Panangmatmat iti Lubong
Teleskopio ti Radio a Nakabase iti Law-ang
Ipadamag ti Science News a ti Institute of Space and Astronautical Science iti Japan ket nabiit pay a nagipatayab iti teleskopio ti radio a 8 metro ti diametrona. Ti kinanaisalsalumina daytoy baro a teleskopio agpannuray iti pannakainaigna iti agarup 40 a nakabase iti daga a teleskopio ti radio a masarakan iti nadumaduma a paset ti lubong. Daytoy a sistema ket pagaammo kas ti Very Long Baseline Space Observatory. Dagiti signal ti radio nga aggapu kadagiti banag iti law-ang, a kas kadagiti quasar ken black hole, ti maala dagitoy nga agaaddayo nga alikamen sa agtitiponda a mangpataud iti maymaysa a ladawan. No ad-adayo dagiti receiver, nalawlawag ti maudi a ladawan. Ti eliptikal a panagrikus daytoy a teleskopio iyadayona dayta [ti teleskopio] iti 20,000 a kilometro manipud daga iti kaadaywan a pagrikusanna. Ti baro a nakabase idiay law-ang a teleskopio ket mangipaay iti panangilasin a 1,000 a daras a nalawlawag ngem iti makita a mismo ti mata nga iyanninaw ti Hubble Space Telescope. “Iti dayta a panangilasin,” kuna ti Science News, “mailasin ti maysa a managpaliiw idiay Los Angeles ti sangabukel a bagas idiay Tokyo.”
TV Para Kadagiti Ubbing?
Tapno maileppas dagiti napateg a trabaho, dagiti makumikom a nagannak ti babassit nga ubbing mabalin nga agannayasda a mangipatugaw kadakuada iti sanguanan ti TV. Ngem sigun iti magasin a Parents, pagdaksan daytoy ti ubing. “Dagiti naranggas a programa,” agraman ti adu a cartoon, kunana, “napaneknekan a nangituggod iti kinaagresibo dagiti managbuya nga ubbing.” Kanayonanna, ipakita dagiti panagadal nga indaulo ni Dorothy Singer iti Yale University a “ti kanayon a panagbuya iti telebision sakbay ti edad ti panageskuela ket mainaig met iti dakes a kababalin ken pannakaitantan ti gagarna nga agbasa” inton agangay. Isingasing ni Singer ti 30 a minuto laeng ti inaldaw a panagbuya iti TV dagiti makatawenda pay laeng. Ti sabali pay a parikut ket dagiti aksidente a mabalin a rumsua bayat a maymaysa ti ubing nga agbuya iti TV. Kuna ti autor a ni Milton Chen: “Nalaka laeng nga agpeggad ti di mabantayan ken aliwegweg nga ubing.” Isingasing ti magasin a Parents nga ikabilmo ti anakmo ken ti sumagmamano a natalged nga ay-ayam iti natikub a pagay-ayaman a makitkitam no agisaganaka iti pangngaldaw wenno sungbatam ti telepono.
Dagiti Adikto iti Internet
“Ti kabaruan a produkto ti panawen dagiti computer mabalin a ti pannakaadikto iti Internet,” ipadamag ti Canadian Medical Association Journal. Sinurbey ni Dr. Kimberly Young ti 496 a napeklan a managusar iti Internet, a 396 ti nabigbig kas adikto. Impalgak ti panagsirarak a dagiti ibunga ti pannakaadikto iti Internet iramanna ti “panagpakni, panagsubang ti agassawa, di pannakapasa idiay eskuelaan, sobra nga utang, [ken] pannakaikkat iti trabaho.” Kuna ni Dr. Young a ti sakit “ket kas iti kapudno ti pannakaadikto iti arak wenno sugal.” Innayon ti periodiko a “dagiti addaan computer iti balay ti kangrunaan nga agpeggad.” Nupay ti asinoman ti mabalin a maallukoy iti Internet, “ti kadawyan a maadikto ket ti babai nga agkabannuag a limitado laeng ti nagadalanna,” kuna ni Dr. Young. Karaman kadagiti napeggad a pagilasinan ket ti napapaut a panagusar iti on-line, ken “panangisardengen kadagiti napateg a sosial nga aramid wenno dagiti aktibidad a mainaig iti panggedan” tapno makapagusar iti Internet.
