Asidegen ti Pannakaispal ti Daga
KINUNA ni Stephen M. Wolf, tsirman ken chief executive officer ti United Airlines, iti maysa nga editorial: “Manangitalimeng man wenno saan ti maysa, di mailibak a ti nakaam-amak a panginanamaan maipapan iti agpegpeggad nga atap a biag ken ti let-ang ipamatmatna ti nalidem a kasasaad ti isuamin a daga—ken kamaudiananna, pagpeggadenna ti kaadda ti amin a kita ti biag, agraman ti sangatauan. Kas iti naikunan, ‘Saantay a linaga ti sangal ti biag; datayo ti maysa laeng a linabag dayta. Aniaman ti aramidentayo iti dayta a sangal, aramidentay met dayta iti biagtayo a mismo.’” Umiso ti imbagana.
Kinunana met iti maysa nga editorial: “Datayo ti makagapu kadagiti parikut. Ket datayo laeng ti makarisot.” Iti daytoy, ti immuna laeng nga imbagana ti pudno. Datayo ti makagapu; saan a datayo ti makarisot. Ditay mangipakpakita ti aniaman a pakakitaan a kasta. Adda maaramid nga irarang-ay, ngem bassit laeng no idilig iti dadael nga agtultuloy iti isuamin a daga.
Idi napan a tawen insurat ni Al Gore ti Earth in the Balance—Ecology and the Human Spirit. Daytat’ maysa a libro a mamakpakdaar iti kumarkaro a sangalubongan a krisis ti aglawlaw, ket iti dayta imbagana daytoy nagpateg a sasao: “No ad-adda a birukek dagiti ramut iti sangalubongan a krisis ti aglawlaw, ad-adda a mamatiak a dayta ket mangiparangarang iti makin-uneg a krisis a naespirituan, gapu ta awan ti maitutop a sao.”
Pudno a daytat’ maysa a krisis a naespirituan. Daytat’ pannakarbek ti espiritu ti tao. Daytat’ situtulok a panangisakripisio iti gagangay a kinapintas ti daga ken dagiti kinabaknangna, ti biag dagiti rinibo a kita iti mula ken animal, ken uray pay ti salun-at ken biag dagiti tattao. Kasta met, daytat’ naan-anay a di panangikankano kadagiti ubbing ken appo a masapul a mangsaranget iti nadadaelen a daga nga ibati[tayo]. Daytat’ kinaawan met iti panagyaman ken di panangikankano iti Daydiay namarsua iti daga ken nangdisenio iti dayta a kas pagtaengan iti sangatauan.
Impabigbig ti Isaias 45:18 ni Jehova a kas “ti Namarsua kadagiti langlangit, Isu ti pudno a Dios, ti Nangbukel ken Nangaramid iti daga, Isu a nangipasdek a sititibker iti dayta, a pinarsuana a saan nga ongaong, a binukelna tapno pagnaedan.” Idi punganay insaadna ti tao iti daga a mangaywan iti dayta: “Ket ni Jehova Dios innalana ti tao ket insaadna iti minuyongan ti Eden tapno talonenna ken aywananna.” (Genesis 2:15) Nupay naparsua a naan-anay, binaybay-an ni Adan ti kinanaan-anayna ket sinurotna ti pagayatanna. Binaybay-anna ti rebbengenna a ‘mangaywan iti daga.’
Agtultuloy dayta a pannakapaay agingga iti kaaldawantayo, ket nakaro unayen ti agdama a panangdadael iti daga. “Ti pudno a Dios inaramidna ti sangatauan a nalinteg, ngem isuda nagaramidda kadagiti adu a paltuad.” (Eclesiastes 7:29) “Dakes ti inaramidda; isuda saanna ida nga annak, dayta ti pilawda. Maysa a dakes ken nakillo a kaputotan!” (Deuteronomio 32:5) Nupay kasta, agtultuloyto a mapagnaedan ti daga, ngem saan a kadagiti dakes ken nakillo a kaputotan. Kinuna ti salmista nga iti maitutop a tiempo ti Dios, ‘dagiti [laeng] nalinteg ti mangtawidto iti dayta.’—Salmo 37:29.
