Ti Kadakkelan nga Inaramid-Tao nga Abut iti Lubong
KINUNA ti maysa a gayyem kaniak: “No mapankayo idiay Salt Lake City, diyo liplipatan a bisitaen ti Kennecott a pagminasan ti gambang idiay Bingham Canyon. Masdaawkayto iti makitayo.” Naaddaankam ken baketko iti dayta a gundaway idi Agosto 1992. Nabigbigmi a di agang-angaw ti gayyemmi.
Nagbiahekam a di nagap-apura iti 42 kilometro iti abagatan a laud ti Salt Lake City, iti nakabarbara a kinadagaang ti Utah. Bayat ti panagturongmi iti kabangibang a kabambantayan ti Oquirrh, nakitami met laengen ti destinasionmi—masirsirpatan iti pagbeddengan ti nakusnaw a duyaw nga ugis dagiti dadakkel a bunton a naigiddiat iti narangrang a kolor dagiti bambantay iti aglikmut. Daytat’ dakkel nga abut ken natukantukad a nagkalian ti Kennecott a pagminasan iti gambang. Ngem di imparipirip dayta ti buya a ngannganimi makitan.
Insikkomi ti panagdaliasatmi iti narangkis nga igid ti bantay. Nalabsanmi iti dalan dagiti nagdadakklel a dump truck kas ti kadakkel ti maysa a bassit a balay, a ti kadakkelan ket makalaon iti 240 a tonelada ti bato iti tunggal biahe. Nakadakdakkelda nga uray pay ti pilidda a 3.7 metro ti diametroda ket nangatngato ngem iti katayagan a tao. Nadanonmi met laengen ti lugar a pagpaliiwan ti publiko. Ket adda sadiay—ti kadakkelan pay laeng a nakitami nga inaramid-tao nga abut iti lubong!
Bayat nga addakami iti igid ti abut a nangbuya iti tukokna, dagiti dadakkel a trak kasda la babassit nga abalbalay a luglugan. Matmatmatanmi ti maysa a nagkalian a 0.8 kilometro ti kaunegna ken 4 kilometro ti kalawana. Ti tukok ti abut ket nasurok a 1,500 metro ti kaunegna iti patas ti baybay, ket 2,400 metro ti kangato ti ngarabna. Nakaun-uneg nga uray pay ti kangatuan a patakder iti lubong, ti Sears Tower idiay Chicago E.U.A., nga 440 metro ti kangatona ket kaguddua laeng ti pagminasan. Panggep ti kompania a paunegenda pay dayta iti 260 metro, a pattapattaenda a mairingpas agingga inton tawen 2020.
Ti pagminasan ket kasla maysa a nagdakkelan nga istadium nga addaan 15 metro ti kangatoda a natukantukad a tugtugaw nga agturong iti tukok ti abut. Naibaga kadakami a daytoy a pagminasan iti gambang ket makita iti space shuttle. Ngem simple laeng ti nangrugian amin dagitoy iti napalabas a 130 a tawen idi a ti bantay ket nasurok pay laeng a 2,400 a metro ti kangatona.
Nababalaw Gaput’ Panagminas
Nangrugi ti panagminas idi 1863, idi nagun-od ni Koronel Patrick Connor iti Fort Douglas ti kalintegan a mangminas iti dayta. Nupay kasta, bassit laeng dayta a pagminasan ken awan magunggona. Tawen 1906 laeng a nangrugi ti Bingham Canyon a pagminasan idi a ti Utah Copper Company a kukua ni Daniel Jackling ken ti maysa a kompania a kakompetensiana nangrugida a nakagun-od iti batbato a naglaon iti 2 laeng a porsiento a gambang. Ilawlawag ti maysa nga opisial a broshur a “binabalaw ida dagiti minero idi a tiempo a nangipagarup a dida pulos makaganansia iti panagminas kadagidiay a batbato a nababa ti klaseda.” Ania ngay ti maikunada itan, ta 0.6 porsiento laeng a gambang ti linaon dagiti batbato? Gapuna, “iti historia, ad-adu a gambang ti nagun-odan ti Bingham Canyon ngem iti aniaman a pagminasan. Lima a bilion a tonelada a bato ti naala manipud idi nairugi ti panagkali iti abut.”
