Panangmatmat iti Lubong
AIDS Idiay Paris
“Idiay Paris, 1 iti kada 3 a lallaki nga agtawen iti nagbaetan ti 25 ken 44 a matay ket gapu iti mikrobio ti AIDS,” kuna ti diario ti Francia a Le Monde. Impakaammo ti INSERM (French National Institute of Health and Medical Research) iti publiko dagitoy a kabaruan nga estadistika. Ipalnaad pay ti report nga iti nagbaetan ti 1983 ken 1990, immadu iti 50 porsiento ti ipapatay ti isu met laeng nga edad ti grupo gapu iti impeksion ti mikrobio ti AIDS. Impakpakauna ni Dr. Jonathan Mann, direktor ti WHO (World Health Organization): “Ti kakaruan adda pay laeng iti masanguanan; lumanlanlan ti sakit iti sadinoman.” Sigun iti WHO, lima ribo a tattao ti maakaran iti intero a lubong iti kada aldaw.
Ti Ubbing ken Panagpasuso iti Bote
Agarup 25 porsiento kadagiti ubbing ti Japan ti marigrigatan a mangan. Mabalin a ti panagsuso iti bote ti makagapu. Ipadamag ti Asahi Evening News nga iti nasurok a 20 a tawen, nadlaw dagiti mannursuro iti nursery a marigatan nga agngalngal iti natangken ti dadduma nga ubbing. Marigatan nga agtilmon ti dadduma, iyula ti dadduma, ken ti sabsabali adda pay laeng iti ngiwatda kalpasan ti panagridepda iti malem. Napaliiw dagiti doktor a nakapuy ti pangal dagitoy nga ubbing ken bassit ti timidda. Kunaen ti dentista a ni Naohiko Inoue ken ti espesialista iti salun-at ti publiko a ni Reiko Sakashita a naammuandan ti makagapu nga isut’ panagsuso iti bote idi ubbingda pay. Agparang a no agsuso dagiti maladaga, agkunnotda laeng a di mawatwat ti pangalda. Ngem no ti inna ti agpasuso, kanayon a mawatwat dagiti pangalda ken mapatibkerda dagiti piskel a pagngalngaldanto inton agangay.
Parikut Dagiti Pawikan
Nupay danum ti pagtaengan dagiti pawikan, daga ti pagitloganda. Kalpasan ti nasaknap a panangsursorda kadagiti taaw ti lubong, agsubli dagiti pawikan kadagiti masnup nga aplaya tapno agpaadu. Kalpasan ti panagdennada idiay baybay, agin-inut nga agpaigid ti kabáyan iti aplaya—nalabit iti aplaya a nakapessaanna—ken sitatalingenngen nga agitlog iti napilina a disso. Maulit-ulit daytoy iti sumagmamano nga aldaw agingga nga amin nga itlog—masansan agarup sangaribo—ti maiyitlog ken siaanus a gaburanna. Ngem adtoyen ti parikut. Awagan dayta ti magasin ti Sud Africa a Prisma a “sistematiko a panangtakaw [ti tao] kadagiti umok, gapu iti nakaro unay a kinaagum ken awan panangisakit[na] iti aglawlaw,” a “nangapektar unay iti panagpaadu dagiti pawikan.” Sangsanguen itan ti dadduma a tumatayab/ayup ti pannakapukaw.
