Adut’ Usarna nga Oil Palm
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Nigeria
PIMMIGSA ti banugbog ti tambor nga ekwe. Daytoy a pagilasinan pinakartingna ti nanam-ay, nabannayat a panaggargaraw dagiti pumurok. Tawen 1937 idi, ket nangrugin ti panagburas iti oil palm idiay Igboland, makindaya a Nigeria.
Idi nadamagda nga agregregen dagiti naluom a bunga ti atap a palma, impakaammo ti panguluen ti purok kadagiti tao dua nga aldaw kasakbayanna nga agsaganadan maipaay iti panagburas. Naurnos dagiti trabahador, naasa dagiti palang, ken natarimaan dagiti simbalud. Dagitoy a simbalud—simple a kayo a nagsirkulo a naputipotan iti tali—suportaranda ti bagi dagiti managuli bayat ti panagkalay-atda kadagiti kayo ti palma.
Ti Panagburas iti Palma
Magagaranen nga umuli ni Matthew, agtawen iti 12. Pinadpadasnan dagiti simbalud. Kadagiti napalabas a tawen tinulonganna dagiti babbai a nangurnong kadagiti nasigpat a sanga, ngem palubosan itan ni tatangna a kumaladkad kadagiti nababbaba a kayo. Isut’ matangdanan iti tunggal bulig a masigpatna. Nupay kasta, ti pudno a paginteresanna isut’ kinaganas ti panaguli, maysa a banag a siraragsak a padpadaanan amin a pumurok nga ubbing a lallaki.
Iti uni ti tambor, naggunay a dagus ni Matthew agraman ni tatangna ken dagiti dadduma pay a managuli. Daytoy a trabaho ket saan laeng a panagburas iti bunga no di maysa met a salisal iti nagbabaetan dagiti nalalaing a managuli. Maipakita ti kinasigoda nga umuli kadagiti kayo nga agtayag iti 9 a metro agingga iti murdong dagiti dadakkel a bulongda a mangnayon iti 5 a metro iti katayag ti kayo.
Aniaman a Banag Manipud Sabon inggat’ Arak
‘Apay,’ mabalin a damagenyo, ‘a dagiti kayo ti palma awisenda ti kasta a panaggagar?’ Gapu ta nakapatpateg daytoy nga adut’ usarna a mula kadagiti tao. Iti sumuno a bigat purosenda ti kas kadakkel ti olibo a bunga ti palma. Kalpasanna aramidenda a sabon dagiti nabaknang iti potasium nga ungkay. Nupay mailako iti ruar ti pagilian ti kaaduan a bunga, ti nabati ket maproseso iti purok met laeng.
Masansan idi a maimatangan ni Matthew ni nanangna a mangipaburek iti bunga tapno lumukneng ti naammurat nga ukis. No naluknengen ti ukis, pespesenna dayta tapno rumuar ti lana. Sana buongen ti bunga babaen ti bato tapno maala ti bagasna. Kalpasanna singlagenna ti bagas. Usarenna ti lana a pagluto, pangsapsapo, ken panggangat kadagiti lamparaan. Ken pagsungrodna dagiti sabot.
Mabalin met a dakamaten ni Matthew a dagiti bulong ti palma ket mabalin a pagatep. Mabalinna met nga iyapros dagiti ramayna iti ikamenna ket ipakitana a naaramid met dayta iti bulong ti palma. Dagiti linabag ti palatang ket mabalin nga aramiden a tali ken labba wenno pasabing. Mainayon pay, dagiti bulong ti palma mabalin met a pagalad kadagiti minulaan ti nateng tapno masalaknibanda manipud kadagiti animal. Mausar dagiti palatang ti palma a pagkalatkatan dagiti mula. Ket dagiti kaykay iti pagtaengan naaramidda iti iit dagiti bulong ti palma.
