No Kasano a Lapdan ti Panangrames

Natayag ken naguapo ni Eric, ken nagtaud iti nabaknang a pamilia. Agtawen iti 19 ni Lori ket inawis ni Eric a maki-date a kadua ti kakuartona ken ti nobiana. Isut’ simmangpet iti panagtitipon ti barbecue idiay balay da Eric, ngem dina pagaammo nga imbabawi ti sabali a paris ti ipapanda. Di nagbayag, pimmanawen dagiti dadduma a bisita.

“Napanunotko, ‘Adda dakes a mapaspasamak, adda maar-aramid a kinasikap,’ ngem diak inkankano,” kinunana.

Apaman nga agsolsolon ni Lori, isut’ rinames ni Eric. Pulos a di indarum ni Lori ti panangrames iti polis, ket immakar kamaudiananna iti 240 kilometro tapno dina makita manen ni Eric. Makatawenen ti napalabas, isut’ mabuteng pay laeng a maki-date.

KUMARKARO a pagam-amkan ti panangrames, ket ti kasayaatan a depensa ti babai isu ti pannakaammo ken panagsagana. Saan a tunggal kasasaad ti panangrames ket mapakadaan, ngem ti pannakaammo no kasano nga agpanunot ken agplano dagiti manangrames, mabalin a matulongannakayo a mangbigbig kadagiti pagilasinan a pakdaar.a Kuna ti kadaanan a proverbio: “Ti manakem a tao mabigbigna ti dakes ket liklikanna, ngem ti di agpampanunot aglayon laeng ket pagbabawiannanto.”​—Proverbio 27:12, Today’s English Version.

Ti kasayaatan a pamay-an a mangliklik iti pannakarames isut’ panangliklik kadagiti manangrames. Masapul nga ammoyo no ania ti kababalin ti lalaki​—uray pay ti am-ammoyo unay​—a mabalin a mamagbalinto kenkuana a manangrames. (Kitaenyo ti kahon, panid 7.) Dadduma a lallaki usarenda ti estilo ti kawes ti babai wenno ti kinatulokna a makikadua kenkuana nga agwaywayas kas pambar a mangrames kenkuana. Nupay saan a biang ti babai ti kasta a nakillo a panangmatmat ti lalaki, masapul a nasirib ti babai a mangbigbig kadagita a kababalin.

Dikay palubosan a maiputongkayo a kadua ti maysa a lalaki a diyo unay am-ammo. (Uray pay ti am-ammoyo unay, agmasiribkayo.) Mabalin nga umay iti pagtaenganyo ti gangannaet a manangrames nga agpammarang a managtarimaan. Ammuenyo ti kinataona. Ti manangrames a kaam-ammoyo mabalin nga allukoyenna dagiti biktimana babaen ti panangipambar nga adda dagasenna iti pagtaenganna wenno aglangsot nga adda tattao nga agur-uray iti maysa a pagsasabatan a lugar. Dikay paallilaw.

Tapno maliklikan dagiti parikut kadagiti date, maki-date-kayo nga ingrupo nga addaan iti tsaperon. Am-ammuenyo a naimbag ti ka-date-yo, ket mangikeddengkayo kadagiti limitasion iti pisikal a kinasinged nga ipalubosyo no adda man. Agannadkayo iti pananginum iti arak! Dikay naalibtak iti peggad no kumapuy ti panagpanunotyo. (Idiligyo iti Proverbio 23:29-35.) Agtalekkayo iti naisigud a kinasiribyo. No alusiisenkayo a kadua ti maysa a tao, dikay pagarupen nga awan ti dakes a panggepna. Umadayokayo.

Masapul a salaysayen dagiti nagannak dagiti tin-edyer ti pananglapped iti panangrames kadagiti annakda, nga espesipikoda maipapan kadagiti napeggad a kasasaad agsipud ta kaaduan a manangrames ken biktima iti panangrames ket ubbing unay.

Agtignay a Dagus

Saan nga amin a kasasaad ti panangrames ket mapakadaan. Dikay pagaammo, mabalin nga agwaywayaskayo ket sangsanguenyon ti maysa a lalaki a nabilbileg ngem dakayo ken addaan panggep a mangpilit kadakayo a makidenna. Ania ngaruden?

Agtignay a dagus, ket laglagipenyo ti kalatyo: ti aglibas. Masansan a suboken ti manangrames ti biktimana sakbay nga agtignay, gapuna nasken a paayen dagiti panggepna iti kabiitan a tiempo sakbay a makapagtignay. Mangitukon dagiti eksperto ti panangrames ti dua a pamay-an ti panagtignay: makisarita wenno lumaban. Mabalin nga iti damo kasarita ket, no di agkurri, lumaban.

Ti pannakisarita mabalin nga iramanna ti panangitantan iti panagtignay ti manangrames babaen ti pannakisarita wenno mabalin nga ipambar nga addaankayo ti sakit a maiyakar ti sekso wenno sarwaanyo ti mangrames kadakayo. (Idiligyo iti 1 Samuel 21:12, 13.) “Dagiti taktika agpannuray iti panagpampanunot ti maysa,” kinuna ni Gerard Whittemore iti librona nga Street Wisdom for Women: A Handbook for Urban Survival.