Ti Pannakaseknan ni Jehova iti Daga
Idi nakompleton ni Jehova ti panangparsuana iti daga, “nakitana amin nga inaramidna, ket adtoy! nasayaatda unay.” Kayatna nga agtalinaed a kasta. Inkabilna ti maysa a napintas a minuyongan idiay Eden ket insaadna sadiay ti tao a ni Adan a mangaywan iti dayta. Dagiti mula sadiay ket saan laeng nga agpaay iti tao. Kinuna ti Dios: “Kadagiti isuamin nga atap nga animal iti daga ken isuamin a tumatayab iti langit ken isuamin nga aggaraw iti rabaw ti daga nga addaan biag kas maysa a kararua intedko amin a nalasbang a ruot a kanenda.”—Genesis 1:30, 31.
Idi naited ti Linteg ni Moises iti Israel, addaan dayta ti linteg nga agpaay iti panangaywan iti daga. Tunggal maikapito a tawen isunto ti “maysa a panaginana a maipaay iti daga.” Aniaman nga agtubo iti dayta bayat dayta a tiempo saanto a maani no di ket maipaayto kadagiti napanglaw agraman kadagiti tarakenda nga animal ken kadagiti atap nga animal nga adda iti dagada.—Levitico 25:4-7.
Ti pannakaseknan ni Jehova maipaay iti pannakaitalimeng dagiti kita iti biag ket naipakita babaen iti panangpaiserrekna kadagiti paris a sibibiag nga animal iti daong idi tiempo ti Layus idi kaaldawan ni Noe. Makita met dayta a pannakaseknan iti Linteg ti tulag. Kas pangarigan, saan a mabusalan ti baka nga agirik iti maapit. Adda kalinteganna a mangan iti apit. Ti baka ken asno saan a rumbeng a pagarado nga aggiddan. Saan a maiparbeng dayta iti basbassit, nakapkapuy nga animal. Ti baka ti kaarrubam masapul a luk-atam no naitublak, uray pay no ti makinkukua ket kabusormo ken uray pay no dayta sapulenna ti panagtrabahom iti aldaw ti Panaginana. (Exodo 23:4, 5; Deuteronomio 22:1, 2, 10; 25:4; Lucas 14:5) Mabalin nga alaen dagiti itlog ken urbon manipud iti umok ti tumatayab, ngem di mabalin nga alaen ti ina. Daytat’ mapalubosanto a mangpaadu iti kita ti biag. Ket kinuna ni Jesus nga uray bassit laeng ti gatad ti billit tuleng, ‘uray maysa saan a matnag iti daga a di maammuan ti Dios.’—Mateo 10:29; Deuteronomio 22:6, 7.
Kinuna ti napaltiingan a salmista: “Dagiti langlangit kukua ni Jehova, ngem ti daga intedna kadagiti annak dagiti tao.” (Salmo 115:16) Kinuna ni Jesus idiay Mateo 5:5: “Naragsak dagiti naemma, ta tawidendanto ti daga.” Pagarupenyo kadi a daytoy a tawid manipud ken Jehova ket maysanto a namulitan a daga? No naaddaankayo iti napintas a pagtaengan nga ipatawid kadagiti annakyo, ipalubosyonto kadi nga agtultuloy nga agnaed iti dayta dagiti agab-abang a mangdaddadael iti balay ken dagiti paraanganna? Imbes ketdi, saan kadi a papanawenyo ida ket tarimaanenyo sakbay nga ipatawidyo dayta kadagiti annakyo?