Nakeltay ti Dakkel a Proyekto ti Gobierno Para Kadagiti Tigre
Idi 1973, nailungalong idiay India ti Dakkel a Proyekto ti Gobierno Para Kadagiti Tigre tapno malapdan ti pannakaungaw ti nailian nga animal ti pagilian. Kadayta a tiempo, 1,827 laengen ti bilang dagiti tigre idiay India. Ti proyekto ket sinuportaran ti sangalubongan ken naisangsangayan ti balligina. Idi 1989, immadu iti nasurok nga 4,000 ti populasion dagiti tigre iti India. Ita, nupay kasta, ti tigre ket agpegpeggad manen, sigun iti India Today. Mapattapatta a basbassit payen ngem 3,000 ti bilang dagiti tigre idiay India. Apay? Kuna ti dadduma a gapu kadagiti mangnganup a mangpappapatay, iti promedio, nga agarup a maysa a tigre iti kada aldaw. Panggep ti Dakkel a Proyekto ti Gobierno Para Kadagiti Tigre a masalakniban ti dakkel a pusa. Ngem agparang a dina kabaelan dayta. “Ti guardia iti kabakiran, a masansan a paltogan dagiti mangnganup, maupay ken awanan iti umno nga alikamen,” kuna ti damag. Para iti tigre, “ti kaaddana agturturongen iti pannakaungawna.”
Lakay ti Itsurada Ngem Ubingda Pay a Matay
Kas impakita dagiti sumaganad a damag, patien dagiti managsirarak a ti panagsigarilio papartakenna ti panaglakay. Dagiti nabayagen a mannigarilio mamimpat a daras nga agubanda ken mamindua a daras a makalboda, sigun iti Lancet ti Britania. Iti panangipadamagna itoy, impaganetget ti UC Berkeley Wellness Letter a dagiti mannigarilio ad-adu ti karetket ti rupada ken mamindua a daras nga agtuppolda ngem kadagiti di agsigsigarilio. Tukoyen ti report ti nabiit pay a panagadal a naimaldit iti British Medical Journal a mangipakpakita a dagiti tattao a nabayagen nga agsigsigarilio, kagudua laeng ti gundawayda a makagteng iti edad a 73 ngem kadagidiay di agsigsigarilio. Ipadamag met ti magasin a Good Housekeeping a “20 a porsiento nga agsakit ti puso dagiti di agsigsigarilio a mannigarilio ti kabbalayda.”
Peggad ti Pannakakimat
“Ad-adu dagiti makimat,” kuna ti periodiko a The Australian, “ngem ti ipagarup dagiti tattao.” Inlawlawag ti damag a lima agingga iti sangapulo a tattao idiay Australia ti matmatay gapu iti kimat iti kada tawen ket nasurok a 100 ti madangran. Bassit ti pakdaar ti ngannganin a pannakakimat, nupay “impadamag dagiti dadduma a tattao a dandani nakimat ti nakarikna a timmakder dagiti buokda,” kuna ni Phil Alford ti Bureau of Meteorology ti Melbourne. Tapno dakkel ti gundaway a dika makimat, isingasing ni Alford a no aggurruod, agkamangka iti nalagda a pasdek wenno iti uneg ti natibker-atepna a lugan a naisina kadagiti metal nga estruktura.
Panagleddaang Dagiti Lallakay ken Babbaket
“Naiduma ti panagleddaang dagiti lallakay ken babbaket ngem kadagiti agtutubo,” ipadamag ti Jornal do Brasil. Imbes a madlaw kas ladingit wenno danag, ti kasta a panagleddaang ket “mailasin babaen ti pannakapukaw dagiti kognitibo nga abilidad—memoria, konsentrasion, ken abilidad nga agpanunot.” Sigun met ken ni Propesor Paulo Mattos iti Federal University ti Rio de Janeiro, “madlaw kadagiti malmaldaang a lallakay ken babbaket a napalalot’ panangsidir ti konsiensiada kadagiti agkakanat a banag. Mapukawda ti interesda kadagiti nakairuamanda idi nga aramiden wenno kadagiti pakaragsakanda idi,” agraman ti pannakisarsarita. Dagita a sintoma ket mapagkamalian no dadduma kas paset laeng ti panaglakay wenno panagbaket, kuna ti damag. Tapno mabigbig dagita a panagbalbaliw ti kababalin ken mailasin ti panagleddaang, kuna ni Dr. Mattos, “nasken a kanayon a makilangen dagiti tattao kadagiti lallakay ken babbaketen a miembro ti pamilia.”
