammona nga awan ti inar-aramidna nga imoral a kababalin a mabalin a mangmulit iti panagasawana. Dayta a panagsarita ti nangimpluensia a sibibileg iti wagas ti panagbiag daytoy a lolo, ket patienna a ti ulidanna a mismo ti sibibileg a nangapektar iti panagbiag dagiti annakna.

Nupay kasta, no ammo dagiti annakyo a saan a mapagulidanan ti panagbiagyo idi damo, rebbeng nga ipakaammoyo no apay a nagbaliwkayo. Saan laeng a gapu ta lumaklakaykayon no di ket gapu ta nakasarakkayo iti nangatngato a pagalagadan a surotenyo.

Panagimdeng a Buyogen ti Pannakaawat

Masansan nga agkomento dagiti naballigi a nagannak no kasano kaadu ti tiempo a busbosenda nga umimdeng kadagiti annakda. Ammoda no aniat’ mapaspasamak iti biag dagiti annakda. Inkagumaan ni Karen ti agtrabaho idiay kusina kadagiti malem. Iti kastoy a pamay-an, no sumangpeten dagiti babbalasangna, makasaritada maipapan kadagiti napasamak idiay eskuelaan bayat iti aldaw.

Nairuamen ni Erline a manguray kadagiti babbalasangna no sumangpetdan iti rabii ket imdenganna ida a mangisalaysay kadagiti amin nga inaramidda. “No adda kasapulan a makorehir,” kinunana, “mabalin a tamingekto dayta kamaudiananna. Ngem diak koma naammuan a pulos ti maipapan iti dayta no diak nagimdeng.” Sinalimetmetanna a silulukat daytoy a komunikasion bayat ti panageskuela dagiti babbalasangna ken bayat ti pannakiinnaremda. Dagita a tiempo a nabusbos a kadua dagiti annakyo liklikanna dagiti adu a sakit ti nakem kamaudiananna.

Ngem no saan ngay a matagtagari dagiti annakyo? No saanda a matagtagari, mabalin nga imtuodenyo ti bagiyo, ‘Gagangay kadi a naulimekda, wenno maamakda a mangipalgak kadagiti bambanag kaniak gapu iti panagtignayko idi napalabas? Maibangonko kadi ti panagtalekda babaen ti naisangsangayan a panagregget a mangipakita iti panangipategko kadakuada? Mapagbalinko kadi a nalaklaka ti panangipudnoda kadagiti babassit a bambanag itan ken nalabit dagiti narikrikut a bambanag kamaudiananna?’

Napapateg a Pakdaar

Masapul a mapakdaaran dagiti annakyo maipapan kadagiti pagbanagan ti imoralidad. Masapul a maammuanda, kas pangarigan, nga agpapan pay dagiti amin a maisupadi a mangngeganda, awan ti pangkontra iti sikog a naan-anay a natalged. Masansan nga agbanag iti di matarigagayan a panagsikog ken dagiti saksakit a maiyakar babaen iti panagdenna uray pay no mausar dagiti panglapped iti panagsikog. Sigun iti organisasion a Planned Parenthood, 12 porsiento kadagiti panagsikog ti di malapdan dagiti kondom, ket ad-adda pay a dida malapdan ti pannakaiyakar ti mikrobio ti AIDS.

Adut’ agtutubo a mamati a dinto mapasamak ti didigra kadakuada. Nupay kasta, dagiti saksakit a maiyakar babaen iti pannakidenna, agraman ti AIDS, mabalin a maiyakar dagiti tao nga awanan pay iti sintomas ken dida ammo a maak-akaranda dagiti dadduma. Adu kadagiti saksakit a mangsapsaplit kadagiti agtutubo itatta ti mangpataud iti kinalupes, depekto iti pannakaipasngay, kanser, ken uray pay ipapatay.

Kas pangarigan, 40 milion nga Americano ti mapapati nga addaanen iti maysa kadagitoy a saksakit, genital herpes, nga awan pay ti naammuan nga agasna. Dagiti naimpektaranen nga inna mabalin a maiyakarda dayta kadagiti annakda. Dagitoy nga awan basolda nga annak mabalin a matiltil ti isipda, agsagabada iti agnanayon a pannakaperdi ti kangrunaan a sistema nerbio, wenno matayda gapu iti nakaro nga impeksion dagiti organoda. Anian a nakaam-amak a supapak iti apagkanito a ninamnamada a pagragsakan!

Ti dakes a panagdenna a nangiyakar itoy a sakit mabalin pay a di pagragsakan. Maysa a managsirarak a nangimtuod kadagiti adu nga agtutubo ti nagkuna a “para kadagiti babbai, mamindua ti kaadu dagiti di naragsak a pannakidenna ngem dagiti naragsak a pannakidenna bayat ti kinatin-edyer.” Masapul nga ipaganetget dagiti nagannak kadagiti annakda a ti panagdenna—ti nakaskasdaaw a pamay-an a pinanggep ti Namarsuatayo a mangpunno itoy napintas a dagatayo kadagiti tao—saan koma a sililimed a maaramid iti ruar ti panagasawa.

Dagiti Pannursuro a Nangnangruna a Kasapulanda

Masapul a maammuan dagiti annakyo a ti laeng kakaisuna a pamay-an ti panangliklik kadagiti parikut a maipakuyog iti panagdenna sakbay ti panagasawa isut’ panangsurot kadagiti pinaneknekanen ti tiempo a prinsipio nga impasdek ti Dios. Ania a prinsipio? Saan a makidenna agingga a maasawaan, kalpasanna agnanayon ken aginggat’-tungpal-biag a kinamatalek iti dayta ing-ingungoten a tao nga, iti mapagulidanan a kasasaad, awan met ti sabali a nakidennaanna.

Nupay kasta, ti kangrunaan a rason iti iyaadayo iti imoralidad ket saan a gapu ta mamataud dayta iti parikut no di ket ibaga ti Namarsuatayo a dakes dayta. Mamaregta ti Biblia: “Liklikanyo ti pannakiabig.” “Umadayokayo iti pannakiabig.” Apay? Agsipud ta, dagidiay agtultuloy nga agaramid kadagita a banag “didanto tawiden ti pagarian ti Dios.”—1 Tesalonica 4:3; 1 Corinto 6:9, 10, 18.

Ti panangsurot kadagiti nadiosan a prinsipio mangiturong iti naragragsak, ad-adda a kontento a panagbiag. Salaknibannatayo manipud kadagiti saksakit a maiyakar babaen ti pannakidenna, di matarigagayan a panagsikog, dagiti parparikut ti pamilia a maymaysa ti naganak a mangpadakkel kadagiti annak, ken ti saem ti panangbaybay-a dagiti tao a nangusar kadatayo kadagiti inaagum a panggepda.

Bayat ti nasurok a 2,500 a tawenen, dagiti sasao ti mammadto ti Dios idi ugma napaneknekan a pudno: “Siak ni Jehova a Diosmo, Daydiay mangisuro kenka a maipaay iti gunggonam, Daydiay mangiturong kenka iti dalan a papanam koma. O no dinengngegmo koma dagiti bilbilinko! Iti kasta ti talnam kas koma iti maysa a karayan, ken ti kinalintegmo kas la koma daldalluyon ti baybay.”—Isaias 48:17, 18.

Ngem kasano a maitunos dagitoy a moral a prinsipio iti moderno a pannakideyt? Dayta a saludsod ti sumaganad a maisalaysay.