Saan laeng a gambang ti magun-odan—magun-odan met ti balitok, pirak, ken molybdenum (metal a mangpatibker iti landok) ket iti tunggal tawen magun-odan met ti nasurok a 14,000,000 gramo a balitok ken 110,000,000 gramo a pirak! Di pakasdaawan ngarud a naawagan daytoy a pagminasan a kabaknangan nga abut iti daga.
Ket no pagsiddaawanyo ti kasta unay a kinapateg ti gambang, panunotenyo man no maikkat amin a gambang nga adda kadagiti amin a kable ti koriente, kadagiti amin a generator, transformer, ken kagawaan a de-koriente. Iraman pay ti listaan dagiti refrigerator, eroplano, kotse, ken dadduma pay. Napateg unay ti gambang kadagiti kagawaan ti moderno a panagbiag, uray pay idi ugma. Ti gambang ket 166 a daras a nadakamat idiay Biblia.—Genesis 4:22; Exodo 27:1, 2.
Pananggun-od iti Gambang—Saan a Nalaka
Ti nakitami iti dayta nga abut ket pangrugian laeng iti pamay-an nga agbanag iti pannakagun-od iti napateg unay a gambang. Ti pagminasan ti pakaaramidan ti panangabut, panangburak, panangikarga, ken panangguyod. Inton agangay, ti batbato ket maipan iti maysa a lugar a pakaburakanda (ore crusher) idiay uneg ti abut ket inton agangay, mailuganda iti maysa a conveyor system nga agturong iti concentrator ken flotation a planta a 8 kilometro ti kaadayona. Ti concentration system (panangilasin kadagiti napateg a material) paaduenna ti gambang a linaon ti batbato manipud 0.6 porsiento agingga iti 28 porsiento babaen ti pannakaikkat dagiti di-kasapulan nga elemento.
Kalpasan dayta, maaramid ti pananglunag, a mangikkat kadagiti mangrugit nga elemento, kas ti iron ken sulfur ken mangparnuay iti nalunag a gambang nga itan ket 98 porsiento a puro. Maibukbok daytoy iti rektanggulo a molde a maawagan anodes sa maipalamiis. Ti kaudian nga addang isut’ panamagbalin iti dayta a puro. Ilawlawag ti maysa a broshur: “Masapul nga aglasat dagiti anode iti electrolyte a mamagbalin iti gambang a 99.98% a puro.” Bayat daytoy a pamay-an magun-odan met dagiti balitok ken pirak. Daytoy a panagbalbaliw ti mamagbalin iti gambang a dadakkel a cathodes, 150 kilo a pedaso ti gambang a mailakonto metten kadagiti mangpatpataud kadagiti produkto ti gambang, suer, ken bronse.
Kasla simple amin dagitoy. Ngem kinapudnona, nakarikrikut a trabaho ti panagminas ken nalawa a lugar ti saklawenna. Sa, 5 kilo laeng a gambang ti magun-odan iti maysa a tonelada a bato. Isu nga inton makakitakayo iti barut a gambang wenno gambang a pariok wenno kaldero, panunotenyo a mabalin a naggapu dayta iti kadakkelan pay laeng nga inaramid-tao nga abut.—Naipatulod.
[Dagiti ladawan iti panid 24, 25]
Ngato: Ti abut ket nasurok a 0.8 kilometro ti kaunegna ken 4 kilometro ti kalawana
Makingngato a kannawan: Ti panglunag nga addaan maysa kadagiti kangatuan iti lubong a simburio
Uneg: Maysa a 330-libra a cathode ti gambang, namarkaan tapno maipakita iti porsiento ti pannakausar ti gambang
Makimbaba a kannawan: Maysa a truck a diesel a nangikarga iti 240 tonelada ti bato
[Credit Line]
Ladawan (ngato ken makinngato ti panaid 25): pammadayaw ti Kennecott Utah Copper
[Picture Credit Line iti panid 23]
Ladawan a pammadayaw ti Kennecott Utah Copper