Dagiti taktika a panangitantan​—a mangiraman iti isuamin malaksid ti pisikal a pananglaban iti manangrames​—sapulenna ti nalawag a panagpampanunot ken nairanta a mangisiasi wenno mangpakalma iti mangrames. No ad-adda nga agpungtot ken naranggas ti mangrames kadakayo, padasenyo ti sabali a taktika. Nupay kasta, dikay ipalubos a maiputongkayo bayat nga agpampanunotkayo. Ket laglagipenyo ti maysa kadagiti kaepektibuan a porma ti panangitantan​—ti panagriaw.​—Idiligyo iti Deuteronomio 22:23-27.

Ti sabali pay a maaramid isut’ panagkedked a sipipinget. Ibagayo a silalawag iti mangrames kadakayo a dikay tumulok iti pagayatanna. No marames iti maysa a date, mabalin a padasenyo ti panangkigtot nga ipukkawyo no ania ti mapaspasamak. Ti panangipukkawyo, “Panangrames! Mangayabak iti polis!” mabalin a pagpanunotenna ti mangrames kadakayo ket iduronnakayo.

Lumabankayo

No di agkurri ti pannakisarita, dikay agamak a lumaban. Dayta dina kaipapanan nga ad-adda a madangran wenno mapapataykayo, wenno ti itutulokyo ipanamnamana ti kinatalgedyo. Ngarud, kaaduan nga eksperto iti panangrames ibalakadda ti pananglaban iti panangrames.

Mabalin a marigatan dagiti babbai a lumaban agsipud ta sipud pay pannakaipasngayda nasursuruanda nga agbalin a nadayaw, managpasensia, ken managpasakop uray no mabutbutengda a madangran. Ngarud, masapul nga ikeddeng nga umuna a masapul a lumabankayo tapno di masayang ti tiempo nga agkedked bayat a marames.

Masapul a makarurodkayo a butbutngen wenno pilitennakayo ti asinoman. Masapul a mabigbigyo a naiplano daytoy a panangrames, ket agpannuray ti mangrames iti itutulokyo. Agpungtotkayo, dikay agamak. “Ti amakyo ti kabibilgan nga armas ti mangrames kadakayo,” kinuna ti managsirarak a ni Linda Ledray. Dikay agdanag a nalabes ti panagtignayyo wenno mabalin nga agparang a maagkayo. “Nasaysayaat a maibaga a bastoskayo ngem ti marames,” kas kunaen ti maysa nga eksperto. Dagiti babbai a naballigi a nagkedked kadagiti manangrames talaga a limmabanda ket pinadasda ti adu a taktika, agraman ti panangkagat, panangkugtar, ken panagriaw.

No dikay masalakniban ti bagiyo iti pannakarames, siguraduenyo nga ilasin ti nangrames kadakayo. No mabalin, ti panangkaramot wenno panangpisang ti kawesna ti mangibati ti dara ken kawes a pangilasinanyo kenkuana. Ngem mabalin a dikay kabaelanen ti lumaban. No kasta, “dikay ipababa ti bagiyo nga ‘impalubosyo’ ti panangramesna kadakayo,” kinuna ni Robin Warshaw iti I Never Called It Rape. “Di masapul a masugatkayo wenno mataykayo tapno ‘paneknekan’ a narameskayo.”

[Footnote]

[Kahon iti panid 7]

Ladawan ti Mabalin a Manangrames

□ Abusuenna ti riknayo babaen ti pananginsulto kadakayo, di panangikankano iti panangmatmatyo, wenno makaunget wenno makarurod no mangisingasingkayo.

□ Padasenna a tenglen dagiti bambanag iti biagyo, kas ti no kasano ti panagkawesyo ken no sino dagiti gagayyemyo. Kayatna nga isut’ mangaramid kadagiti amin a pangngeddeng iti date, kas iti no sadino ti panganan wenno ania a sine ti buyaen.

□ Agimon nga awan ti gapgapuna.

□ Tagibassitenna ti kaaduan a babbai.

□ Mabartek wenno “malango” ket kayatna a kastakayo met.

□ Pilitennakayo nga agsolsolo ken makidenna kenkuana.

□ Dina ipalubos a makiramankayo iti gastos iti date ket makaunget no itukonyo nga agbayadkayo.

□ Naranggas ken nasikap pay, a mangguyod wenno mangiduron.

□ Butbutngennakayo babaen ti nakaas-asideg a pannakikatugaw, a serraanna ti dalanyo, sagidennakayo uray no ibagayo a saan, wenno agsao a kasla am-ammonakayo a naimbag.

□ Agpungtot no maupay.

□ Dinakay ibilang a kapadana.

□ Pagay-ayatna dagiti armas ken ti panangranggas kadagiti animal, ubbing, wenno tattao a malokona.

Manipud I Never Called It Rape, ni Robin Warshaw.

[Ladawan iti panid 7]

Dagiti babbai a naballigi a nagkedked kadagiti manangrames talaga a limmabanda ket pinadasda ti adu a taktika