Ti Baro a Panawen iti Panangtakkuat

Babaen ti maysa a mannurat iti Agriingkayo!

NAKABUYAKAYO kadin iti TV ti pannakaipatayab ti maysa nga space shuttle? Nagsiddaawanyo kadi ti kinadakkel dagidiay a raket a nangipatayab iti space shuttle? Ken kasano kalawa ti pagnaedan dagiti astronaut iti space shuttle a mismo? Adda gundawayko a nakakita a mismo iti dayta idi bimmisitaak iti Spaceport USA idiay Cape Canaveral, a maawagan met Kennedy Space Center, idiay Florida, E.U.A.

Gaput’ pannakabuyakon iti TV kadagiti amin a kita ti pannakaipatayab ken nagragsakak ti umuna a pannakaipatayab ti Apollo idiay bulan idi 1969, anian a nagngayed a kapadasan ti kaaddak a mismo iti pagipatpatayaban, a maysa nga oras laeng a biahien iti dayaen ti Orlando. Bayat ti iseserrekmi iti pagparadaan, nakitak iti adayo ti maysa a pannakaipabuya dagiti raket a nausar iti napalabas a pannakaipatulod dagiti tao ken instrumento iti law-ang. Ket sadiay, naiparada iti tarmac a sumaganad iti Rocket Garden (pakaipabuyaan dagiti raket), ti maysa a kaasping dagiti shuttle orbiters a nausar kadagiti ganuat a pananglikmot iti daga. Daytat’ maawagan Ambassador, ket nupay maysa laeng a kaasping, daytat’ nakaay-ayo a kitaen, bisitaen, ken retratuen. Daytat’ 17 metro ti kangatona idiay ipus ken 37 metro ti kaatiddogna, a 24 metro ti kaatiddog ti payakna.

Aldaw ti Biernes idi, Nobiembre 22, idi napan a tawen, ket sigagagarak nga immasideg iti pagipatayaban, nangnangruna daydiay pakaipatayaban ti shuttle nga Atlantis idi Domingo, Nobiembre 24. Adda sumagmamano kadagita a pagipatayaban, ngem addada iti sumagmamano a milia manipud iti pagipabuyaan. Gapuna limmuganak iti opisial a bus a mangipasiar kadagiti kangrunaan a pasdek nga ayan dagiti raket ken dagiti pasilidad a pagipatayaban.

Ti umuna a napananmi isut’ Flight Crew Training Building, a nakakitaanmi kadagiti kaasping dagiti service ken lunar modules a nausar iti dayta historiko a biahe idiay bulan idi 1969. Ti lunar module ket pudno a napadiwakal—saan a napintas ti itsura ken sukogna kas iti gagangay a lugan iti tangatang. Iti damo a pannakakita daytat’ kasla piramid nga adda innem a sikigan ken uppat a nakukuttong a sakana. Ngem kaarngina ti nangidisso iti dua a lallaki idiay bulan.

Idi Hulio 1971, nagdisso ti Apollo 15 idiay bulan, ket indissaag dagiti astronaut a da Scott ken Irwin ti maysa a lugan idiay bulan, wenno moon buggy. Iti gatad a $15 milion, nalabit daytat’ kanginaan pay laeng a lugan a naaramid. Ket no kayatyo a manehuen dayta, mapankay laeng idiay bulan—nabati sadiay agraman ti nagdisuan ti lunar module! Ngem diyo liplipatan ti mangitugot kadagiti baro a bateria. Nabayag ngaminen a kimmapuy dagiti bateria ti lugan.

Ti simmaruno a napanak isu ti VAB (Vehicle Assembly Building). Kasapulan a mairuamkayo kadagiti acronym (sao a pangababaan) iti space center—maaramatda iti tunggal banag. Imbaga ni Chris kaniak, naam-ammok kas maysa a dati nga inheniero ti proyekto nga Apollo: “Naiyakarak iti maysa a kita ti trabaho, ngem iti adu a bulbulan diak maaw-awatan dagiti adu a banag agsipud ta naiduma dagiti acronymda kadagiti ammok nga acronym!” Aniat’ naisangsangayan maipapan iti VAB? Iti nasurok a 160 metro a kangato (katupag ti 52-grados a pasdek) ken 158 metro a kalawa ken 218 metro a kaatiddogna, nalabit dayta ti kadadakkelan a patakder iti lubong. Dayta saknapanna ti 3 nga ektaria. Masapul a dakkel dayta agsipud ta ditoy ti pakasangalan dagiti launch vehicle sakbay a mapalubosanda iti nabannayat, narikut a biaheda nga agturong iti pakaipatayabanda. Ad-adunto pay ti maisalaysay maipapan iti daytoy.

