Nasken ti Mangrugi a Nasapa

DAGITI ubbing addaanda iti kalintegan a maaddaan iti naan-anay a nakapapati a panangilawlawag no kasano ti panagandar ti bagida ken no kasano ti panangsalaknibda iti bagbagida manipud kadagiti imoral a tao. Ngem kaano a rumbeng a mangrugi ti panangisuro? Nasapsapa ngem ti pagarupen ti adu.

Ti panagbarito/panagbalasang mangrugi iti pubertad, ti edad a mangrugi nga agparang dagiti pagilasinan iti panagmataengan. Mabalin a damo nga agkadawyan ti babai iti edad a 10 wenno nasapsapa pay wenno naladladaw kas iti 16 wenno naladladaw pay. Ti lalaki mabalin a damo a mangiruar iti semilia iti edad nga 11 wenno 12. Nakasagananton aya dagiti annakyo sakbay dayta a tiempo, ibagayon iti edad a siam?a Ammodanto kadi metten iti dayta a naganus nga edad ti kinapateg ti panangsalimetmet iti kinabirhenda?

Ipakaammo Kadakuada dagiti Panagbalbaliw ti Bagi

Ti anakyo a babai addaan kalintegan a mangammo kadagiti inted-Dios a panagbalbaliw a mapasamak iti bagina. Ti maysa nga ina mabalin a dakamatenna ti panagkadawyanna ket ipakaammona iti balasangna no ania a kita ti proteksion ti us-usarenna. Rumbeng nga ilawlawagna a dagitoy a panagbalbaliw ket gagangay a panagandar ti bagi. Iti positibo a pamay-an, mabalin nga ilawlawag ti ina a ti bagi ti balasangna agsagsaganan a maipaay iti tiempo, adu a tawtawen manipud ita, inton isut’ makiasawa ket agbalin metten nga ina. Mabalin nga ilawlawag ti maysa nga ina iti balasangna a ti bagi isagsaganana ti maysa a naisangsangayan a nalamuyot, kas espongha nga ap-ap a nabaknang iti ur-urat a maipaay iti ubing iti aanakan. No di mainginaw ti ubing, ti ap-ap mairuar ket aglasat iti mabagbagi, ket daytoy a pamay-an maawagan iti panagkadawyan.

Kasta met, ti baroyo rumbeng a maammuanna a nasaksakbay ti panagwayaway iti rabii, wenno ti panagwayaway no matmaturog. (Deuteronomio 23:10, 11) Masapul a maawatanna a ti panagwayaway ti nagalis a likido, a no dadduma mapasamak no agtagtagainep, ket pamay-an laeng ti bagi a mangiruar kadagiti naurnongna a semilia. Agpada dagiti babbaroyo ken babbalasangyo rumbeng a maammuanda nga awan dakes dagitoy a panagbalbaliw ti bagida. Dagiti bagida maisagsagana laeng a maipaay iti mabalin a pannakiasawa iti masanguanan ken ti panagbalin a nagannak.b

Kas nagannak, rumbeng nga ibilangyo a napateg dagitoy a bambanag, ta dagitoy ket nadiosan a bambanag. Ket dakayo dagiti mannursuro a tinudingan ti Dios.

Ania ti Natalged a Panagdinna?

Bayat ti panaglabas ti tawen ket sumreken dagiti annakyo iti kinatin-edyer, masapul a siguraduenyo nga ammoda a ti panagdinna dagiti di agassawa ket napeggad, aniaman ti mangngeganda a maisupadi iti dayta. Dagiti benereal a saksakit, agraman ti AIDS, nagbalindan a sangalubongan a saplit. Dagita a saksakit mabalin a pakaigapuan iti kinalupes, maiyanak nga addaan depekto, kanser, ken uray pay ipapatay. Kasta met, dagitat’ mabalin a maiyakar dagiti tao a di pay mangipagarup nga addaanda iti sakit.

