“Ti Panawen iti Panangtakkuat”—Aniat’ Gatadna?
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay España
“MATMATANYO ti nasarakak!” inyikkis ti maysa a balasitang, a mangig-iggem iti napintas a kulibangbang. Dagiti nataengan kayatda met nga ipakita dagiti kaudian a natakkuatanda.
Ket ania ti nasaysayaat a pangaramidan iti dayta no di idiay sapasap nga eksposision wenno pagipabuyaan iti lubong? Nanipud Abril 20 agingga iti Oktubre 12, 1992, ti Seville, idiay makin-abagatan nga España, ti nakaaramidan ti naudi ken kadadakkelan a pabuya ti lubong iti daytoy a siglo, a naawagan Expo ’92.
Ti tema iti Expo ’92 ket “Ti Panawen iti Panangtakkuat,” gapuna inkagumaan dagiti nakipaset ti nangiparang iti pasetda kadagiti natakkuatan ti sangatauan agpadpada idi napalabas ken iti agdama. Ti bisita naikkan iti gundaway a mangtakkuat iti estilo ti panagluto, ti wagas ti panagbiag, ti arkitektura, ken ti teknolohia dagiti 111 a pagilian iti lubong.
Kadagiti kallabes a tawen, nupay kasta, rimsua ti dakes a paset ti panangtakkuat. Maysa a di makaay-ayo a resulta dagiti adu a panangtakkuat isu ti pannakadadael ti narasi nga aglawlaw ti daga. No kasano a ti maysa a bassit a balasitang mabalin a dadaelenna dagiti narasi a payak ti kulibangbang, kasta met ti awan arnasna a panangusar iti teknolohia mabalin a nakaro unay ti panangdadaelna iti planetatayo.
Gapuna, kas inlawlawag ti Expo’92 Official Guide, ti kalat saan laeng a mangipaay iti “pagsayaatan iti kabaelan ti sangatauan nga agtakkuat” no di ket parang-ayenna met ti internasional a panagkaykaysa a kasapulan a mangsalaknib iti narasi a planetatayo.
“Ti Lubong iti Maysa a Puro”
Ti Seville, ti siudad a nakaaramidanna, bimmaknang idi rimmang-ay ti tiempo ti panangtakkuat. Naglayag ni Christopher Columbus manipud Seville iti maikadua a naisangsangayan a panaglayagna a mangtakkuat. Bayat ti maika-16-siglo, kaaduan kadagiti balitok ken pirak manipud kadagiti America ti impatulod dagiti galleon nga Español idiay Seville. Ti bareta a balitok—ti kangrunaan a pakaawisan dagiti immuna a managsirarak—ket naidissaag idiay Torre del Oro (Torre a Balitok), maysa kadagiti nalatak a pagilasinan iti siudad.
Itay kallabes, nupay kasta, rumrummuar ti kuarta imbes a sumrek. Iti napalabas a lima a tawen, sangapulo bilion a doliar ti nabusbos a nangisagana iti metropolis ti Andalusia a maipaay iti Expo ’92. Ania ti pinataud amin dayta a kuarta?
Ti La Cartuja, maysa a rimsua a puro a pinataud ti Karayan Guadalquivir nga adayun iti sentro ti Seville, isu ti ayan ti daanen a monasterio ken ti maysa a nadadaelen a paktoria ti porselana. Daytat’ napagbalin a nagdakkelan a pagraragsakan a parke, a kompleto kadagiti napataraigidan ti kaykayo a kalsada, hardin, kanal, nalinongan a pagnaan, ken dagiti nalawag a pabilion, nga amin dagitoy ti naisilpo iti siudad babaen iti sumagmamano a napipintas a rangtay. Ti ari ti España, ni Juan Carlos I, inladawanna ti baro a La Cartuja a kas “ti lubong iti maysa a puro, ken maysa a puro nga agpaay iti lubong.” Ania a kita ti lubong ti natakkuatan dagiti bisita iti Expo ’92?
Ti Expo ’92 kasla impaganetgetna ti kultura, estilo ti panagluto, ken panaglinglingay a kas met iti paglaingan iti teknolohia. Kinuna ti mannurat a ni César Alonso: “Iti Expo ’92, rimmang-aytayo manipud iti panangidaydayawtayo iti Irarang-ay nga agturong iti panangsiput iti di panagtalek iti basta sientipiko wenno teknikal a naaramidan.” Kasta met, ti pannakipaset dagiti adu a babassit a pagilian ket nangipaay met ti paset ti tao iti eksibision imbes a teknolohia laeng.
Dagiti nagduduma a pabilion nangipaay kadagidiay nalabit dinto pulos maaddaan iti gundaway a bumisita kadagiti adayu a pagilian a makasirpat iti kinapintas, tattao, ken historia dagita a pagilian. Dagiti dramatiko a salsala ti tribo manipud New Zealand ken Papua New Guinea nakisalisalda a mangawis iti atension dagiti bisita kadagiti panagsalsala ti Russo, dagiti sevillanas nga Español, ken dagiti napintas nga indayog ti Indonesia. Dagiti opera, pabuya a losis, ken dagiti manglinglingay kadagiti kalsada pinaragsakda pay ti makaay-ayon a kasasaad.