Dagiti Managipakaammo ti Tabako Gungundawayanda ti Babbai
“Babai, adun ti rimmang-ayam.” Adun a tawen a maparparegta dagiti managsigarilio a babbai idiay Estados Unidos kadagita a makaallukoy nga islogan. Magungundawayan dagitoy a babbai, isennaay ni Kathy Harty, hepe ti programa a manglapped iti panagsigarilio iti maysa kadagiti makin-amianan nga estado ti E.U.A. Maysa ni Harty a nangputar iti mangipakaammo a kampania iti TV ken radio a mangipagpaganetget iti dayta a mensahe. Ipakita ti maysa a komersial maibusor ti panagsigarilio ti maysa a napintas a balasang a mangimudmudumod ti sigariliona iti kalbo nga ulo ti maysa nga ehekutibo ti panagipakaammo. Maysa a pakaammo iti radio ti nangaramat iti maysa a babai a mangibagbaga kadagiti managpataud ti sigarilio: “Pagyamanan iti panamagbalinyo ti buokmi a kas iti angot ti pagarsangan. Pagyamanan iti panangmantsayo kadagiti ngipenmi ken panangpaaduyo iti babayadanmi iti pannakaikkat ti asuk kadagiti lupotmi. Pagyamanan iti 52,000 a kaso ti kanser iti bara dagiti babbai iti kada tawen. Sapay koma ta addanto tiempo a masubadandakayo.” Ilawlawag ni Harty: “Kayatmi a pagpanunoten a naimbag [dagiti babbai]: ‘Talaga kadi a kayatko daytoy a sigarilio? Talaga kadi a kayatko a pabaknangen ti sabali ken pagsakiten ti bagik?’”
Namnama Dagiti Astronomo
Iti sangapulo-tawen a programa nga iwanwanwan ti National Aeronautics and Space Administration ti E.U., pangpanggepen dagiti astronomo a busbosen ti $100 milion iti panagregget nga ammuen dagiti brodkas ti radio dagiti nasaririt a parsua iti dadduma a planeta. Sigun iti International Herald Tribune, planoda met nga imonitor dagiti minilion a microwave channel kadagiti teleskopio ti radio idiay Argentina, Australia, India, Russia, Puerto Rico, ken ti Estados Unidos. Bayat a ti dadduma a sientista ipanamnamada ti nasapa a balligi, ipatuldo ti dadduma a napaay ti 50 a panagsirarakda nanipud idi 1960.
Nasakbay a Panagpili iti Pabuya ti Telebision?
“Iti ubbing, nasaysayaat ti saan unay a panagbuya iti TV, nangruna ti naranggas a bubuyaen,” kuna ti American Academy of Pediatrics iti maysa a panagadal a naipablaak iti The Journal of the American Medical Association. Impadamag ti artikulo a “dagiti maladaga nga ag-14 a bulanda pay laeng ti makapaliiwen a naimbag ken makasursuro kadagiti kababalin a mabuyada iti telebision.” Kaaduan a mabuyada ket makaparasuk ken naranggas. Iti maysa a panagregget nga isubli ti autoridad ti nagannak, isingasing ti report a ti panangusar iti moderno a teknolohia ti maysa nga elektroniko a time-channel lock ti telebision tapno nasaksakbay a mapili dagiti programa, channel, ken tiempo ti panagbuya. Iti daytoy a pamay-an, nupay no awan idiay pagtaengan dagiti nagannak, matengngelda ti buybuyaen dagiti annakda ken ti tiempo a buyaenda dayta.
Diro—Agas
Sipud pay idi ugma, maus-usaren ti diro ti uyokan kas agas. Ipadamag ti La Presse Médicale, maysa a magasin ti Francia, nga am-ammuen manen ti moderno a siensia ti medisina ti kinabirtud ti diro. Iti nabiit pay a panagadal, pinadas dagiti doktor nga usaren ti puro a diro a pangagas iti sinit ken nagduduma a kita ti sugat. Napulagidan ti diro dagiti sugat sa nabendaan. Nasukatan ti benda iti kada 24 oras. Ipakita dagiti resulta ti kinabirtud ti diro a pangdalus ken pangagas. Papatayenna ti kaaduan a mikrobio ken papartakenna ti panagimbag dagiti tisyu. Ingudo ti La Presse Médicale: “Iti kasta a kasimple ken kalaka, rumbeng a maiyam-ammo ti diro ken mairaman iti listaan dagiti kadawyan a maus-usar a produkto nga antiseptic.”
