Ti Naan-anay a Moral a Giya
KASAPULAN ti maysa a managlayag ti mapagtalkan a mapa ken instrumento a mangidalan iti nasayaat a panaglayag. Kasta met, kasapulan dagiti tattao ti mapagtalkan a giya tapno makaaramidda ti naimbag a pangngeddeng iti inaldaw. Ti naimbag a pangngeddeng a pagayatan laeng wenno di maitunos, saan a rumbeng, wenno maysa a giya a makagunggona laeng iti dadduma a kultura wenno kagimongan. Ti naan-anay a moral a giya masapul a makagunggona iti amin a rasa ken kultura.
Nakaskasdaaw ta ti Biblia—ti libro nga inlaksid dagiti minilion, ti libro a maibilang a nakaay-ayat laeng a sarsarita, ti libro a kasta unay pannakababalawna ngem kadagiti dadduma a libro iti historia—isu dayta naan-anay a giya ti moral. Itan-ok ti Biblia a mismo ti bagina a kas ti moral a giya ti tao [nga impaay] ti Namarsua, ti “silaw” a manglawag iti danatayo “iti dandana ti kinalinteg.”—Salmo 23:3; 119:105.
Adda kadi pammaneknek a mangsuporta iti kasta a naisangsangayan a panangako? Adda kadi ebidensia a ti panangannurot kadagiti pagalagadan ti Biblia naim-imbag ngem ti panangannurot kadagiti pagalagadan ti kababalin nga inaramid ti tao?
Ti Biblia ken ti Seksual a Moralidad
Usigentayo ti maipapan iti seksual a moralidad. Ibilin ti Biblia ti saan a pannakidenna iti di asawa, a kunkunana: “Adaywanyo ti imoralidad ti sekso.” (1 Corinto 6:18, New International Version; Efeso 5:5) Balakadanna dagiti agassawa: “Ti panagasawa nadayaw koma kadagiti isuamin, ket ti pagiddaan awan koma ti tulawna, ta ti Dios ukomennanto dagiti mannakiabig ken dagiti mannakikamalala.” (Hebreo 13:4) Ipakita pay ti Biblia a ti di agtungpal itoy a bilin dangranna ti bagina met laeng ken allilawenna dagiti sabsabali.—Proverbio 6:28-35; 1 Tesalonica 4:3-6.
Dagiti makadangran a parikut ti panagsikog dagiti tin-edyer, ti peggad ti AIDS, herpes, sipilis, ken dadduma a saksakit nga iyakar ti sekso, ken ti umad-adu a diborsio ket pammaneknek amin a daytoy a balakad ket maitutop pay laeng iti biag iti 1990’s. Ti tao a mangipangag iti moralidad ti Biblia maispal kadagiti adu a pagladingitan ken rigat. Napatpateg pay, masalimetmetanna ti nadalus a konsiensia. (1 Pedro 3:16) “Adda panagraemko iti bagik ken pannakapnekko iti panagaramid ti naimbag iti imatang ti Dios,” kuna ti 24-tawenna a ni Jonathan. Isut’ maysa kadagiti Saksi ni Jehova. “Gapu ta adu ti matmatay iti AIDS, ti panagtalinaed a nadalus iti moral mabalin a literal nga ispalenna ti biagko.”
Nabigbig dagiti managbuteng-Dios nga agassawa a ti panangannurot iti moralidad ti Biblia adda naimbag nga epektona iti panagasawada. Kuna ti 23-tawenna nga asawa a babai: “Birhenkami nga agassawa idi nagkasarkami. Mariknak nga adda naisangsangayan a banag nga iramanmi iti maysa ken maysa, banag a mammano nga agtutubo ti makaipaay iti asawada kadagitoy nga aldaw. Ammok a pinabileg daytoy ti singgalut ni ayat iti nagbaetanmi.”
Ti Biblia ken ti Negosio
Ti Biblia adda met bukodna a pagalagadan iti naimbag a kababalin iti negosio. Nupay bigbigenna a kasla rumang-ay ti nakusit a tattao, paregtaennatay pay laeng nga agtalinaed a mapagpiaran. (Salmo 73:1-28) “Dua a kita ti timbangan [maysa nga umiso agpaay a paggatang ken di umiso agpaay a paglako] ken dua a kita ti sukatan—dagitoy a dua makarimonda ken Jehova.” (Proverbio 20:10) Liklikan ngarud dagiti Saksi ni Jehova dagiti makaallilaw nga ar-aramid ti negosio.
