Panangmatmat iti Lubong

Nagtaudan ti Kinarikut?

Ipapan ti adu nga ebolusionista a dagiti immuna a sibibiag a banag ket simple ngem idi agangay ket pinilit ti natural a pannakapili tapno agbalin a narikrikut iti unos dagiti tawen. Saan a napaneknekan dagiti nabiit pay a panagadal ti kasta nga irarang-ay nga agturong iti narikrikut a banag. Inusig ni Dr. Dan McShea, maysa a paleobiologist, dagiti rurog a duri ti nadumaduma nga ayup; ti sabali pay a panagadal ket naisentro kadagiti rurog dagiti awan durida nga ayup. Awan natakuatan dagiti panagadal nga aniaman a pammaneknek a pamatian nga agturong iti kinarikut babaen ti ebolusion. Awan met nasarakanda nga ad-adda a kinarikut gapu iti aniaman a bentaha ti pannakailasat. Sigun iti The New York Times, kunaen dagiti eksperto a dagitoy a nasirarakan “ti agbalinto a sorpresa iti adu a biologo a nairuam iti kasta a kapanunotan.” Kuna ti Times: “Sigun ken Dr. McShea, ti kapanunotan maipapan kadagiti panamati nga agturong iti kinarikut ket mabalin nga ad-adda a mangiyanninaw kadagiti tarigagay dagiti sientista a makasarak iti aniaman a kita ti nagrang-ayan ti ebolusion imbes a mangiyanninaw iti aniaman a biolohikal a kinapudno.”

Panagarsisio ken Edad

Naladaw unay kadin tapno mangrugi nga agarsisio? Saan sigun iti maysa a panagadal a naaramid itay nabiit idiay makindaya nga Estados Unidos. Naammuan ti maysa a surbey iti nasurok a 10,000 a lallaki nga immatiddog ti promedio ti biagda aniaman ti edadda idi nagarsisioda iti “kalalainganna.” Dagidiay nangrugi a nagarsisio idi agtawenda iti 45 inggat’ 54 ti kangrunaan a nagunggonaan, ta immatiddog ti biagda iti sangapulo a bulan. Nanayonan iti innem a bulan dagiti agtawen ti 65 inggat’ 74, ket dagidiay 75 inggat’ 84 ti nanayonan iti dua a bulan. Impaganetget ni Dr. Ralph S. Paffenbarger, a nangidaulo iti panagadal, a promedio laeng dagitoy; gapuna, dadduma kadagiti nasurbey ti nagunggonaan unay iti panagarsisio ngem iti dadduma. Ti kangrunaan a gunggona ket agparang nga isu ti pannakalapped iti pannakaatake ti puso. Nupay kasta, dagidiay a nagarsisio mabalin a saanda a matay iti dadduma pay a pakaigapuan.

Tulang Dagiti Tigre

Ti pakasapulan kadagiti tulang ti tigre tapno mausar iti kadawyan a panangagas idiay Oriente ti mamagpeggad iti bumasbassit a bilang dagiti tigre iti lubong, kuna ti magasin ti Britania a The Lancet. Agpapan pay kadagiti internasional a panagregget a lapdan ti panaglako kadagiti produkto manipud tigre, nasaknap ti pannakailako ti tulang ti tigre para kadagiti arak, agas, ken confection (pulbos nga agas a nalaokan iti diro wenno syrup). Idi laeng 1991, naipadamag a nagilako idiay ballasiw taaw ti maysa a pagilian ti Asia iti 15,079 a karton ti tableta, 5,250 a kilo ti nasam-it a taraon, ken 31,500 a bote ti arak a nalaokan iti tulang ti tigre. Napattapatta a ti nabatbati a tigre iti intero a lubong ket agarup 6,000 laengen.