Naibaga kadakami a dakkel unay ti VAB ta uray uppat a raket a Saturn V ti mabalin a masangal nga aggigiddan sadiay. Ket 111 metro ti kangato dagitoy, a nadisenio a mangawit iti Apollo a lugan iti law-ang. Ilawlawag ti libro a The Illustrated History of NASA: “Nakaskasdaaw ti kabaelanna a mangawit iti 3200 tonelada. Ngem dagiti makina ti Saturn V, a mangpatpataud iti ngangngani 3800 tonelada a puersa, nalaklakana nga awiten dayta a kasta unay a dagsen.”

Bayat ti itatangadko iti ngatuen daytoy nagdakkel a pasdek, nasirpatko dagiti manglawlawlaw a kali, a mangtagtagiragsak iti palayupoy ti angin idiay pagatepan. Daytat’ nangipalagip met kaniak a ti space center ket masarakan iti tengnga ti maysa a nalawa a pagtaengan dagiti dinosdosena a tumatayab, ayup, ken adu a kita dagiti agkarayam iti daga. Bayat ti panagbiahemi iti bus, nalabsanmi ti maysa a dakkel nga umok ti agila, 2 metro ti kaunegna, a naisaad a nakangatngato iti maysa a kayo. Agparang nga umiso laeng ti panagtayab dagiti agila iti disso a nangaramidan ti tao iti sumagmamano kadagiti kadadakkelan a nagapuananna iti panagbiahena iti law-ang.

Ti simmaruno a napananmi ket maysa a disso a pagpaliiwan a mabalin a pakakitaanmi iti dua a pagipatayaban iti adayot’ bassit. Nupay kasta, adda pay laeng maysa a napateg a saludsod. Kasanoda nga ibiahe dagidiay nagdadakkelan a raket kadagiti disso a pagipatayaban a 5.5 kilometro ti kaadayona? Usarenda dagiti kadadakkelan kadagiti amin a nakitakon a lugan a mangguyod! Maawaganda iti crawler transporters a makabael a mangawit iti 6.6 milion kilos. Tunggal maysa kadagitoy a lugan ket kas iti gudua ti maysa a pagay-ayaman ti soccer ken agdagsen iti 2.7 milion a kilo. Ngem diyo namnamaen a nakaparpartak ti panagtaray dagitoy a lugan. No adda kargada, ti kapegges ti tarayda ket 1.6 kilometro kada oras; ngem no awan ti kargada, tarayenda ti 3.2 kilometro iti kada oras! Ti pagtuonan a nangawit iti raket ibagkat ti uppat a dadakkel a two-track tractors, maysa iti tunggal suli. Tunggal track wenno metal belt addaan kadagiti 57 a pagkebbeng; a tunggal maysa ket agdagsen iti maysa a tonelada.

Ita panunotenyo ti naisangsangayan a kalsada a naaramid iti tunggal maysa a pagipatayaban, a makabael a mangsarked iti kadagsen ti mangiyakar a pagtuonan ken ti raket ken ti lugan iti law-ang.

Ti met ngay biahe ti shuttle nga agsubli ditoy daga? Ti orbiter kasapulanna ti pagdissuanna—ket ditoy Cape Canaveral, dayta a “pagdissuan” saan a gagangay nga eropuerto, nga agarup mamindua ti kaatiddog ken kalawa ti maysa a gagangay nga eropuerto. Daytat’ 4,600 metro ti kaatiddogna, nga addaan iti sawasaw a 300 a metro iti murdong ti runway a mangipaay iti kanayonan a pagdissuan ti lugan. No dagiti kasasaad dina ipalubos ti panagdisso ti shuttle, daytat’ maiturong iti Edwards Air Base iti disierto ti California, nasurok a 3,200 kilometro iti laud.

Kasta unay ti kadakkel ti proyekto. Ket daytat’ nangipalagip kadagiti saludsod. Aniat’ nagapuanan ti tao iti panagsirarak iti law-ang? Ania dagiti gunggona? Ken ania dagiti panginanamaan iti panagbiahe kadagiti planeta? Makapanto met laeng kadi ti tao idiay Mars?