Panangmatmat iti Lubong
Panagannad Maibusor ti Sarut
Inwaragawag ti World Health Organization (WHO) a ti sarut ket napeggad iti lubong, a namakdaar a nasurok a 30 a milion a tattao ti mabalin a matay iti sumaganad a sangapulo a tawen malaksid no adda maaramid a pangsaluad iti isasaknapna. Nupay malapdan ken maagasan ti TB, kellaat nga immadu ti bilang dagiti nagsakit iti kallabes a tawtawen. Walo a milionen a tattao ti agsarut iti kada tawen. Sigun iti WHO, maysa a gapu iti panagraira ti sakit isut’ panangipalubos dagiti gobierno a dagiti programa a mangkontrol iti TB ket mabaybay-an ken maisardeng pay ketdin. Ti sabali a makagapu iti panagraira isut’ pannakainaig ti TB iti impeksion ti HIV (ti virus a mangituggod iti AIDS). Ti maysa a tao a naakaran iti HIV ket 25 a daras nga ad-adda nga agsakit iti makapapatay a kita ti TB. Nasurok a 95 porsiento kadagiti matmatay iti TB ket mapasamak kadagiti napanglaw a pagilian.
Dagiti Paset ti Biblia iti Nasurok a 2,000 a Pagsasao
Inwaragawag ti United Bible Societies (UBS) a kabayatan ti 1992, naipatarusen dagiti paset ti Biblia iti 31 pay a pagsasao; isu a ti dagup dagiti pagsasao a nakaipatarusanen ti maysa a libro ti Biblia nadanonnan ti 2,009. Din agbayag, umadu pay daytoy gapu ta ti UBS ket mangipatpatarus kadagiti paset ti Biblia iti 419 pay a pagsasao. Magun-odanen dagiti kompleto a Biblia iti 329 a pagsasao ket ti “Baro a Tulag” iti 770 pay. Kuna ti Ecumenical Press Service a, “5,000 inggat’ 6,500 ti napattapatta a dagup dagiti pagsasao ti lubong.” Makapainteres ta agingga iti 1993, ti dagup dagiti kompleto a Biblia wenno dadduma a pasetna a pinataud ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., ket nasuroken a 83 a milion.
Mausar Pay a Daan a Goma ti Pilid
Idiay Brazil, 17 milion a goma ti pilid dagiti kotse ti masapul a masukatan iti kada tawen. Nupay kasta, ipadamag ti magasin a Superinteressante a mabalin a naimbag ti pakausaran dagita a daan a goma dagiti pilid, nga isu ti pannakarunaw manen ti goma ket mailaok dayta iti espalto a mausar a mangpalitada kadagiti kangrunaan a kalsada. Nupay ti kapanunotan nga usaren manen dagiti goma ket saanen a kabbaro, ti panangilaok iti goma iti espalto ti kabbaro. Manamnama a daytoy a pamay-an ti “mangkissayto unay kadagiti dadakkel a tambak ti basura a maur-urnong iti planeta.”
AIDS Idiay Makin-abagatan nga Africa
Agtultuloy a di malapdan ti isasaknap ti AIDS kadagiti makin-abagatan unay a deppaar ti Africa. Kabayatan ti 1992, nasurok a 50 a tao iti kada aldaw idiay Sud Africa ti natakuatan a naakaran iti virus ti AIDS. Idinto ta di iraman daytoy dagidiay agtataeng kadagiti aduan-populasion nga agwaywayas nga estado iti dayta a pagilian, umad-adu ngarud dagiti posible a biktima ti AIDS iti kada aldaw. Ipadamag ti The Star ti Johannesburg, Sud Africa, a “ti napartak a panagsaknap ti Aids idiay makin-abagatan nga Africa ket talaga a maibilang a maysa kadagiti naganat a parikut ti sumungad a dekada.”
Kaadda Manen ti Rabies
Adda manen ti rabies, nga idi ket napaksiaten idiay Natal a probinsia ti Sud Africa. Idiay Natal ken ti kabangibangna a Mozambique, adu ti pimmanaw kadagiti away sada immakar kadagiti siudad, a tugot-tugotda dagiti tarakenda. Saan a nadanon dagiti programa ti panagbakuna amin dagitoy a tattao. Idi 1992, nasurok a 300 a kaso ti rabies ti naipadamag iti dayta a lugar. Kaaduan kadagiti 29 a natay ket ubbing. Sileleddaang a kinuna ti regional director ti serbisio dagiti beterinario a ni Paul Kloeck: “Narigat unay a danonen dagiti tattao nga agnanaed kadagiti nasulinek a lugar. Ti kinaranggas ti politika, panagmadi dagiti kultura ken ti panagamak nga agtataripnong ti manglapped kadagiti programami.”