Ti Kakaasi a Tao

“Masansan unay a narigat ti biag ti babai kadagiti Napanglaw a Pagilian,” inrugi ti nabiit pay a serye dagiti padamag iti The Washington Post. Naammuan dagiti managipadamag ti Post, kalpasan ti pannakipatangda iti pinulpullo a babbai kadagiti napanglaw a paset ti Africa, Asia, ken Sud America, a ti “kultura, relihion ken linteg masansan nga ikedkedda kadagiti babbai dagiti kangrunaan a kalintegan ti tao ket no dadduma ibilangda ida a kanunumuan a tao.” Kas pangarigan, iti maysa a purok idiay Himalaya, ar-aramiden dagiti babbai ti 59 porsiento iti trabaho, a 14 nga oras nga agtrabahoda iti inaldaw ken masansan nga agawitda iti 1.5 a daras a nadagdagsen ngem iti kadagsenda. Natakuatan ti maysa a panagadal a “kalpasan ti dua wenno tallo . . . a panagsikog, kumapuyen ti resistansiada, ket inton agtawendan iti 36 inggat’ 39, napaksuyandan, baket ken nabannogan, sadanton matay.” Masansan a saan unay a mataraonan dagiti ubbing a babbai, maikkat idiay eskuelaan ken nasapsapa a mapagtrabaho, ken saan a dagus a maagasan ngem kadagiti ubbing a lallaki. Adu a babbai ti mangpapatay kadagiti ubbing a babbai, ta matmatanda ida a pakadagsenan laeng. Napaliiw dagiti managipadamag a kadagiti away ti makin-abagatan nga India, ti maysa a kadawyan a kita ti panangpapatay kadagiti ubbing a babbai isut’ panangipaigup iti napudot a kaldo ti manok. Idi nadamag iti maysa nga opisial ti polis no madusa dagita a krimen, kinunana: “Ad-adu pay ti nakarkaro nga isyu. Mammano dagiti maiyuman kadakami. Mammano dagiti maseknan.”

Ti Kangrunaan a Bulan

Iti datin a makaallukoy a listaan dagiti makagapu a ti Daga ti naisangsangayan a pakaibagayan ti biag, mabalin nga inayon pay dagiti astronomo ti maysa pay a banag: ti Bulan. Ti satellite-tayo saan laeng a mangipaay iti lawag ti langit ken pakaigapuan iti panagugot ken panagatab ti baybay. Sigun iti panagadal dagiti Pranses nga astronomo babaen ti computer, makatulong met dayta a mangkontrol iti panagirig ti daga, nga isu ti degree ti nakalikig a panagrikosna. Ti Mars, nga awanan iti kastat’ kadakkelna a satellite, ti nagparang a nagbaliw iti 10 inggat’ 50 a degree ti panaglikigna iti unos dagiti tawen. Daytoy a panagbaliwbaliw ti nalabit a nakaigapuan ti makadadael a panagbalbaliw ti klima, buyogen ti pannakarunaw dagiti niebe iti tapaw dagiti bantay sadanto tumangken manen. Impalgak dagiti panagadal babaen ti computer a no awan ti bulan, nga addaan bileg a mangkontrol, mabalin a nagbaliw iti agarup 85 degree ti panagirig ti daga. Gapuna, ingudo dagiti Pranses nga astronomo: “Mabalin a maibilang ti Bulan kas maysa a napateg a mangaywan iti klima ti Daga.”

Tamingen ti Sud Africa ti Ilalanlan ti Seksual a Panangabuso

Iti lima laeng a tawen, nasurok a naminduat’ immaduan ti bilang dagiti narames nga ubbing idiay Sud Africa, sigun iti The Star, maysa a periodiko ti Johannesburg. Ipadamag ti periodiko a 1,707 a panangrames kadagiti ubbing ti naipadamag idi 1988; idi 1992 ngimmato dayta iti 3,639. Dinakamat ti Ministro ti Hustisia a ni Kobie Coetsee dagitoy a bilang idi pananglukat ti kaunaan a korte ti pagilian a naipasdek tapno tamingen a nangnangruna dagiti kaso ti pannakarames, a masarakan idiay Wynberg, Cape Town. Inyebkasna ti inanama a dagus a tamingento ti korte dagita a kaso ken ad-addanto a mannakaawat. Kinuna ti Deputy Attorney General a ni Natalie Fleischack a ti kabbaro a plano ti mangikkat iti dadduma a pannakaumsi ken pannakaibabain a masansan a mapadasan dagiti biktima ti panangrames kabayatan ti pannakabista ken mangpadaras pay iti “sikolohikal a panagpaimbag[da].”