Di pakasdaawan a nainget a kinontrol dagiti panglakayen ti purok ti panagsigpat kadagiti palatang ti palma! Ti awan annadna a panangsigpat kadagita dadaelenna ti kinabunga dagiti kayo ken pagpeggadenna pay ti biagda. Isu nga abugen dagiti pumurok dagiti maya. Pisangen ngamin dagitoy a billit dagiti bulong ti palma a panglagada iti umokda, a pakaigapuan ti ipapatay ti adu a kayo.
Kaskasdi, adda latta pakausaran dagiti natuang a kayo ti palma. Agtubo dagiti oong kadagiti malunglungsot a kayo. Taraknen met dagiti puon dagiti dadakkel nga antateg—naraman ken nasustansia a taraon no maiprito iti lana ti palma. Ti tuba a makadit iti kalalaki a sabong ti palma ket makapataud iti ginalgalon nga arak a palma. No kaal-ala pay laeng ti tuba manipud kadagiti natuang a kayo, wenno manipud kadagiti sibibiag a kayo, mabalin nga aramiden dayta a pagpalamiis. Mabalin nga aramiden dayta a suka kasta met kai-kai (ogogoro), maysa a naingel nga inumen a karamraman ti ginebra.
Moderno nga Irarang-ay
Adu a panagbalbaliw ti napasamak nanipud 1937. Dagidiay a ti matrikulada naggapu iti sapulda manipud iti negosio ti lana ti palma immakarda kadagiti daddadakkel nga ili. Ket daydi naragsak a panagburas iti palma napalabasen.
Maar-aramaten dagiti sientipiko a pamay-an iti panagmula kadagiti simmayaat a klase ti palma. Naan-andur dagitoy baro a klase kadagiti peste, nasapsapada a matangkenan, ad-adut’ bungada, ken mangpataudda iti bunga a ngangngani agdisso iti daga. Isu a nanamnam-ay ti panagburas. Dagiti naisangsangayan nga atitiddog a kutsilio ken kallawit ti maus-usar iti panangburas kadagiti nataytayag a kayo tapno saan unay wenno saan pay ketdin a kasapulan ti umuli. Isuna laeng ta, dagiti kabbaro a pamay-an, nupay epektiboda, ket saan unay a makapagagar a kas kadagiti napalabas a pamay-an ti panagburas!
Rimmang-ay met dagiti pamay-an iti panagproseso. Kadagiti dadakkel a pagprosesuan, silalaka laeng a buongen dagiti makina dagiti bunga. Kalpasanna maaramid a tinapay ti kupag ti bagas ti palma—maysa a napateg nga ramit iti taraon dagiti animal. Mausar ti lana a pagaramid kadagiti makmakan (kas ti mantikilia, pastilias, ken sorbetes) ken dagiti saan a makan (kas dagiti sabon, kandila, bangbanglo, kosmetiko, ken uray pay dagiti industrial a lana). Mainayon pay, ti asido asetiko manipud iti baaken nga arak ti palma ket maus-usar iti industria ti goma kas pangpabalay.
Inawat ni Matthew amin dagitoy nga irarang-ay a napasamak nanipud idi ubing pay laeng pinullo a tawenen ti napalabas idiay Igboland. Kabayatanna, adda pay naammuanna maipapan iti kayo ti palma. Iti pannakiinnadalna iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova, naammuanna a kinuna ti Dios idi un-unana: “Patubuen koma ti daga ti ruot, mulmula nga addaan bukelda, kaykayo nga agbunga kas iti kasisigudda.” (Genesis 1:11) Iti pannakaammona no kasano a timmaud ti kayo ti palma, saan laeng a ti panagsiddaaw ken panangapresiar iti daytoy a makaay-ayo a kayo ti mabalin nga aramiden ni Matthew. Mabalinna nga idaydayaw ni Jehova a Dios, ti Namarsua ti adut’ usarna a palma.
[Ladawan iti panid 20]
Panangburas ti maysa kadagiti kayo ti palma
[Credit Line]
Peter Buckley/Photo Researchers