Budismo ken Jazz
Iti maysa a karkarna a kombinasion, rinibo a papadi a Budista iti intero a Japan ti nagtataripnong agraman dagiti nalatak a musiko iti jazz idiay naglawa a Nippon Budokan ti Tokyo tapno agkonsierto iti shomyo ken jazz. Kangrunaanna, ti shomyo isut’ napasayaat a panagkanta wenno panagbalikas kadagiti sutra, estilo ti Dumaya nga India, a saan a mainaig iti musika ti Laud. Agpapan pay iti nagduduma a kita ti musikada, saan a narigatan dagiti musiko iti jazz a nangilaok ti musikada kadagiti sutra. Inadaw ti The Daily Yomiuri ti kinuna ti maysa a pianista ti jazz: “Ti kunak ti simmayaat [a panagtokar] ket medio nainaig iti espiritual a pannakariing manen ti relihion.” Kunana pay: “No dadduma, mariknak a kasla saan a siak ti agtoktokar iti piano no di ket ti maysa a karkarna a pannakabalin manipud iti sabali a lubong.”
Buteng iti Krimen Idiay Alemania
Ibilang ti dua iti kada tallo nga Aleman a dagiti naranggas a grupo ket peggad iti demokrasia dayta a pagilian. Nasurok a kaguddua iti populasion ti agkalikagum nga agbalin koma a naing-inget ti Estado iti pannakilangenda kadagiti naranggas a demostrador. Nasurok a 50 porsiento ti umanamong a rumbeng nga usaren a masansan dagiti polis dagiti truncheon ken tear gas. No iti pannakidangadang maibusor iti organisado a krimen, ngangngani 60 porsiento ti umanamong iti pannakausar ti nalimed a mangdengngeg a kagawaan iti panagpapatang kadagiti pribado a pagtaengan. Dagidiay ti nagbanagan ti maysa a surbey iti nasurok a 3,000 a tao nga inwayat ti Emnid Institute idi 1992 ken impadamag ti Frankfurter Allgemeine Zeitung.
Naiduma Unay a Pakasaritaan ni Ayat
Iti napalabas a dua a tawen, limmataken idiay Japan dagiti pakasaritaan ni ayat a mainaig iti “panagayan-ayat” dagiti lallaki. Dagiti kangrunaan a managbasa ket babbai, nangnangruna dagiti agtutubo agingga iti nasapa a 20’s. Kuna ti Asahi Evening News a makapungtot dagiti binabai iti daytoy nga uso kadagiti nobela. Inadawna ti maysa a binabai a mannurat a ni Masaki Sato, a nagkuna: “Iti pannakaibinsabinsa dagiti pakasaritaan ti ayan-ayat dagiti agtutubo, maibilang dagiti lallaki kas bambanag a pagusiosuan dagiti babbai.” Inreklamona pay: “Di magustuan dagiti babbai ti panangiladawan dagiti lallaki kadagiti babbai kadagiti pornograpiko a nobela. Kasta met laeng ti marikna ita (dagiti binabai).”
Mapukpukaw nga Ubbing
Idiay Italia tinawen a ginasut nga ubbing ti mapukpukaw a din mabirukan pay. Adu ti mangpanaw iti pagtaenganda iti agsapa tapno ageskuela ngem didan agawid. Idi laeng 1992, 734 nga ubbing ti nagpukaw, ad-adu iti 245 ngem itay napan a tawen. Sigun iti maysa a report ti Ministry of the Interior ti Italia, ti dagup dagiti kabbaro a kaso a mataming ket 3,063. Ad-adu a babbalasitang ti mapukpukaw ngem babbarito.
Aniat’ Mangparagsak Kadakayo?
Nalawag a ti kaadda ti adu a kuarta dina pagbalinen a naragragsak dagiti tattao. Kuna ti magasin a Psychology Today: “No ti sueldo ti maysa ket nangatngato ngem iti sueldo ti marigrigat, bassit laeng ti pakainaigan ti mabirukan iti ragsak ti maysa.” Dagiti sumaganad ti naibaga a napateg iti kinaragsak: maysa nga optimistiko, nupay realistiko a panangmatmat; kinamannakilangen ken kinamannakigayyem; pannakarikna ti maysa a matengngelna ti biagna, nga iramanna ti “epektibo a panangusarna iti tiempona”; ken ti kaadda ti “maysa nga aktibo a relihiuso a pammati.”