Pudno, mabalin a marigatan ti maysa a Kristiano iti panangaramid iti kasta. Mabalin a narigat ti makikompetensia kadagiti nakusit a negosiante. Mabalin a pagarupen ti dadduma a karkarna ti kinamapagpiaranna, minamaag pay ketdi, ngem salsalimetmetanna ti nadalus a konsiensia—banag a napatpateg ngem kuarta. Adda talna ti isipna ken naimas ti turogna iti rabii. Saan a maburibor iti panagamak a matiliw ken madusa gapu ta di mapagpiaran.—Idiligyo ti Proverbio 3:21-26.
Kasta met, natakkuatan dagiti adu a Saksi a masalimetmetan ti maysa ti moralidad ti Biblia ket nasayaat ti kasasaadna iti pinansial. Masansan a magun-odan ti mapagpiaran a tao ti panagtalek dagiti empleado, suki, suplayer, ken managpautangna. Mabalin a pagimbaganna daytoy.Isalaysay ti maysa a Saksi ni Jehova manipud Makinlaud nga Australia: “Adda pagpartianmi nga agassawa ket agparparti ti negosiomi. Awan parikutmi a manggun-od kadagiti partienmi. Maay-ayo dagiti tattao a makilangen kadakami, ta ammoda a mapagpiarankami a mangtimbang kadagiti ayupda. Uray pay marigatan dagiti dadduma a partidor a mangsapul kadagiti partienda ket masapul nga ibiaheda dagiti ayup iti 480 kilometro, makagatangkami pay la ditoy lugarmi.”
Iti kasumbangirna, ti kinakusit mabalin a kas iti duat’ tademna a kampilan, a mangdadael iti mangitag-ay iti dayta. Inlako ti partidor a naadaw nga immuna ti negosiona, ngem dagiti baro a makinkua didan mapagpiaran. Madin nga ilako dagiti managtaraken iti lugarmi dagiti dinguenda kadakuada. Kamaudiananna kapilitan nga insardengdan ti negosio.
Idulin ti Nakasarak?
Kas naibagan nga immuna, ti kapanunotan nga idulin dagiti nakasarak pagbalinenna a mannanakaw dagiti mapagpiaran a tattao. Nupay kasta, imbaga ti Biblia iti ili ti Dios idi ugma: “No makitam a maitawtaw ti baka wenno karnero ni kabsatmo, dikanto aglemmeng kadakuada; di agkurang nga ipulangmonto ida ken kabsatmo. Ket no ni kabsatmo saan nga asideg kenka, ket dika am-ammo, iyaponmonto ngarud iti balaymo, inggana ti di sapulen ni kabsatmo, ket isublimto kenkuana. Ket kasta ti aramidemto iti asnona, ken kasta ti aramidem iti amin a kukua a napukaw ni kabsatmo, no sika ti nakasarak.”—Deuteronomio 22:1-3, The New English Bible.
Itultuloy a suroten dagiti Saksi ni Jehova daytoy a prinsipio itatta. Nakasarak ti maysa a Saksi idiay Brooklyn, Nueva York, iti maysa a supot a naglaon iti $25,000 a naregreg iti kalsada. Bayat ti maysa a saan unay a serioso nga aksidente, daytat’ di napuotan a naregreg iti maysa nga armored car. Nupay babassit laeng a dinominasion ti kuarta—ket imposible a matunton—inyawatna ti kuarta iti polis. Isut’ binabalaw dagiti katrabahuanna iti pangngeddengna. Nakaskasdaaw, isut’ inang-angaw ti polis gaput’ kinamapagpiaranna. Ngem inlawlawag daytoy a Kristiano a lalaki: “Salsalimetmetak dagiti pannursuro ti Biblia iti inaldaw a panagbiagko.” Kuna ti Biblia idiay Hebreo 13:18: “Ikarkararagandakami, ta agtalekkami nga adda mapagpiaran a konsiensiami, ta tarigagayanmi ti agbiag a mapagpiaran iti isuamin a banag.”
Sapasap a Pakaawisan!