Maatap a Pakaigapuan Dagiti Depekto a Pannakaipasngay Idiay Hungary

Iti maysa a bassit nga ili idiay abagatan a laud ti Hungary, dakkel a porsiento kadagiti maladaga ti addaan nakaro a depekto ti pannakaipasngayda idi 1989 ken 1990. Kinapudnona, 11 kadagiti 15 a maladaga a naipasngay iti daydi a tiempo ket nasaplit iti sakit kas ti Down’s syndrome ken abnormal a bara, puso, ken bagis. Daytoy a bilang ket 223 a daras iti nabatbati a paset ti pagilian. Intudo ni Andrew Czeizel, a kaduana ti maysa a timpuyog dagiti sientista a taga Hungary ken Alemania, ti mabalin a makagapu: ti trichlorfon, maysa a pestisidio. Agparang nga idi 1988, naipakat iti maysa a fish pond ti kabbaro a pamay-an a panangusar iti trichlorfon: naiyuper dagiti ikan iti saan a nagamporan a kemikal sa naisubli iti danum isu a ti naagsep dagiti ikan a kemikal ket ad-adu ngem iti maawat. “Maysa a sabidong dayta,” kuna ni Czeizel maipapan ti trichlorfon. Sigun iti magasin a New Scientist, agbalinto a sabali a kemikal a maminsangagasut a daras a makapapatay ken mabalin a maiyakar iti sikog nga adda iti aanakan ti maysa nga ina.

Impatarus ti Maysa a Computer

Iti kaunaan a gundaway, nakaipaay ti maysa a computer itay nabiit iti maysa a patarus dagiti panagsasarita iti telepono dagiti managsirarak idiay Alemania, Estados Unidos, ken Japan. No agpapatangda, kinedngan dagiti sientista idiay Kyoto, Munich, ken Pittsburg ti bokabularioda iti 550 a masansan a maus-usar a sasao ken kanayonan a 150 nga espesial a termino a maus-usar iti kumbension ken panangireserba dagiti hotel. Dagitoy laeng dagiti sasao a maawatan ken maipatarus ti computer. Ipadamag ti periodiko a Süddeutsche Zeitung ti Munich a dagiti sientista “ket sangsangkamaysa a mangputputar iti maysa a mangipatarus a computer a mangtamingto kadagiti dumar-ay manipud nadumaduma a pagilian nga agpareserba kadagiti kumbension ken mangsungbat kadagiti simple a saludsod.”

Maysa a Bar Dagiti Budista

Iti maysa a panagregget a pasublien iti kina-Budista dagiti naiyaw-awan nga arbanda, nangilukat dagiti Budista a papadi iti maysa a bar idiay Osaka, Japan. “Idi un-unana a tiempo,” inadaw ti Asahi Evening News a kinuna ti maysa kadagiti padi, “aguummong amin a kita ti tao kadagiti templo sada agpapatang bayat a mangmangan ken umin-inumda. Iti ginasut a tawenen a napalabas, naisina ti Budismo kadagiti tattao.” Sangapulo ket lima a papadi, kaaduan ket agkabanuag, ti agakem kas ti mangaywan idiay bar ken makiinninum kadagiti parokiano. “Ti bartayo ket maysa a templo no iti talaga nga anagna a ditoy mabalinmo ti makisarita a sipaprangka iti maysa a padi,” kuna ti manager. Naibitin iti diding dagiti mapuoran nga insienso ken relihiuso a simbolo. Ti maipatpatokar a musika ket rock.

Sangkabassit nga Arak Para iti Pusom

Mabalin a kissayan ti kalalainganna a panaginum iti nalabaga nga arak ti pannakaatake ti puso. Medio nabayag a nagpanunotan dagiti sientista ti naawagan a “French Paradox.” Nupay ti kadawyan a taraon ti maysa a Pranses ket nataba a mangituggod kadagiti sakit ti puso, ti Francia ti maysa kadagiti pagilian a bassit dagiti matmatay gapu iti sakit ti puso kadagiti nabaknang a pagilian idiay Laud. Sigun iti periodiko ti Paris a Le Figaro, a mangdakdakamat kadagiti padamag nga impablaak ti magasin ti medisina a The Lancet idiay Britania, patien dagiti sientista a mabalin a daytoy ket adda pakainaiganna iti nalabaga nga arak a kadawyan nga inumen dagiti Pranses kabayatan ti pannanganda. Dagiti acidic compound nga adda iti nalabaga nga arak, a maawagan phenol, ti napaneknekan a manglapped iti maaw-awagan a dakes a kolesterol (LDL) iti panagbalayda iti artery a nakaurnongan iti adu unay a taba a pakaigapuan iti pannakaatake ti puso. Kuna pay ti Le Figaro a dagitoy a phenol ken awanan alkoholiko a ramen ti arak ket uray ti nalabes ngem iti kakapat ti maysa a litro iti kada aldaw, ti alkohol ket ad-adda a makadangran imbes a pagimbagan.