Rebbeng a mabigbig dagiti annakyo nga awan ti naan-anay nga epektibo a pamay-an iti pananglapped iti panagsikog wenno iti panangpasardeng ti pannakaiyakar ti sakit. Kinapudnona, ti nakaskasdaaw a kaadu ti bilang dagiti agtutubo a mangaramat iti nadumaduma a kita ti panglapped iti sikog ket agsikogda. Ket uray no dagiti kondom a naipablaak a manglapped iti pannakaala iti AIDS manipud iti agsakit a pareha, impadamag ti The New England Journal of Medicine a di malapdan dagiti kondom ti pannakaiyakar ti mikrobio ti AIDS a masansan iti 17 porsiento.

Gapuna, ti kolumnista ti New York Post a ni Ray Kerrison sinungbatanna ti kunada a dagiti kondom ‘pabassitenna iti bassiusit ti peggad iti panagsakit iti AIDS’ babaen ti panagsuratna: “Nakaskasdaaw a kinabassit. No mangikargaka iti maysa a bala iti paltog, ket posiposem ti pagyanan ti bala ket agay-ayamka iti Russian roulette mabalin a mapapataymo ti bagim iti maminsan iti tunggal innem a panangposipos. Babaen iti kondom, mabalin nga agsakitka iti AIDS iti maminsan iti lima a panangusar. Itan mabalinmin a panaganan ti kinaulbod iti panangusar ti kondom tapno di makaala iti AIDS iti pudno a naganna. Daytat’ seksual a roulette.”

Rumbeng a maammuan dagiti annakyo a ti solusion iti parikut iti benereal a saksakit ket simple laeng. Daytat’ panangawat iti urnos ti Dios iti panangusar iti nadiosan a sagut iti panagpaadu. Kinapudnona, ti natalged a panangusar iti seksualidadyo ket iti uneg ti panagasawa, kinapudnona iti tungpal-biag a pannakitipon iti maysa a dungdunguen a tao a di pay pulos nakidindinna iti sabali a tao.

Dagiti Pagalagadan ti Dios Maysa a Salaknib

Kunaen ti Biblia: “Ti lalaki . . . ket makitiponto iti asawana.” “Dika makikamalala.” “Ngem ti pannakiabig ken ti amin a kita ti kinarugit saan man la a madukit kadakayo.” “Ti mannakiabig . . . awan ti aniaman a tawidda iti pagarian ni Kristo ken ti Dios.”—Genesis 2:24; Mateo 5:27; Efeso 5:3, 5.

Dagitoy a pagalagadan saanda a naulpit. Imbes ketdi, ti panangsurot kadakuada mangiturong iti naragsak, nasinged a pamilia. Ti di pay naipasngay nga ubing maipaayanto iti banag a kalinteganna—dua a nagannak, maysa nga ina ken maysa nga ama. Tunggal maysa adda kualidadda a nagduma, ket tunggal maysa makaipaay iti biag ti ubing kadagiti bambanag nga awan iti sabali.

Kas nagannak, agpadpada babaen iti panangisuro ken babaen iti ulidanyo, masapul nga ipasagepsepyo dagiti naibatay-Biblia a prinsipio iti puso ken isip ti anakyo. Masapul nga agibangonkayo babaen kadagiti natibker a materiales—naandur iti apuy. Kas kunaen ti Biblia: “Ti aramid ti tunggal maysa maiparangarangto, ta ti aldaw ipakitananto ta maipalgakto gapu iti apuy; ket ti met laeng apuy padasennanto ti aramid ti tunggal maysa, no ania a kita.” No agibangonkayo a sititibker ket agtalinaed ti trabahoyo, magunggonaankayto.—1 Corinto 3:13.

Ngem agtalinaed ti napateg a saludsod: Kasano a mapabilegyo daytoy a panangsanay bayat nga agturong dagiti annakyo iti tawtawen ti kinatin-edyer ken iti kinanataengan?

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 8]

Napateg ti panangisagana iti anakyo kadagiti panagbalbaliw ti bagi