Mangitukon met ti Biblia kadagiti nagsayaatan a pakaiwanwanan kadagiti dadduma a moral nga isyu. Paregtaenna ti kinamanangngaasi, kinanainkalintegan, kinahustisia, kinapudno, dayaw, kinatakneng, ti panangbigbig iti rebbengen, ken ti pannakaseknan kadagiti dadduma. Ti moral a balakadna magupgop iti Nabalitokan a Linteg: “Gapuna, amin dagiti bambanag a kayatyonto nga aramiden dagiti tattao kadakayo, kasta met ti aramidenyo kadakuada.”—Mateo 7:12.
Maitunos iti Gubuayanda, epektibo dagiti moral a pagalagadan ti Biblia iti aniaman a daga wenno kultura. Iti libro a Christianity’s Contributions to Civilization, kuna ni Charles D. Eldridge: “Dagiti libro a naisurat iti maysa a daga mammano nga aglatakda kadagiti sabali a daga; kas da la kaykayo a di makaibtur iti pannakaiyakar . . . Saan a kasta ti Biblia: naiyakar dayta iti aniaman a daga iti sirok ti init a dina napukaw ti bileg ken pangawisna.”
Naisalsalumina, ngarud, adda sapasap a pangawis ti Biblia, a lab-awanna ti pagsasao, kultura, ken rasa. Kastoy ti kuna ti maysa a mannurat ti Biblia: “Amin a kasuratan impaltiing ti Dios ket naimbag a pakasursuruan iti pammati ken mangkorehir iti biddut, manglinteg iti pagturongan ti biag ti tao ken mangsanay kenkuana iti nasayaat a panagbiag.” (2 Timoteo 3:16, Phillips) Pudno, no dadduma narigat a tarusan ti Biblia. Idi kadaanan a tiempo naimtuod ti maysa a napasnek a managbasa ti Biblia no naawatanna ti basbasaenna. Simmungbat: “Kinapudnona, kasano ti pannakabalinko no awan ti mangisuronto kaniak?”—Aramid 8:29-35.
Immawat dayta a tao ti personal a tulong iti panangtarus iti Biblia. Itatta, magun-odanen ti kasta a personal a tulong babaen iti trabaho a panangisuro dagiti Saksi ni Jehova iti Biblia. Natulongandan dagiti minilion a tattao iti nasurok a 200 a daga a maaddaan iti pannakaammo iti Sao ti Dios. Ket awisendakayo a maaddaan iti nasaysayaat pay a pannakaammo iti dayta Sagrado a Libro babaen iti ibibisitayo iti maysa a Kingdom Hall iti asidegyo.
Makapainteres, naibaga a “masursuro [ti naimbag a kababalin] babaen iti nasayaat nga ulidan, . . . wenno babaen laeng ti ‘pannakikadua’ kadagiti naimbag ti kababalinna a tattao.” Daytoy ti maysa pay a rason iti ad-adda a pannakiam-ammo kadagidiay tumabtabuno idiay Kingdom Hall iti lugaryo. Saan a gapu ta naisigud a nasaysayaat dagiti Saksi ni Jehova ngem dagiti dadduma a tattao, no di ket ti balligida iti moral ket maysa a pammaneknek iti pannakabalin ti Sao ti Dios.—2 Corinto 4:7.
Agtultuloyto a dumakes ti moral ti lubong. Ipadto ti Biblia: “Ngem dagiti tattao a dakes ken dagiti manangallilaw dumakesdanto la a dumakes.” (2 Timoteo 3:13) Nupay kasta, di masapul a maiyanudtayo itoy makadadael nga agus. Nangipaay ti Dios iti mapagtalkan a giya, maysa a di agbiddut a mangiwanwan. Surotenyo kadi dayta?
[Blurb iti panid 8]
Itan-ok ti Biblia a mismo ti bagina a kas ti moral a giya ti tao [nga impaay] ti Namarsua, ti “silaw” a manglawag iti danatayo
[Blurb iti panid 9]
Dagiti pagalagadan ti Biblia iti moral ket agkurri iti aniaman a daga wenno kultura
[Blurb iti panid 10]
“Amin dagiti bambanag a kayatyonto a dagiti tattao aramidenda koma kadakayo, kasta met ti aramidenyo kadakuada.”—Mateo 7:12
[Ladawan iti panid 9]
Nabigbig dagiti managbuteng-Dios nga agassawa a ti panangannurot iti moralidad ti Biblia adda naimbag nga epektona iti panagasawada