Dagiti Anay nga Agminminas iti Balitok
Idi 1984, nakatakuat ti maysa a pumurok iti balitok iti Niger a pagilian ti Africa, ket ti kellaat a panagsangpet dagiti tattao ti nakaallukoyan dagiti minero manipud adu a pagilian iti rehion. Kinuna ti taga Canada a geologo a ni Chris Gleeson a nangusar idi dagiti kadaanan nga Africano a sibilisasion kadagiti bunton ti anay tapno masapulan dagiti deposito a balitok. Ti Niger ket pagnanaedan ti kita dagiti anay nga agaramid iti dadakkel a bunton, agarup 1.8 metro ti kangatoda ken 1.8 metro ti diametroda. Dumakkel dagiti bunton bayat nga agkali dagiti anay—no dadduma iti kauneg a 75 metro—tapno agsapul iti danum, ilawlawag ti magasin a National Geographic. Nangala ni Gleeson kadagiti sample manipud iti adu a bunton a manginanama nga isuroda kenkuana no sadinot’ pagkalianna. Kaaduan a sample awan linaonda a balitok, ngem dadduma adda! Natakuatanna nga “aniaman a bunton nga addaan iti bassit a balitok adda balitok iti unegna.” Agparang a no agkalin dagiti anay para iti danum, iruarda ti aniaman a masalaponda, agraman balitok.
Kababalin iti Telepono a Cellular
Ti itatanor dagiti maibulbulsa a telepono a cellular ti nangipaganetget a rumbeng a mayaplikar dagiti kadaanan a nasayaat a kababalin, sigun iti Far Eastern Economic Review. Iparparegta ti konsultant iti negosio idiay Hong Kong a ni Tina Liu ti panangipakita iti panagraem ken konsiderasion, agpadpada iti kapatpatang iti telepono ken kadagidiay adda iti aglawlawmo. Ibalakadna nga agsaoka a silalawag ngem saan a napigsa ken dika mangan wenno uminum bayat nga agtelteleponoka. Isingasing pay ni Liu a paababaen dagiti awag no madama ti miting ken iturong dagiti awag iti sabali a lugar wenno i-switch iti vibrator ring signal kadagiti lugar a kas iti ospital, libraria, ken auditorium. Ti panangsinga kadagiti sosial nga okasion babaen ti panangsungbat kadagiti awag ti pakariknaan dagiti gagayyem wenno kakabagian a didan maikaskaso. No mangrestawranka, kuna ni Liu: “Ti lalaki a makipatpatang iti telepono bayat nga adda ka-date-na nasaysayaat no isardengnan ti panagteleponona sakbay a madadael ti nasayaat nga impresion a panangtedna kenkuana iti sabsabong.”
‘Dagiti Nasaririt a Pluido’
La ketdi no makoriente ti sumagmamano a pluido nga aglaon iti mailaok ngem di marunaw a partikulo, mangpataud dagiti partikulo iti babassit a kadena, a lallalo a pagpaletan ti pluido. Daytoy a pasamak ket maawagan a Winslow effect, a naipanagan ken ni Dr. W. M. Winslow, a nakadiskobre iti dayta idi 1940. Manipud idin, ti industria ti lugan agraman dagiti sabsabali pay, agraman ni Dr. Winslow a mismo, a 93 anyos itan, ti agsirsirarak pay laeng para iti praktikal a pakausaran dagita a ‘nasaririt a pluido.’ Ammo idi dagiti nageksperimento iti Michigan State University sadi Estados Unidos a ti narunaw a nalaokan-gatas a tsokolate ti addaan iti umasping a kalidad a kas ‘kadagiti nasaririt a pluido.’ Kas ti maipagarup, iti nabiit pay nga eksperimento, gistay tumangken a dagus ti narunaw a nalaokan-gatas a bareta ti tsokolate no napigsa ti pannakakorientena. Ti sabali pay a ‘nasaririt a pluido’ a buklen ti arina ti mais a mailaok ngem di marunaw iti gaas ket agarup kas iti kinatangken ti gatas ken mantekilia no agbaliw ti kapigsa ti koriente.