Dagiti Natakkuatan iti Napalabas ken Agdama
Mabalin a makita ti bisita no ania ti nagbaliwanen ti lubong iti napalabas a lima a siglo. Ti eksibision idiay naisubli a monasterio ti La Cartuja impakitana no ania ti kasasaad ti biag idi 1492—saan laeng nga idiay Europa no di pay ket kadagiti America, ti Daya, ken ti lubong nga Islam. Iti dayta a tiempo dagidiay uppat a lugar ket kasla da la nagdadakkelan a puro a nasinasina babaen kadagiti baybay, disierto, wenno di panagtalek.
Ngem kangrunaan iti amin, pinanggep ti Expo ’92 ti agbalin a makagunggona iti aglawlaw. Iti damdamo unay iti maysa nga internasional nga eksposision, ti panangitalimeng ti naipangpangruna. Inlawlawag ti pelikula ti agpayso a pakasaritaan iti biag no kasano a dagiti nabiit pay a natakkuatan—kas ti abut iti ozone layer—intampokna dagiti inaramid-tao a mangdangran ti planetatayo. Ti Pabilion iti Aglawlaw inusigna ti parikut iti panangtimbeng iti irarang-ay ti ekonomia a mainaig iti panangitalimeng, ket ti Pabilion iti Nakaparsuaan, isu a nakaikabilan ti bassit a modelo iti nalasbang a kabakiran iti Amazon, impaganetgetna ti nalaka a pannakadadael daytoy a nagpateg a tawidtayo.
Iti maysa kadagiti kangrunaan a proyekto ti panaghardin ti Europa, 30,000 a kayo ken 300,000 a babassit a mulmula ti naimula iti La Curtuja Island. Ti kalat isut’ panangpapintas iti lugar a pagipabuyaan ken ti mangiyallatiw iti mensahe a ti panangtakkuat saan koma nga agturong iti pannakadadael ti aglawlawtayo. Dagiti nalabaga ken amarilio a lirio ket kaabayda a mismo ti moderno a satelait ti komunikasion, bayat a dagiti kayo a jacaranda nagsabongda iti sirok ti di maliklikan a monorail, ket dagiti nalawa a berde a karuotan inlemmengda ti nakarikrikut a sistema ti komunikasion a fiber-optic.
Adu a pabilion ti nangipalagip iti gagangayen nga arkitektura ket nakapimpintasda, iti porma man wenno iti material a nausar a pagibangon. Ti pabilion a Hapones naikuna a kadadakkelan iti lubong a patakder a kayo, bayat a nangibangon ti Sueko iti napintas a torre a papel. Nangibangon ti Morocco iti maysa a palasio nga Arabo, ket ti United Arab Emirates maysa a bassit a kastilio. Ti parupa iti pabilion ti New Zealand ket maysa a nabato a rangkis a kompleto kadagiti dissuor ken dagiti pudpudno ti itsurana nga umarakiak a tumatayab ti baybay, bayat a ti kayo a pabilion ti India ket naikkan iti nagdakkelan nga ipus ti peacock iti tuktokna.
Kanayon a parikut ti panangsalimetmet iti kinalamiis bayat ti nasalimuot a kalgaw iti Seville. Dagiti nangorganisar iti Expo nangsapulda iti gagangay a pamay-an a remedio ti parikut, a nangusarda iti nabayagen a pamay-an nga inus-usar dagiti Moors a nagnaed idiay Seville adu a siglo ti napalabasen. Dagiti adu a burayok ken artipisial nga arbis a naikadua kadagiti kayo, babassit a mula, ken dagiti nalinongan a pagnaan ti mamagbalin nga ad-adda a maanduran ti pudot.
“Ti Katan-okan a Natakkuatan iti Tiempotayo”
Sakbay ti umuna a panaglayag ni Columbus, isut’ nagnaed idiay daan a monasterio iti La Cartuja. Ti panaglayagna rinugianna ti panawen iti panangtakkuat isu a rinambakan ti eksposision. Ngem nupay lima a siglon ti rinang-ayan dagiti adu a tay-ak, kumarkaro ti pannakaseknan ti sangatauan iti masanguanan. Intudo ni Ari Juan Carlos I a ti “nagkaykaysa a panggep ken pananginanama agpannuray a nangnangruna iti panagsasarita dagiti nasion, ti panagkikinnaawatan ti tunggal maysa.”
Gapu iti dayta a rason sinapul ti Expo ’92 ti “mangiyallatiw iti mensahe iti talna, naimbag a panagkakaarruba ken panagkaykaysa kadagiti amin nga agnaed iti . . . planetatayo a Daga”—saan a nalaka a kalat gapu iti kasta unay a pannakabingaybingay ti lubong. Kas nabigbig ti Official Guide, “maysa a baro a lubong nga urnos a naibatay kadagitoy a prinsipio, ti pudno nga agbalin a katan-okan a natakkuatan iti tiempotayo.”
[Ladawan iti panid 17]
Ti nalatak a maika-13-siglo a Torre del Oro (Torre a Balitok) iti Seville
[Ladawan iti panid 18]
Dagiti lirio ket kaabayda a mismo ti eksibit a satelait ti komunikasion
[Ladawan iti panid 18]
Ti Pabilion ti Morocco ipalagipna ti estilo ti maysa a palasio a Moor