Saan Unay a Naladaw Tapno Sumardeng
No nasapsapakayo a mangisardeng iti panagsigarilio, ad-adda a maliklikanyo ti ipapatay iti kanser ti bara. Ipadamag ti The Lancet nga ipanayag dagiti sumaganad ti maysa a nabiit pay a panagadal kadagiti 900,000 nga Americano. Kadagiti saan nga agsigsigarilio ti bilang dagiti natay gapu iti kanser ti bara sakbay a nagtawenda iti 75 ket basbassit ngem 50 iti kada 100,000. Kadagiti nangisardeng ti panagsigarilioda idi agtawenda iti 30’s, immadu dagiti natay iti agarup 100 iti kada 100,000. Kadagiti nagsardeng idi agtawendan iti 60’s, immadu dagiti natay iti 550 iti kada 100,000. Kadagiti saan a pulos a nangisardeng iti panagsigarilioda, dagiti natay iti kanser ti bara ket 1,250 iti kada 100,000. Nababbaba ti bilang dagiti babbai a natay gapu iti kanser ti bara ngem nangipakitada iti umasping met laeng a padron.
Dagiti Kamali Idiay Laboratorio
Matmatay ti ginasut a ribo a tattao iti kada tawen wenno agsakit iti grabe gapu kadagiti kamali a naaramid kadagiti laboratorio ti medisina, kuna ti World Health Organization. Napateg unay ti akem dagiti laboratorio iti pannakausig ti dara ken tisyu ti tao tapno maammuan ken masierto ti sakit. Dagiti di umiso a resulta ti makaituggod kadagiti kamali a diagnosis ken pannakaagas. Nasurok a 90 nga eksperto manipud intero a lubong ti nagtataripnong idiay Geneva, Switzerland, idi Abril tapno pagsasaritaanda ti parikut.
“Dadakkel a Siudad”
“Sakbay a tumapog ti sumaganad a siglo, addanton 21 a ‘dadakkel a siudad’ nga addaan populasion a 10 milion wenno nasursurok,” kuna ti magasin a Time. “Kadagitoy, 18 ti addanto kadagiti napanglaw a pagilian, agraman dadduma kadagiti kapanglawan a pagilian ti lubong.” Sangapulo ket tallo a pagilian ti nailistan a sangapulo a milion a tattao wenno nasursurok ti agtataengen kadagiti siudadda. Ti Tokyo ti addaan kaaduan a populasion, a ngangngani 26 milion ti agtataeng, a sinaruno ti São Paulo, Siudad ti Nueva York, Siudad ti Mexico, Shanghai, Bombay, Los Angeles, Buenos Aires, Seoul, Beijing, Rio de Janeiro, Calcutta, ken Djakarta. Dumakdakkel ti dadduma a siudad ti Africa iti 10 porsiento iti kada tawen—ti kapartakan pay laeng a nairekord nga idadakkel ti siudad—kuna ti World Bank. Masansan a ti ad-adu a populasion kakuykuyogna ti kumarkaro a polusion ken ti peggad ti sakit.
Dagiti Alikamen Manipud iti Titanic
Naikkan iti tallo a bulan a pawayway dagiti makinkukua iti aniaman kadagiti 1,800 a banag a naalaw manipud iti Titanic, pito a tawen kalpasan a nasarakan ti limned a barko kadagiti nalamiis a dandanum ti Newfoundland. Sipud idi limned ti barko iti kaunaan a panaglayagna idi 1912, kaaduan nga addaan karbengan ket mabalin a kabagian dagiti 687 a tattao a nakalasat iti trahedia wenno dagiti 1,513 a natay. Nairaman kadagiti naalaw isu dagiti relo ken nadumaduma a kita ti alahas, sensilio, ramramit a naaramid iti lalat, ken bambanag a mausar iti panangurnos iti buok. Nupay kasta, narigatto a mapaneknekan ti panangtagikua, yantangay mammano a banag ti nakur-itan iti nagnagan. Malaksid pay, asinoman a mayat a mangtagikua manen iti maysa a banag ken makaipaay iti pammaneknek iti panangtagikua ket masapul a mangted iti kontribusion iti $5.5 milion a nagastos iti ekspedision, a maibasar iti agdama a pateg ti banag. Dagiti saan a maako ti agbalinto a kukua ti timpuyog dagiti negosiante a nanggastos iti proyekto. Makapainteres ta awan kadagiti naalaw a banag a mausar iti kada aldaw ti naaramid iti plastik.