Kalaingan nga Atleta Ngem Di Met Nasalun-at
Ipadamag ti O Estado de S. Paulo nga “adda dakes unay nga epekto iti resistensia dagiti atleta ti napalalo a panagsanay ken danag sakbay ti maysa a nainget a pannakisalip. Ti resultana mabalin a ti kinakapuy [ti resistensia] a manglaban iti aniaman nga impeksion a kas kadagiti sintoma ti AIDS.” Ipalnaad ti panagsirarak da Dr. Gerd Uhlenbruck ken Dr. Heinz Liesen a dagiti propesional nga atleta wenno dagiti napalalot’ pannakasanayda ti aduan kadagiti makapapatay a tumor ken impeksion. Kunada a mabalin a gaput’ bannog bayat ti “nainget a panagsanay ken kinarigat ti pannakisalip.” Kuna pay ti report: “Iti sabali a bangir, ti kalalainganna a panagsanay iti ay-ayam pabilgenna ti bagi ken saan laeng a tumulong a manglapped iti kanser no di ket mangpaatiddog iti biag ti tao.”
“Telesurgery” iti Masanguanan?
“Ti pasiente adda idiay Roma, ti siruhano adda idiay Milan,” ilawlawag ti diario ti Italia nga Il Messaggero iti panangdeskribirna iti “kaunaan pay laeng nga eksperimento iti telesurgery a mangaramat ti robot.” Nupay rinibo a kilometro ti kaadayona, babaen ti hook-up ti telepono ken maysa a monitor ti video, ibaga ti siruhano ti “apag-isu a paset a maopera, ipaayna ti pammalubos, ket agtignayen ti robot. Ti mekanikal nga imana a nakaiggem iti scalpel agdisso iti bagi ti pasiente ken isu ti mangopera.” Iti daytoy naidemostra a panagopera idiay Rome Surgery ‘92 congress, maysa laeng a manekin ti pasiente, yantangay iparit ti linteg ti Italia ti panangusar iti makina nga agopera iti tattao, ngem iti las-ud ti innem wenno pito a tawen, ti telesurgery, daytat’ “remote control surgery,” mabalin a pumaysonto. Sigun ken Licinio Angelini, propesor ti general surgery idiay La Sapienza University, Roma, “amin dagiti nabannayat ken narikut a trabaho ita dagiti siruhano maitalek kadagiti makina” iti masanguanan.
Kinaawan Panggedan ken Salun-at
Ti kinaawan panggedan dagiti agtutubo ti maysa kadagiti kangrunaan a parikut dagiti pagilian idiay Laud, kuna ni Dr. Anne Hammarström ti Karolinska Institute idiay Stockholm, Sweden. Kas naipadamag iti British Medical Journal, ipakita dagiti naammuanna a ti babbaro nga awan panggedanda ti maisagmak iti dakes a kababalin kas ti panagbartek ken pannakiraman iti krimen. Nupay kasta, sabalit’ pagbanagan ti babbalasang nga awan panggedanda, umadut’ an-anayenda, agraman ti riknat’ pannakabasol, nga agdanagda a padagsenda kadagiti pamiliada. Ad-adut’ atension ti publiko iti lallaki, yantangay nakadkadlaw ti reaksionda no awan panggedanda, kuna ni Hammarström. Isingasingna nga “ad-adda koma a maseknan dagiti organisasion a mangaywan iti salun-at kadagiti epekto ti kinaawan panggedan kadagiti babbai.” Ingudo ti Journal a “ti kakaisuna nga epektibo a remedio isut’ makapnek a trabaho.”
‘Alemania Pagano a Pagilian’
“Nagbalinen a pagano ti Pederal a Republika [ti Alemania] ken sumagmamano laengen ti nabatbati a Kristiano. Innem a milion ti saanen a mamati iti Dios. Ad-adu ti awan relihionna ngem kadagiti makimismisa. Sangapulo porsiento laeng ti makimismisa kada Domingo.” Dagitoy ti resulta ti maysa a surbey nga inyussuat ti magasin ti Alemania a Der Spiegiel. Naidilig dagiti sungbat iti umasping a surbey idi 1967. Dagiti “kabbaro a pagano,” nga isut’ pangawag ti magasin kadagiti saanen a makimismisa, “tinallikudandan dagiti iglesia nga awan gapgapuna. Saan a ti sakit ti nakemda no di ket basta ti dida panangikankano ti nangikkat iti kinasungdoda kadagiti iglesiada.”