Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Apay nga Awan Pay Naimbag nga Aramidek?

“Marigatanak a mangay-ayo ken ni tatangko idi a nakipagtrabahoakon kenkuana. Agtawenak laeng idi ti 15, ket nakarigrigat ti trabaho; no agkamaliak, agbalin a manangbabalaw.”—Randy.

“Kasla detektib ti polis ni nanangko—kanayon a mangsapsapul ti pagkamaliak. Sakbay a malpasko dagiti trabahok iti balay, sukimatenna ti trabahok, nga agsapsapul iti biddut.”—Craig.

“Kanayon a sersermonandak dagiti dadakkelko maipapan iti maysa a banag. Kunada a basta diak maurnos ti biagko. Ti eskuelaan, pagtaengan, kongregasion—basta awan ressat ti panangsersermon.”—James.

KASLA kadi awan ti aramidenyo a naimbag a mangay-ayo kadagiti dadakkelyo no dadduma? Mariknayo kadi a tunggal tignayyo ket adda iti sidong ti mikroskopio, a kankanayon a masipsiputankayo, kankanayon a mababalaw, ngem pulos a di makapasa iti panangsukimat? No kasta, mariknayo nga agbibiagkayo iti narigat a kasasaad ta didakay kaykayaten dagiti nagannakyo.

Saan a naidumduma ti kasasaadyo. Kuna ni Dr. Joyce L. Vedral: “Sigun iti kaaduan a tin-edyer, dagiti nagannak sapsapulenda ti biddut. . . . Dagdagullitenda ti isuamin a banag manipud iti panangsalimetmet a nadalimanek iti kuartoyo agingga iti panagibasura, manipud iti pamay-an ti panangusaryo iti banio agingga iti pamay-an ti panagkawkawesyo, manipud iti panagpili kadagiti gagayyemyo agingga kadagiti grado ken homeworkyo.” Nupay kaawatan a dagitoy makaparurodda no dadduma, saan met a dakes dagitoy. Gagangay laeng a dagiti nagannak disiplinaen ken korehirenda dagiti annakda; daytat’ maysa a pamay-an ti panangipakitada iti ayatda kadakuada. Kas kunaen ti Biblia, ti maysa nga ama tubngarenna “ti anak a pagay-ayatanna.”—Proverbio 3:12.

Ita no dikay pulos nakaawat iti panangkorehir kadagiti nagannakyo, dikay kadi pampanunoten no maseknanda kadakayo? (Proverbio 13:24; idiligyo iti Hebreo 12:8.) Ngarud, agyamankayo ketdi ta addaankay kadagiti nagannak a maseknan kadakayo a mangkorehir kadakayo! Uray ta ubingkay pay ken awan pay kapadasanna; mabalin a maitutop ti panangkorehir. No awan ti panangiwanwan, mabalin a nalakakay laeng a ringbawan “dagiti tarigagay nga inuubingan.”—2 Timoteo 2:22.

Usigenyo dagiti dadduma kadagiti parikut a mabalin a patauden dagidiay a tarigagay kadagiti agtutubo. Kuna ti mannurat a ni Clayton Barbeau: “Daytat’ napeggad a lubong para kadagiti tin-edyer: Tunggal oras, maysa nga agtutubo ti matay iti pannakaibangga iti kotse a mainaig iti panaginum; ti napattapatta a sangapulo ket dua a ribo a tin-edyer ti agbekkel iti tinawen; maysa a milion a balasitang ti agsikog iti tinawen; tallo milion nga ubbing itatta ti alkoholiko; nasaknapen dagiti sakit a maiyakar babaen ti sekso.” (How to Raise Parents) Awan duadua a determinado a mangipaay dagiti dadakkelyo iti kankanayon a panangkorehir! Kunaen ti Biblia, “ti masirib a tao dumngeg koma ken manggun-od iti ad-adu a pannursuro . . . Dagiti maag laisenda ti sirib ken sursuro.”—Proverbio 1:5, 7; idiligyo iti Proverbio 10:17.

Apay a Nasaem

Kaskasdi, “awan ti disiplina nga ita maipagarup a pagragsakan, no di ket pagladingitan.” (Hebreo 12:11) Pudno daytoy nangnangruna no agtutubokayo. Ta, saan pay a naan-anay a napatanor ti personalidadyo; dumakdakkelkay pay laeng ken taktakuatenyo no asinokayo. Gapuna ti pammabalaw—uray no siaannad a pinanunot ken naipaay iti naasi a pamay-an—mabalin a tignayenna ti gura. Ti libro a How to Survive Your Adolescent’s Adolescence kunaenna a dagiti tin-edyer “nalabes ti kinasensitiboda iti panangbabalaw.” Kas kunaen ti maysa nga agtutubo, “nasaem kaniak ti pammabalaw.”