Daytat’ inaramid ni Jehova sakbay nga inserrekna dagiti Israelita iti daga nga inkarina kadakuada. Minulitan dagiti Canaanita gapu iti aglablabes nga imoralidadda ti daga, ket gapu iti dayta pinapanaw ni Jehova ida. Maigiddato iti dayta, pinakdaaranna dagiti Israelitas a no mulitanda ti daga a kas ti inaramid dagiti Canaanita, mapapanawdanto met. Nailanad ti salaysay idiay Levitico 18:24-28:
“Dikay mulmulitan ti bagiyo iti uray ania kadagitoy a banag [incesto, sodomia, bestialidad, panagbasol iti dara], ta gapu kadagitoy a banag namulitan dagiti nasion a papanawek iti sanguananyo. Ket ti daga namulitan, ket dusaekto gapu kadagiti salungasingna iti dayta, ket ti daga isaruananto dagiti agnaed kenkuana. Ket dakayo masapul a salimetmetanyo dagiti pagalagadak ken dagiti bilbilinko, ket dikayto agaramid iti uray ania kadagitoy a makarimon a banag, uray ti kadaraanyo wenno ti gangannaet a makipagnaed kadakayo. Ta amin dagitoy a makarimon a banag inaramiden idi dagiti tao nga immun-una ngem dakayo, ket ti daga namulitan. Iti kasta ti daga dinakayto isarua gapu iti panangmulityo kenkuana a kas met ti panangisaruana kadagiti nasion nga immun-una ngem dakayo.”
Nupay kasta, ti Israel minulitanna ti daga babaen ti panagaramidna ti isu met laeng nga aglablabes nga imoralidad nga inaramid dagiti Canaanita. Kinaagpaysona, pinapanaw ni Jehova ti Israel babaen ti panangibaonna kadagiti taga Babilonia a mangkayaw kadakuada idiay Babilonia. Mabayag pay sakbay a napasamak daytoy, inteden ti mammadto ni Jehova a ni Isaias ti pakdaar kadagiti Israelitas: “Adtoy! ni Jehova aramidenna ti daga nga ongaong ken aramidenna a langalang, ken isu baliktadenna ken iwarawarana dagiti agtaeng kenkuana. Ti daga met narugitan babaen kadagiti agtaeng kenkuana, agsipud ta linabsingda dagiti linteg, binaliwanda dagiti bilbilin, rinakrakda ti agnanayon a tulag. Gapuna ti panangilunod inalun-onna ti daga, ken dagiti agtaeng kenkuana napabasolda. Gapuna bimmassit ti bilang dagiti agtaeng iti daga, bassit laeng dagiti tao a nagtalinaed iti dayta.”—Isaias 24:1, 5, 6.
Pannakadadael Dagidiay a Mangdaddadael iti Daga
Ita addatayo iti umasping a kasasaad. Dagiti libro, magasin, diario, telebision, video, ken ti media kaaduanna iparangarangda ti maysa a kagimongan a nakababbaba ti kababalinna iti sekso, nakarangranggas, ken nakadakdakes ti kasasaadna iti politika. Dagiti naagum a korporasion ti komersio mulitanda ti aglawlaw iti kinadakes, ken mangipatulodda pay kadagiti produkto a naparitanen kas makadangran iti salun-at iti nabaknang a nasionda kadagiti napanglaw a pagilian a sadiay awan dagita a maipapaalagad a pannakasalaknib. Napakdaaran dagiti Kristiano a liklikanda ti kasta a kurso:
“Daytoy, ngarud, ibagak ken saksiak iti Apo, a dikay magmagnan a kas iti pannagna dagiti nasnasion iti kinapalangguad ti isipda, idinto a nakudrepan ti pannakaawatda, a nayadayuda iti biag ti Dios, gapu iti kinakuneng nga adda kadakuada, a maipoon iti itatangken ti pusoda. Nga idinto a napukaw ti amin a riknadan, inyawatda ti bagida iti kinaderrep tapno aramidenda a siaagum ti amin a kinarugit.”—Efeso 4:17-19; 2 Timoteo 3:1-5.
Agpadpada a namulitan ti espiritu ti tao ken ti aglawlaw. Ti daga addaan kadagiti naisigud a pangtengngelanna ken pangtimbenganna kadagiti isuamin a banag. Gapu iti pannakatnag ti tao iti basol, nadadael ti konsiensia ti tao, ti naisigud a pangtengngelanna, a nangiturong iti pannakamulit ti daga. Ita, ti Dios laeng ti makatengngel iti tao. Ti laeng Dios ti mangispal iti daga. Adda pangnamnamaantayo nga aramidennanto dayta idiay Apocalipsis 11:18, a sadiay inkari ni Jehova a Dios a “dadaelennanto dagidiay a mangdaddadael iti daga.”