Ngem no daytat’ agtaud kadagiti nagannakyo, mabalin nga ad-adda ti kinasaemna. Iti librona a Helping Your Teenager Deal With Stress, palagipannatayo ni Dr. Bettie Youngs a babaen “ti pananganamong wenno di pananganamong dagiti dadduma” a ti maysa nga agtutubo “pataudenna ti maysa a kapanunotan maipapan iti dayawna met laeng ken ti pategna kas maysa a tao.” Nupay kasta, dagiti nagannak dakkel ti pasetda iti panangtulong iti maysa nga agtutubo a mangpatanor itoy a kapanunotan. Gapuna no ti maysa a naganak korehirennakayo wenno agreklamo maipapan iti pamay-an ti panangaramidyo iti maysa a banag, daytat’ makapaupay, makaparurod.

Uray pay kasta, kunaenyo kadi nga awan ti naimbag a banag nga aramidenyo? Wenno naan-anay a dikay agballigi agsipud ta impasimudaag dagiti dadakkelyo dagiti sumagmamano a biddutyo? Kinapudnona, amin a tattao agkurangda iti kinaperpekto. (Roma 3:23) Ket ti panagkamali paset iti panagsursuro. (Idiligyo iti Job 6:24.) Ti parikut ket, mabalin a bassit laeng ti masarita dagiti dadakkelyo no naimbag ti aramidenyo—mabalin a nakaad-adu ti masaoda no agbiddutkayo! Daytoy ket makaparurod, ngem dayta dina kayat a sawen a naan-anay nga awan ti mamaayyo. Sursuruenyo ti umawat kadagiti nainkalintegan a pammabalaw a sikakalma nga awan panagdanag, a dikay tagibassiten dayta wenno maringbawan iti dayta.—Idiligyo iti Hebreo 12:5.

Di Umiso a Pammabalaw

Ania ngay no di umiso ti pammabalaw? Pudno a dadduma a nagannak mangikeddengda kadagiti di nainkalintegan a nakangatngato a pagalagadan kadagiti annakda. Mabalin a rurodenda dagiti annakda babaen ti kanayon a panangdillaw kadagiti babassit a biddutda. Ken dagiti nagannak a mabalin a nainkalintegan ti panangdillawda mabalin a nauyong, mangpabain ti panangdillawda. Kasta met kunaen ni Dr. Bettie Youngs a “ti panangbirbirngas [dagiti nagannak], panagsersermon, pananginsulto, panangibabain, panangpabasol, ken panangbutbuteng” ket “makadadael a pamay-an iti komunikasion, . . . isu a mangpakapuy iti panagtalek ti ubing iti bagina ken ti pannakariknana iti kinapateg.”

Idi ti nalinteg a tao a ni Job ket kasta unay ti di umiso a pannakababalawna, isut’ imkis: “Kasano kapaut ti panangpaungetyo iti kararuak ken panangdudugyo kaniak kadagiti sasao?” (Job 19:2) Iti kasta met laeng a pamay-an, ti kankanayon a panangipababa dagiti nagannak wenno ti pannakarukod babaen kadagiti di napudno a nangato a pagalagadan ket makaparurod iti agtutubo, a “mangupay” kenkuana. (Colosas 3:21) Ti libro a Coping With Teenage Depression, ni Kathleen McCoy, kunaenna pay a ti “di pannakabael nga agbiag sigun iti inanamaen dagiti nagannak mabalin a pataudenna ti kasta unay a pannakapukaw iti panagraem iti bagi ken tignayenna ti panagliday gapu iti pannakaupay kadagiti babbarito/babbalasitang.”

Kinapudnona, ti kasta a di nasayaat a pammabalaw masansan a tignayenna ti agsasaruno a paspasamak a mangpakaro iti datin a parikut: Pabasolendakayo dagiti nagannakyo. Makarurodkayo iti bagiyo. Agsipud ta makarurodkayo iti bagiyo, saan a nasayaat ti panagtrabahoyo no dawaten dagiti dadakkelyo ti panangaramidyo iti maysa a banag. Ti resulta? Ad-adu a pammabalaw!

Iti Likudan ti Pammabalaw

Kasano a mapasardengyo daytoy a makadadael a panagsasaruno dagiti bambanag? Umuna, padasenyo nga awaten no apay a kasta ti rikna dagiti dadakkelyo. Ti kadi panangdildillawda wenno kanayon a pammabalawda pudno a makadangran? Saan met. Agimtuod ni Dr. Joyce L. Vedral: “Apay nga agdillawda? Agdillawda agsipud ta awan ti dumdumngeg, wenno awan ti mangipangpangag. No ad-adda a dida maikankano, ad-adda nga agdillawda.” Ngarud, pudno kadi a pampaneknekanyo kadagiti dadakkelyo, nga ipangpangagyo dagiti panangdillawda? Wenno agkedkedkayo a mangipangag kadagiti sasaoda? No kasta, dikay masdaaw no masansan ti panangsapsapulda iti biddut—ken kumarkaro! Nupay kasta, sumardeng kadi no basta iyaplikaryo dagiti sasao ti Proverbio 19:20? Mabasa dayta a bersikulo: “Ipangagmo ti patigmaan ket awatem ti pannakaisuro, tapno agbalinka a masirib iti masanguanam.”

No dadduma agbalin a nalabes ti panangbabalaw ti maysa a naganak, saan a gapu iti aniaman a nagkamalianyo, no di ket gapu laeng ta naiparna a di nasayaat ti riknana. Nabannog kadi unay ni nanangyo idiay trabaho? Ngarud mabalin nga ad-adda a makapagsao iti di makaay-ayo kadakayo agsipud ta ti kuartoyo ket di nadalus. Makaunget kadi ni tatangyo ken maupay iti bumasbassit a panggastos ti pamilia? Ngarud, mabalin a makapagsao a di agpampanunot “kadagiti kas pagduyok ti kampilan.” (Proverbio 12:18) Ipapantayon, di umiso daytoy. Ngem “maitibkoltayo amin iti adu a daras. No adda saan a makabasol iti sao, daytoy ket maysa a naan-anay a tao.” (Santiago 3:2) Gapuna no ni Nanang wenno Tatang kasla nabannog wenno naunget, ti nainsiriban nga aramiden ket padasen ti agtignay a siaannad ket liklikan ti manggargari iti pammabalaw.

Kas imperpekto a tattao, dagiti nagannak masaplitda met kadagiti rikna a di pannakaikari. Ti kinaawan mamaayyo mabalin nga ipariknana kadakuada nga isuda awan mamaayda! Ilawlawag ni Dr. Vedral: “Mabalin a mangiyawidkayo iti nababa a report card, ket mabalin a kunaen ni tatangyo, ‘Ania, nagkunengkan? Adda ketdin muneng nga anakko.’ Siempre saan a pampanunoten ni tatangyo a pudno a dakayo ket muneng. Kinapudnona ti ibagbagana ket, ‘Kasla ket tay dika parparegtaenen nga agadal.’”

Dagita a panagamak tignayenna met dagiti nagannak a mangipasdek kadagiti di napudno a nangato a pagalagadan. Insennaay ti maysa nga agtutubo a managan Jason: “Awan man laeng ti naimbag a naaramidak. No karaidek dagiti bulong iti paraangan, kayat a maammuan ni tatang no apay a diak dinalusan ti garahe kalpasan ti panagkaraidko. No nakagun-odak iti ‘A minus’ idiay eskuelaan, kayat a maammuan dagiti dadakkelko no apay a saan nga ‘A’ ket ibagada kaniak nga awan mamaayko.” Ngem nakisarita ti maysa a manangbalakad idiay eskuelaan kadagiti nagannak ni Jason ket naammuanda daytoy: “Ti nakangatngato a pananginanamada iti anakda ket imparangarangna ti pannakariknada iti kinakapuy ken ti pannakaupayda iti panangpilida iti karera ken pinansial a kasasaadda a mismo.”—Coping With Teenage Depression.

Aniaman ti kasasaadyo idiay pagtaengan, nalabit nasaysayaat no maapresiaryo no apay nga agannayas dagiti nagannakyo a mangbabalaw no dadduma. Ngem ania dagiti dadduma a pamay-an iti panangibtur iti panangsapsapul dagiti nagannak iti biddut? Adda kadi dagiti pamay-an a magunggonaantayo iti panangbabalawda? Dagitoy a saludsod maisalaysaydanto iti masanguanan nga artikulo.

[Ladawan iti panid 26]

No agreklamo ti maysa a naganak maipapan iti pamay-an ti panangaramidyo iti maysa a banag, daytat’ makaupay